Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι έτσι νευρολογικά εξοπλισμένοι, ώστε να μπορούν να καθορίσουν τι είναι σημαντικό και να κινητοποιηθούν για να το κάνουν, ακόμη κι αν το θέμα δεν τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Υπάρχουμε όμως κι εμείς οι υπόλοιποι που έχουμε Διάσπαση Προσοχής.
Η ΔΕΠΥ είναι μια συγκεχυμένη, αντιφατική, ασυνεπής και απογοητευτική κατάσταση. Μπορεί ακόμη και να συντρίψει τους ανθρώπους που ζουν με αυτήν κάθε μέρα. Τα διαγνωστικά κριτήρια, που έχουν χρησιμοποιηθεί τα τελευταία 40 χρόνια, αφήνουν πολλούς να αναρωτιούνται αν έχουν ή όχι τη διαταραχή. Οι ειδικοί στις διαγνώσεις διατρέχουν μεγάλες λίστες με συμπτώματα, που προσπαθούν να ελέγξουν και να ταξινομήσουν. Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών έχει 18 κριτήρια, και άλλες λίστες αναφέρουν περίπου 100 συμπτώματα.
Οι επαγγελματίες, στους οποίους συμπεριλαμβάνομαι κι εγώ, έχουμε προσπαθήσει να δημιουργήσουμε έναν απλούστερο, σαφέστερο τρόπο για να κατανοήσουμε τα προβλήματα της ΔΕΠΥ. Έχουμε ψάξει για τη «διαχωριστική γραμμή” που καθορίζει την κατάσταση, εξηγεί την πηγή των προβλημάτων και δίνει την κατεύθυνση ως προς το τι πρέπει να κάνουμε γι ‘αυτό.
Η δουλειά μου, την τελευταία δεκαετία, δείχνει ότι κάτι μας ξεφεύγει σχετικά με τη φύση της ΔΕΠΥ. Πήγα πίσω σ’ αυτούς, που έχουν πραγματικά την εμπειρία αυτής της κατάστασης – τους εκατοντάδες ανθρώπους, που είχαν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ, και τις οικογένειές τους, με τους οποίους είχα δουλέψει – για να βεβαιωθώ γι αυτό. Ο στόχος μου ήταν να ψάξουν για το χαρακτηριστικό που έχει το κάθε άτομο με ΔΕΠΥ, και που οι υπόλοιποι άνθρωποι δεν έχουν.
Και το βρήκα. Είναι το νευρικό σύστημα των ατόμων με ΔΕΠΥ, μια μοναδική και ιδιαίτερη δημιουργία, που ρυθμίζει την προσοχή και τα συναισθήματα με διαφορετικούς τρόπους απ’ ότι το νευρικό σύστημα εκείνων που δεν έχουν τη διαταραχή.
Η «ζώνη της ΔΕΠΥ»
Σχεδόν όλοι οι ασθενείς μου και οι οικογένειές τους θέλουν να καταργηθεί ο όρος Σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας, επειδή περιγράφει το αντίθετο από αυτό που βιώνουν σε κάθε στιγμή της ζωής τους. Είναι δύσκολο να αποκαλείται κάτι ως διαταραχή, όταν εμπεριέχει και πολλά θετικά στοιχεία. ΔΕΠΥ δεν σημαίνει κατεστραμμένο ή ελαττωματικό νευρικό σύστημα. Είναι ένα νευρικό σύστημα που λειτουργεί καλά αλλά με ένα δικό του σύνολο κανόνων. Παρά τη συνύπαρξη της ΔΕΠΥ με μαθησιακές δυσκολίες, οι περισσότεροι άνθρωποι με αυτήν τη διαταραχή έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης. Χρησιμοποιούν όμως τη νοημοσύνη τους με διαφορετικούς τρόπους απ’ ότι οι υπόλοιποι άνθρωποι. Δεν είναι σπάνιο λοιπόν να δίνουν λύσεις εκεί που οι άλλοι μπλοκάρουν.
Η συντριπτική πλειοψηφία των ενηλίκων με ΔΕΠΥ δεν είναι εμφανώς υπερκινητικοί. Είναι υπερκινητικοί εσωτερικά.
Δεν είναι ότι αδυνατούν να προσέξουν. Προσέχουν τα πάντα. Μπορεί να τρέχουν στο μυαλό τους πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Το σήμα κατατεθέν ενός εγκεφάλου με ΔΕΠΥ δεν είναι η ελλειμματική προσοχή αλλά η ασυνεπής προσοχή.
Ο καθένας που έχει τη διαταραχή ξέρει ότι μπορεί να «αποσύρεται στη ζώνη της ΔΕΠΥ» τουλάχιστον τέσσερις ή πέντε φορές την ημέρα. Όταν βρίσκεται εκεί, δεν αντιμετωπίζει προβλήματα, ως προς τις εκτελεστικές λειτουργίες του, που μπορεί να είχε όταν ήταν εκτός. Τα άτομα με ΔΕΠΥ ξέρουν ότι είναι έξυπνα, αλλά ποτέ δεν είναι σίγουρα για το αν οι ικανότητές τους θα εμφανιστούν όταν τις χρειάζονται. Το γεγονός ότι τα συμπτώματα και τα προβλήματα εμφανίζονται κι εξαφανίζονται, ανάλογα με το τι κάνουν, καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας είναι το καθοριστικό χαρακτηριστικό της ΔΕΠΥ. Δημιουργεί μια κατάσταση μυστηριακή αλλά και συνάμα απογοητευτική.
Τα άτομα με ΔΕΠΥ απσύρονται σ’ αυτήν τη «ζώνη της ΔΕΠΥ» από περιέργεια ή αν τραβήξει κάτι το ενδιαφέρον τους. Προσωπικά το ονομάζω νευρικό σύστημα με βάση το ενδιαφέρον. Οι επικριτές τους τους βλέπουν ως αναξιόπιστους ή ιδιοτελείς. Όταν οι φίλοι λένε, “Μπορούν να κάνουν τα πράγματα που τους αρέσουν,” αναφέρονται στην ουσία του νευρικού συστήματος της ΔΕΠΥ.
Τα άτομα με ΔΕΠΥ, μπορεί επίσης να αποσυρθούν στη «ζώνη της ΔΕΠΥ» αν αμφισβητηθούν ή βρεθούν σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Μερικές φορές, μια νέα δουλειά τραβά την προσοχή τους. Το νέο όμως είναι βραχύβιο και, όπως όλα, παλιώνει ύστερα από λίγο.
Οι περισσότεροι άνθρωποι με ΔΕΠΥ ενεργοποιούνται συνήθως όταν τους πιέζουν προθεσμίες. Η αναβλητικότητα είναι μια γενική δυσλειτουργία γι αυτούς. Θέλουν να κάνουν τη δουλειά τους, αλλά δεν την ξεκινούν μέχρι αυτή να γίνει άμεση, επείγουσα.
Πως λειτουργούν οι υπόλοιποι άνθρωποι;
Το 90 % των ατόμων χωρίς ΔΕΠΥ, που αναφέρονται διεθνώς ως «νευροτυπικοί», δε σημαίνει ότι είναι φυσιολογικοί ή καλύτεροι. Σημαίνει ότι η Νευρολογία τους, είναι η συνηθισμένη. Για τα άτομα αυτά δεν αποτελεί προϋπόθεση για να κάνουν κάτι το να το δουν σαν πρόκληση ή σαν κάτι το επείγον.
Οι «νευροτυπικοί» άνθρωποι βασίζονται σε τρεις διαφορετικούς παράγοντες για να αποφασίσουν τι να κάνουν, από πού να αρχίσουν και να αφοσιωθούν σ’ αυτό μέχρι να το ολοκληρώσουν:
- την έννοια της σπουδαιότητας, – σκέφτονται ότι πρέπει να το κάνουν,
- την έννοια της δευτερεύουσας σπουδαιότητας – υποκινούνται από το γεγονός ότι οι γονείς τους, ο δάσκαλος, το αφεντικό, ή κάποιος ιεραρχικά ανώτερος αποφάσισε ότι η συγκεκριμένη δουλειά είναι σημαντική και πρέπει να γίνει,
- την έννοια της ανταμοιβής για την ολοκλήρωση της εργασίας αλλά και των συνεπειών / της τιμωρίας άμα δεν το κάνουν.
Τα άτομα με ΔΕΠΥ δεν είναι ποτέ σε θέση να αξιολογήσουν τη σημασία ή τις ανταμοιβές/τιμωρίες για να αρχίσουν μια δουλειά. Ξέρουν τι είναι σημαντικό, τους αρέσουν οι ανταμοιβές και δεν τους αρέσει η τιμωρία. Αλλά γι’ αυτούς, τα πράγματα που κινητοποιούν τους υπόλοιπους είναι απλώς βάσανο. Η ανικανότητά τους να αξιολογήσουν τη σπουδαιότητα και τα οφέλη για να αποκτήσουν κίνητρο έχει διαρκείς επιπτώσεις στις ζωές τους.
Πώς μπορεί αυτοί που διαγνώστηκαν με τη διαταραχή να κάνουν τις επιλογές τους, αν δε μπορούν να αξιολογήσουν τις έννοιες του σημαντικού και της οικονομικής ανταμοιβής, και να αποκτήσουν κίνητρο;
Πώς μπορούν να πάρουν σημαντικές αποφάσεις, όταν οι έννοιες «σημαντικό» και «όφελος» δεν είναι ούτε χρήσιμες για τη λήψη μιας απόφασης, ούτε αποτελούν κίνητρο; Αυτό εξηγεί γιατί καμία από τις γνωστικές και συμπεριφορικές θεραπείες που χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ δεν έχει μόνιμα αποτελέσματα. Οι περισσότεροι ερευνητές βλέπουν τη ΔΕΠΥ, ως απόρροια ενός δυσλειτουργικού νευρικού συστήματος. Εγώ πάλι βλέπω τη ΔΕΠΥ ως απόρροια ενός νευρικού συστήματος, που λειτουργεί πολύ καλά αλλά με τους δικούς του κανόνες. Δυστυχώς, δεν λειτουργεί με κανένα από τους κανόνες και τις τεχνικές που διδάσκονται και ενθαρρύνονται σε ένα «νευροτυπικό» κόσμο.
Γι ‘αυτό τα άτομα με ΔΕΠΥ
- δεν ταιριάζουν στο κλασσικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο είναι χτισμένο στην επανάληψη αυτών, που κάποιος άλλος θεωρεί σημαντικά,
- δεν ανθίζουν σε δουλειές, όπου κάποιος τους πληρώνει για να κάνουν ό,τι αυτός θεωρεί σωστό,
- δεν είναι οργανωμένα γιατί κάθε σύστημα οργάνωσης βασίζεται σε δυο πράγματα – στην ιεράρχηση και στη διαχείριση χρόνου- στα οποία δεν τα καταφέρνουν,
- δυσκολεύονται στις επιλογές τους. Γι ‘αυτούς, όλες οι εναλλακτικές λύσεις μοιάζουν ίδιες,
- ξέρουν ότι, αν αρχίσουν μια δουλειά, μπορούν να την κάνουν. Δεν έχουν καμιά σχέση με «προβληματικά άτομα», όπως συχνά τους χαρακτηρίζουν. Διαθέτουν ένα διαυγές και έξυπνο νευρικό σύστημα. Το μόνο πρόβλημά τους είναι ότι με τη γέννησή τους εφοδιάστηκαν με ένα «νευροτυπικό» διαβατήριο που δεν τους ανήκει. Ισχύει για τους άλλους αλλά όχι γι αυτούς
Μην προσπαθείτε να μετατρέψετε τα άτομα με ΔΕΠΥ σε νευροτυπικά
Αυτή η νέα θεώρηση έχει τεράστια σημασία. Όλοι εμείς οι επαγγελματίες του χώρου πρέπει να πάψουμε να προσπαθούμε να μετατρέψουμε τους ανθρώπους με ΔΕΠΥ σε «νευροτυπικούς». Στόχος μας πρέπει να είναι η κατά το δυνατόν έγκαιρη παρέμβαση, πριν το άτομο με ΔΕΠΥ απογοητευθεί, χάσει το ηθικό του προσπαθώντας να επιβιώσει σε έναν επικριτικό, νευροτυπικό κόσμο. Μια θεραπευτική προσέγγιση που έχει την πιθανότητα να λειτουργήσει, πρέπει να είναι διμερής και να περιλαμβάνει:
- Βελτίωση του νευρολογικού τομέα με φαρμακευτική αγωγή, ώστε το άτομο με ΔΕΠΥ να μπορεί να έχει τον έλεγχο της προσοχής, των παρορμήσεών του και να μπορεί να καλμάρει εσωτερικά. Για τους περισσότερους ανθρώπους, αυτό απαιτεί δύο διαφορετικά φάρμακα. Τα διεγερτικά βελτιώνουν την καθημερινότητα του ατόμου με ΔΕΠΥ. Δεν είναι όμως αποτελεσματικά στο να κατευνάζουν την εσωτερική υπερδιέγερση Για τα συμπτώματα αυτά γίνεται συνδυασμός με κάποιο φάρμακο τύπου αγωνιστή άλφα.
- Η φαρμακευτική αγωγή, όμως, δεν είναι αρκετή. Ένα άτομο μπορεί να πάρει το σωστό φάρμακο στη σωστή δόση και να μην αλλάξει τίποτα, αν προσπαθεί να προσεγγίσει τα πράγματα με με νευροτυπικές στρατηγικές.
Γράψτε τους δικούς σας κανόνες
Το δεύτερο μέρος της διαχείρισης των συμπτωμάτων είναι να δημιουργήσει το δικό του εγχειρίδιο διαχείρισης της ΔΕΠΥ. Τα γενικού τύπου Εγχειρίδια είναι πολλές φορές απογοητευτικά για τους ανθρώπους που έχουν τη διαταραχή. Όπως και όλοι οι άλλοι, τα άτομα με ΔΕΠΥ μεγαλώνουν και ωριμάζουν με την πάροδο του χρόνου. Ποια ενδιαφέροντα ή προλήματα ενός 7χρονου ανταποκρίνονται σε αυτά ενός 27χρονου;
Το προσωπικό σας εγχειρίδιο αντιμετώπισης της ΔΕΠΥ πρέπει να βασίζεται στις τρέχουσες επιτυχίες σας. Πώς λειτουργείτε τώρα; Κάτω από ποιες συνθήκες έχετε επιτυχίες; Αντί να να στέκεστε στις αδυναμίες σας, θα πρέπει να προσδιορίσετε πώς και υπό ποιες συνθήκες λειτουργείτε καλύτερα
Συνηθίζω να λέω στους πελάτες μου να έχουν ένα σημειωματάριο ή ένα μαγνητόφωνο και να καταγράφουν πως και που τα κατάφεραν καλύτερα.
Είναι επειδή κάτι τους κίνησε την περιέργεια; Αν ναι, τι συγκεκριμένα τους κινητοποίησε; Είναι γιατί ένιωσαν ανταγωνιστικά; Αν ναι, τι τους προκάλεσε;
Στο τέλος του μήνα, οι περισσότεροι άνθρωποι συγκεντρώνουν 50 ή 60 διαφορετικές τεχνικές που ξέρουν ότι δουλεύουν. Όταν, επομένως, καλούνται να αποδώσουν, ξέρουν πια πως λειτουργούν και ποιες τεχνικές είναι οι πιο χρήσιμες γι αυτούς.
Έχω δει αυτές τις στρατηγικές λειτουργούν σε πολλούς ανθρώπους με ΔΕΠΥ, γιατί κατάλαβαν τι τους κινητοποιεί περισσότερο. Αυτή η προσέγγιση δεν προσπαθεί να μετατρέψει τα άτομα με ΔΕΠΥ σε νευροτυπικά άτομα, αλλά προσφέρει δια βίου βοήθεια, γιατί τα μαθαίνει να ανακαλύπτουν και να στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις.
William Dodson, M.D.
Πηγή: ADDITUDE
Απόδοση στα Ελληνικά: Ελένη Τσαμούρα, Εκπαιδευτικός