Τεχνητή Νοημοσύνη στην Παραγωγή: Η ανάγκη αλλαγής της Εργατικής Νομοθεσίας

Της Κορίνας Μανιάκα

Την 4η Απριλίου 2017 δημοσιεύθηκε η αναφορά του IBA-GEI (International Bar Association Global Employment Institute – Διεθνής Δικηγορικός Σύλλογος του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Εργασίας) σχετικά με την επιρροή της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής στην αγορά εργασίας. Μέσα σε 120 σελίδες περιγράφονται οι ορισμοί, οι εξελίξεις και τα γεγονότα στην αγορά εργασίας.

Γίνεται ξεκάθαρο πως, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ακριβής ορισμός των όρων “τεχνητή νοημοσύνη” και “ευφυής ανθρώπινη συμπεριφορά“, ο πρώτος εξ αυτών αναφέρεται σε διαδικασίες υπό την εκτέλεση μηχανών, οι οποίες θα μπορούσαν να εκτελεστούν μόνο από κάποιον ευφυή άνθρωπο. Ο όρος ΤΝ (Τεχνητή Νοημοσύνη) διαχωρίζεται, κατά το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Εργασίας, σε “Αδύναμη ΤΝ”, όπου ένας υπολογιστής αρκείται στις πιο αναγκαίες διαδικασίες που πρέπει να εκτελεστούν, και σε “Ισχυρή ΤΝ”, όπου εδώ ο υπολογιστής εκτελεί ανώτερες πνευματικά διαδικασίες, οι οποίες και εξελίσσονται χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση, μέσω του σωστού προγραμματισμού που εκτελεί ο ίδιος, ορίζοντας έτσι τη μέλλουσα συμπεριφορά του σε σχέση με την παλαιότερη, εντοπίζοντας και διορθώνοντας λάθη και αδυναμίες. Ο αυτοματισμός ενός τέτοιου διαδικτύου με άλλους υπολογιστές, φυσικά, είναι στη θέση να δημιουργήσει ραγδαίες αλλαγές, με -τουλάχιστον- αξιοσημείωτα αποτελέσματα.

Η ίδια η ΤΝ, όμως, διαχωρίζεται και σε άλλους πέντε (5) τομείς, αυτήν τη φορά με βάση οικονομικά κριτήρια: στη “Βαθειά Επίγνωση“, στο “Ρομποτισμό“, στην “Αποϋλοποίηση“, στην “Οικονομία Gig“ και στην “Αυτόνομη Οδήγηση” – στον οποίο κλάδο οι ΗΠΑ και η Γερμανία κατέχουν την πρωτοκαθεδρία. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσαμε, βέβαια, να ομολογήσουμε για την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το τεράστιο πλεονέκτημα που προκύπτει για τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τη ρομποτική στην παραγωγική τους διαδικασία επικεντρώνεται στην ελαχιστοποίηση του χρόνου και, κυρίως, του κόστους παραγωγής. Συγκεκριμένα στη Γερμανία, μία μέση ώρα εργασίας εξοφλείται με ένα αντίτιμο των €40, ενώ η χρήση ρομπότ περιορίζεται στα €4 έως €8. Επιπλέον, από μία διαφορετική σκοπιά, όφελος για την επιχείρηση αποτελεί το γεγονός ότι τα ρομπότ δεν γνωρίζουν κόπωση, δεν γνωρίζουν εργασιακά δικαιώματα (συνεπώς δεν απεργούν), δεν αναπαράγονται (οπότε δεν χρειάζονται άδεια κύησης), και δεν αρρωσταίνουν (οπότε δε χρειάζονται ούτε αναρρωτική άδεια). Επιπροσθέτως, τα ρομπότ μπορούν να εκτελέσουν διαδικασίες σε επικίνδυνες για τον άνθρωπο περιοχές του πλανήτη, ενώ με τη χρήση τους εξασφαλίζεται η διαφάνεια, ο αποτελεσματικός έλεγχος, και η ευελιξία της επιχείρησης. Ωστόσο, τα υπό συνεχή εξέλιξη υπολογιστικά συστήματα των μηχανών στερούνται της ανθρώπινης αντίληψης του πραγματικού χώρου, όπως επίσης στερούνται και φαντασίας, καινοτομίας και δημιουργικότητας.

Τεχνητή νοημοσύνη και ανάληψη ευθύνης

Στο επίκεντρο παγκόσμιων ερευνών βρίσκεται η προσπάθεια για την τελειοποίηση της αυτόνομης οδήγησης – της τελειοποίησης, δηλαδή, ενός συστήματος κίνησης ενός οχήματος σε δημόσιους δρόμους, με τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια, χωρίς καμία φυσικά ανθρώπινη παρέμβαση. Μέχρι στιγμής, έχει ολοκληρωθεί το επίτευγμα της εν μέρει αυτονομίας των αυτοκινήτων (χωρίς οδηγό) στο Silicon Valley και στο Γερμανικό Αυτοκινητόδρομο Α9, όπως επίσης και το επίτευγμα κάποιων ήδη διαδεδομένων βοηθητικών συστημάτων στην οδήγηση, όπως το σύστημα παρκαρίσματος και το σύστημα προειδοποίησης αποστάσεων.

Φλέγον ζήτημα, λοιπόν, αποτελεί η ανάληψη ευθύνης σε περίπτωση ατυχήματος, καθώς τα τελευταία 30 χρόνια έχουν σημειωθεί 33 θάνατοι υπαλλήλων από “έξυπνες” μηχανές. Ποιος είναι εκείνος που θα αναλάβει την ευθύνη – ο εργοδότης, ο ιδιοκτήτης της κεφαλαιουχικής μηχανής, ο κατασκευαστής, κάποιος άλλος, ή όλοι;

Όρια θα πρέπει να τεθούν σε κάθε επαγγελματικό κλάδο για τη χρήση μηχανών. Επίσης, η νομοθεσία που χρειάζεται να “τρέξει”, ώστε να ακολουθήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις, πρέπει να βρει τρόπο να αποδίδει -μονομερώς ή όχι- την ευθύνη σε περιπτώσεις ατυχημάτων – όπως εκείνη του θανάτου ενός οδηγού Tesla στη λειτουργία “αυτόματου πιλότου”, όπου η μηχανή δεν μπόρεσε να διακρίνει ένα διερχόμενο λευκό φορτηγό, έχοντας “κόντρα” τον καθαρό και λαμπερό ουρανό (βλ. πηγή 13). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η εταιρεία εξέφρασε τα συλλυπητήρια στην οικογένεια του αδικοχαμένου μπροστινού επιβάτη του Tesla, αλλά τόνισε πως το σύστημα αυτόνομης οδήγησης βρίσκεται υπό εξέλιξη και, καθώς αυτό είναι ευρέως γνωστό, ο μπροστινός επιβάτης οφείλει να είναι σε επαγρύπνηση να αναλάβει το τιμόνι. Στην περίπτωση, όμως, που οι κίνδυνοι δεν έχουν γίνει γνωστοί στον εργαζόμενο, η ευθύνη οφείλει να αποδοθεί στον εργοδότη, κι έπειτα -εάν αποδειχθεί πως ούτε ο εργοδότης είχε ενημερωθεί- να αποδοθούν ευθύνες και στον κατασκευαστή. Στο επίκεντρο, όμως, της ανάληψης ευθύνης, έχει προταθεί να βρίσκεται ο εργοδότης.

Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει διασαφηνιστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η ανάγκη για τη δημιουργία νέων κανόνων σχετικά με τα οχήματα δίχως οδηγό, καλώντας για δημιουργία ενός υποχρεωτικού συστήματος ασφάλισης, και ενός αντίστοιχου ασφαλιστικού ταμείου, το οποίο θα καλύπτει και θα αποζημιώνει τους εμπλεκόμενους σε ατυχήματα που έχουν προκληθεί από μηχανές-ρομπότ. Επιπλέον, οι Ευρωβουλευτές έχουν τονίσει πως πρέπει να δημιουργηθεί ένα ειδικό νομικό καθεστώς “ηλεκτρονικών προσώπων” για τα πιο εξελιγμένα ρομπότ, με σκοπό την άμεση και ορθή απόδοση ευθύνης σε περίπτωση κάποιας ζημίας.

Τα Μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τόνισαν πως η αυξανόμενη χρήση της ρομποτικής δημιουργεί επίσης δεοντολογικά ζητήματα όσον αφορά, για παράδειγμα, την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την ασφάλεια. Προτείνουν έναν εθελοντικό δεοντολογικό κώδικα ρομποτικής για τους ερευνητές και τους κατασκευαστές, για τη διασφάλιση της νομικής και δεοντολογικής τους συμμόρφωσης, με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Καλείται, λοιπόν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ασκήσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα τη Νομοθετική της Πρωτοβουλία, χωρίς φυσικά να είναι υποχρεωμένη να υπακούσει. Σε περίπτωση, όμως, που δεν συμμορφωθεί με τις επικλήσεις των Ευρωβουλευτών, οφείλει να παρουσιάσει τους λόγους των επιλογών της.

Σχετικά, λοιπόν, με το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η νομοθεσία καλείται να προστατέψει και τις ασθενέστερες κοινωνικά ομάδες. Η επεξήγηση σε αυτό παρουσιάζεται από το παράδειγμα ενός ρομπότ εν ονόματι “Sophie”, το οποίο παίρνει συνεντεύξεις για υποψήφιους εργαζομένους. Η Sophie είναι προγραμματισμένη να μην κάνει νομικά απαγορευμένες ερωτήσεις -όπως αυτές των σεξουαλικών ή θρησκευτικών προτιμήσεων και αντιλήψεων- στους υποψηφίους. Μελετά και καταγράφει τη συναισθηματική ευφυΐα των ερωτηθέντων από αναπόφευκτες εκφράσεις του προσώπου και τις κινήσεις των ματιών. Είναι πολύ πιο αποτελεσματική από τους περισσότερους ανθρώπους που εκτελούν παρόμοιες εργασίες, και η έκταση των “γνώσεων” που τις έχουν εγκατασταθεί απαρτίζουν ένα αξιοζήλευτο βιογραφικό σημείωμα. Η αναγνώριση, όμως, αυτή των εκφράσεων, κινήσεων και χειρονομιών πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο για τυχόν ανεπιθύμητες επιπτώσεις σε άτομα μειονοτήτων. Τα ερωτήματα που τίθενται, σε αυτό το σημείο, είναι πλείστα και πολύπλευρα. Πόσο έχουν καταστήσει ικανή τη Sophie οι προγραμματιστές της να ξεχωρίζει τα άτομα υπό προστασία ή τα ΑΜΕΑ; Και αν η Sophie έχει αυτήν την ικανότητα, κατά πόσο αυτό είναι ηθικά αποδεκτό για το διαχωρισμό των ατόμων αυτών από τους υπόλοιπους αιτούντες εργασίας; Τι συμβαίνει αν η Sophie, μέσω της ικανότητας καταγραφής και σκιαγράφησης των ερωτηθέντων, μπορεί να ορίσει τους καρδιακούς παλμούς των σωμάτων των υποψηφίων; Κι αν συμβαίνει αυτό, μήπως μέσω άλλων αναγνωριστικών διαδικασιών η Sophie μπορεί να αναγνωρίσει γενικότερα τη φυσική κατάσταση των ατόμων που εξετάζει -φαινομενικά- απλώς προφορικά; Και κατά πόσο αυτό είναι ηθικά αποδεκτό, εάν αποκλείονται οι άλλοτε πληρούντες τα κριτήρια υποψήφιοι, λόγω ασθενέστερης φυσικής κατάστασης και υγείας; Εάν αυτή η πληροφόρηση επιτευχθεί, παραβιάζει την Πράξη Αμερικανών με Αναπηρίες (Americans with Disabilities Act (ADA)) ή την Πράξη Μη Διάκρισης Γενετικής Πληροφορίας του 2008 (Genetic Information Nondiscrimination Act of 2008 (GINA)).

Αύξηση ανεργίας και νομική αντιμετώπιση

Μέχρι στιγμής, υπολογίζεται πως το 90% των οδηγών των χωρών που θα υιοθετήσουν την ΤΝ στην οδήγηση θα χάσουν τη δουλειά τους.

Ο αντιπρόεδρος του ΔΔΣ-ΙΠΕ (IBA-GEI), Gerlind Wisskirchen, δήλωσε πως “οι θέσεις ανθρώπων σε κάθε τομέα εργασίας κινδυνεύουν να ανατεθούν πλήρως σε μηχανές που έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό την Τεχνητή Νοημοσύνη“ και πως “η υπάρχουσα νομοθεσία δεν αρκεί πλέον για να προστατευτεί το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό“. Για να εξασφαλιστεί μία κάποια ισορροπία μεταξύ των μονάδων παραγωγής, προτείνεται στην εκάστοτε κυβέρνηση που θα εισαγάγει την τεχνητή νοημοσύνη στην εγχώρια παραγωγική διαδικασία να θεσπίσει υποχρεωτικές ποσοστώσεις (human quotas) απασχόλησης, εξασφαλίζοντας έτσι έναν ελάχιστο αριθμό απασχολούμενων ανθρώπων. Ο G.Wisskirchen, επίσης, δήλωσε πως ο -μέχρι τώρα- παραδοσιακός χώρος εργασίας ήδη έχει αρχίσει να αποσυντίθεται, με όλο και περισσότερους εργαζομένους να απασχολούνται part–time και εξ αποστάσεως, καθιστώντας δυσδιάκριτα πλέον τα όρια μεταξύ του ελεύθερου χρόνου και του χρόνου εργασίας. Σημείωσε επίσης πως “το εργασιακό περιβάλλον τελικά θα διατηρείται μόνο, πλέον, ως μέσον κοινωνικοποίησης των εργαζομένων, και όχι ως χώρος παραγωγής“.

Οι κίνδυνοι, λοιπόν, δεν είναι επικείμενοι μόνο για τους τομείς των κατασκευαστικών και των διανομών, αλλά και για των δημοσιονομικών και των οικονομικών. Υπό απειλή βρίσκονται μέχρι και οι δικηγόροι, καθώς φαίνεται πως ένας νέος αλγόριθμος ξεπέρασε τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Μία άλλη οδός για να αποφευχθεί η ανεξέλεγκτη αύξηση της ανεργίας είναι η απαγόρευση εμπλοκής των ρομπότ σε ορισμένα επαγγέλματα -από αυτό της νηπιακής φροντίδας και αγωγής, έως εκείνο της εθνικής άμυνας και των στρατιωτικών επιχειρήσεων-, σύμφωνα με όσα σημειώνονται στην αναφορά του Διεθνούς Δικηγορικού Συλλόγου του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Εργασίας (IBA-GEI). Η ανάληψη διαχείρισης των οπλικών συστημάτων από αυτόνομες μηχανές τίθεται από την επιστημονική κοινότητα ως “άβατο”, και προτείνεται να απαγορευθούν πλήρως τα αυτοματοποιημένα ρομπότ στα πεδία των στρατιωτικών ζητημάτων και επιχειρήσεων, καθότι η χρήση και δράση αυτών σε αυτά τα επίπεδα είναι αμφιλεγόμενη.

Επιπλέον, η διεθνής κοινότητα καλείται να αντιμετωπίσει τη συγκέντρωση των “προηγμένων” επιχειρήσεων στις ήδη ανεπτυγμένες περιοχές του πλανήτη, και τη φτωχοποίηση των ήδη εξασθενημένων περιοχών του – τα ποσοστά ανεργίας των οποίων “κτυπούν κόκκινο”. Ο μόνος, πιθανόν, τρόπος αντιμετώπισης του τελευταίου είναι μέσω της περαιτέρω μείωσης της τιμής των εργατικών χεριών, και της φορολόγησης των επιχειρήσεων, ακολουθώντας παραδείγματα όπως αυτό της Ινδίας, η οποία μεταδίδει -μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας- καλή γνώση της αγγλικής και της χρήσης της Τεχνολογίας Πληροφοριών, διατηρώντας μάλιστα ένα προβάδισμα από το Ηνωμένο Βασίλειο. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν θα είναι καθόλου εύκολο να εφαρμοστεί στον ελάχιστο απαιτούμενο χρόνο.

Η μόνη σίγουρη λύση είναι η διακυβερνητική συνεργασία, η ταχύτατη αλλαγή της νομοθεσίας, και η οριοθέτηση της επέκτασης των νέων τεχνολογιών, ώστε να διατηρηθούν επαγγέλματα που θα εκτελούνται μόνον από ανθρώπους, με σκοπό την υπεροχή του ανθρώπου, και την εξυπηρέτηση και διευκόλυνσή του από τις “έξυπνες” μηχανές, και όχι το αντίστροφο. Κατά πόσο, όμως, μια τέτοια διακυβερνητική συνεργασία θα είναι θεμιτή και -συνεπώς- εφικτή, όταν ακόμη στο επίπεδο της Ε.Ε. έχουν απορριφθεί οι συζητήσεις για την αντιμετώπιση της επικείμενης ανεργίας από το συνασπισμό της Δεξιάς, όπως αναφέρει η εισηγήτρια Mady Delvaux (S&D, LU); Ποιος μπορεί να σταθεί εγγυητής της εν δυνάμει νομοθεσίας που θα περιορίζει τη χρήση των μηχανών, και θα τις φορολογεί, όταν πολυεθνικοί κολοσσοί θα βλέπουν τους δείκτες των κερδών τους να γνωρίζουν ραγδαία άνοδο; Τι θα συμβεί αν τα κράτη και οι αρχές επιβολής του νόμου κάνουν τα “στραβά μάτια”; Ποιος θα κληθεί να αντιμετωπίσει την άνοδο του δείκτη εξαθλίωσης στις υποανάπτυκτες περιοχές;

Πηγές:

1. The Global Legal Post. (2017). Law needs to be reshaped as AI and robotics alter employment. [online] Available at: http://globallegalpost.com/global-view/law-needs-to-be-reshaped-as-ai-and-robotics-alter-employment-81001194/ [Accessed 28 May 2017].
2. International Bar Association. (2017). Law requires reshaping as AI and robotics alter employment, states new IBA report. [online] Available at: http://www.ibanet.org/Article/NewDetail.aspx?ArticleUid=012a3473-007f-4519-827c-7da56d7e3509 [Accessed 28 May 2017].
3. International Bar Association. (2017). REPORT of IBA Global Employment Institute: Artificial Intelligence and Robotics and Their Impact on the Workplace. [online] Available at: https://www.ibanet.org/Document [Accessed 28 May 2017].
4. Schwab, K. (2016). The Fourth Industrial Revolution: what it means and how to respond. [online] World Economic Forum. Available at: https://www.weforum.org/agenda/2016/01/the-fourth-industrial-revolution-what-it-means-and-how-to-respond/ [Accessed 28 May 2017].
5. Green, T. (2014). How Robots Will Shape Future Employment & Labor Law – Robotics Business Review. [online] Robotics Business Review. Available at: https://www.roboticsbusinessreview.com/research/how_robots_will_shape_future_employment_labor_law/ [Accessed 28 May 2017].
6. Robotics Business Review. (2017). Robots, the Workplace and the Law – Robotics Business Review. [online] Available at: https://www.roboticsbusinessreview.com/uncategorized/robots_the_workplace_and_the_law/ [Accessed 28 May 2017].
7. Bowcott, O. (2017). Rise of robotics will upend laws and lead to human job quotas, study says. [online] The Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/technology/2017/apr/04/innovation-in-ai-could-see-governments-introduce-human-quotas-study-says [Accessed 28 May 2017].
8. Collins, T. (2017). Legal experts warn ‘human quotas’ are needed to protect jobs from AI. [online] Mail Online. Available at: http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-4378800/Minimum-human-quotas-needed-protect-jobs-robots.html [Accessed 28 May 2017].
9. Osborne, S. (2017). AI FEARS: New laws DEMANDED over concerns at speed of super robots taking over our jobs. [online] Express.co.uk. Available at: http://www.express.co.uk/news/world/789097/Artificial-Intelligence-robots-replacing-human-workforce-employment-law-job-quotas [Accessed 28 May 2017].
10. Yadron, D. and Tynan, D. (2016). Tesla driver dies in first fatal crash while using autopilot mode. [online] The Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/technology/2016/jun/30/tesla-autopilot-death-self-driving-car-elon-musk [Accessed 28 May 2017].
11. Europarl.europa.eu. (2017). Robots: Legal Affairs Committee calls for EU-wide rules. [online] Available at: http://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20170110IPR57613/robots-legal-affairs-committee-calls-for-eu-wide-rules [Accessed 28 May 2017]
12. Europarl.europa.eu. (2017). Robots and artificial intelligence: MEPs call for EU-wide liability rules. [online] Available at: http://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20170210IPR61808/robots-and-artificial-intelligence-meps-call-for-eu-wide-liability-rules [Accessed 28 May 2017].