Του Αντώνη Παντινάκη
Μία ακόμη θλιβερή πρωτιά καταγράφει η Κρήτη, καθώς κατατάσσεται μέσα στις περιφέρειες με το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από αυτοκτονία.
Είναι η κουλτούρα των Κρητικών, είναι η αρκετά αυξημένη οπλοκατοχή που υπάρχει στο νησί μας, φταίει η κρίση στην οικονομία και στις σχέσεις των ανθρώπων. Οι υποθέσεις και οι εξηγήσεις που δίνονται ή μπορούν να δοθούν είναι πολλές για ένα φαινόμενο πέρα για πέρα ανησυχητικό, για ένα κοινωνικό πρόβλημα το οποίο πρέπει να κινητοποιήσει τους πάντες. Και που για να αντιμετωπιστεί ουσιωδώς, θα πρέπει να πάψουμε να κοιτάμε μέσα από ένα μυωπικό φακό τις ψυχικές νόσους, θεωρώντας τες… ταμπού.
“Από παλιά υπήρχαν κάποιες μελέτες βασισμένες κυρίως στην ΕΛΣΤΑΤ (Ελληνική Στατιστική Αρχή), οι οποίες έδειχναν ότι η Κρήτη κατείχε πρωτιά στο δείκτη των αυτοκτονιών πανελληνίως, κάτι που καταφέραμε να επιβεβαιώσουμε με μία μελέτη που ξεκίνησε με τη συλλογή στοιχείων από την Ιατριδικαστική Υπηρεσία και το Ιατροδικαστικό τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης, από το 1999 έως και το 2013. Τα στοιχεία αυτά τα χρησιμοποιήσαμε σε ένα άρθρο που δημοσιεύσαμε πρόσφατα”, μας είπε η κ. Μαρία Μπάστα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης στην Ιατρική Σχολή και αναπληρώτρια διευθύντρια της Ψυχιατρικής Πανεπιστημιακής Κλινικής στο ΠΑΓΝΗ.
Η συλλογή στοιχείων συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, επιβεβαιώνοντας την αρνητική πρωτιά της μεγαλονήσου.
“Είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, αλλά δυστυχώς στην Κρήτη φαίνεται να είναι ακόμη πιο σοβαρό. Είναι ένα φαινόμενο το οποίο κι εμείς προσπαθήσαμε να καταλάβουμε και να εξηγήσουμε. Δεν είμαι σίγουρη ποια είναι η εξήγησή του. Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις. Η μία από αυτές, μπορεί να έχει σχέση με το ταμπεραμέντο των Κρητικών. Η άλλη, μπορεί να σχετίζεται με τη διαθεσιμότητα σε όπλα – η οπλοκατοχή είναι αρκετά αυξημένη στην Κρήτη σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας. Επίσης, μπορεί να έχει σχέση με κάποια γενετική προδιάθεση που ενδέχεται να έχουν ορισμένοι άνθρωποι στο νησί μας”, πρόσθεσε η κ. Μπάστα.
Μία ιδέα που δεν προχώρησε
Υποθέσεις και προσεγγίσεις γίνονται, ωστόσο το φαινόμενο δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. “Γι’ αυτό το λόγο η ψυχιατρική Κλινική εδώ και χρόνια είχε προτείνει να γίνει ένα Κέντρο Μελέτης Αυτοκτονιών για το νησί μας, η οποία ήταν μία ιδέα που άρεσε πολύ, εγκρίθηκε, αλλά δυστυχώς δεν χρηματοδοτήθηκε και δεν προχώρησε”, ανέφερε η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Θέλοντας να ελέγξουν την αύξηση των αυτοκτονιών έτσι όπως την παρουσίασαν τα Μέσα, κυρίως τις περιόδους αρχής της κρίσης, η κ. Μπάστα και οι συνάδελφοί της προσπάθησαν να συγκρίνουν κατά πόσο είχαν – όντως – αυξηθεί συνολικά οι αυτοκτονίες μεταξύ του 1999 και το 2013. “Αύξηση συνολική δεν φάνηκε”, διαπίστωσε η κ. Μπάστα. “Παρατηρήθηκε όμως ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενον. Ότι ενώ οι γυναίκες είχαν μειούμενη τάση στον αριθμό των αυτοκτονιών, οι άνδρες αυξανόντουσαν. Και σημαντική αύξηση υπήρχε στην ομάδα των μεσήλικων και ηλικιωμένων ανδρών. Πράγμα που πιθανόν να έχει σχέση με τους διαφορετικούς ρόλους που έχει ο άνδρας, ο οποίος άμα μείνει άνεργος δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις στο σπίτι του και στην οικογένειά του. Το ίδιο συμβαίνει και με ηλικιωμένους, διότι κι εκείνοι πολλές φορές στηρίζουν τις οικογένειές τους, σε περιπτώσεις που τα παιδιά τους μπορεί να είναι άνεργα”.
Περισσότερες οι αυτοκτονίες στην ανατολική Κρήτη
Ένα άλλο ενδιαφέρον εύρημα ήταν το ότι φάνηκε να υπάρχει μία μείωση των αυτοκτονιών στην περιοχή της Δυτικής Κρήτης, από το 2006 κι έπειτα, κι αύξησης στην ανατολική Κρήτη.
Η κ. Μπάστα δίνει τη δική της ερμηνεία: “Εκείνη την περίοδο έκλεισε το Ψυχιατρείο στη Δυτική Κρήτη, κι άτομα που έμεναν εκεί διοχετεύτηκαν σε διάφορες δομές. Οι δομές αυτές Ψυχικής Υγείας που δημιουργήθηκαν στην δυτική Κρήτη ήταν πολύ περισσότερες σε σχέση με αυτές της Ανατολικής – δηλαδή τα κρεβάτια υπολείπονται σημαντικά για τον πληθυσμό της ανατολικής Κρήτης. Άρα, υποθέτουμε ότι η ποσότητα και η διαθεσιμότητα κλινών εξωτερικών σε ξενώνες, οικοτροφεία κλπ, πιθανόν να έχει παίξει ένα ρόλο στο φαινόμενο αυτό της αλλαγής της κατανομής των αυτοκτονιών”.
Οι πιο ευάλωτες ομάδες και η οφειλόμενη κοινωνική κινητοποίηση
Οι αυτοχειρίες είναι πρωτίστως ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας, το οποίο δυστυχώς έχει πολλά θύματα καθημερινά, σε παγκόσμιο επίπεδο. “Υπάρχουν κάποια στοιχεία, κάποιες μελέτες με τις οποίες ασχολούμαστε. Προσπαθούμε να αποτρέψουμε τις αυτοκτονίες και να βοηθήσουμε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού”, μας λέει ο κ. Βασίλης Κούδας, Ψυχίατρος στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ηρακλείου.
Τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί δείχνουν ότι “οι πιο ευάλωτες ομάδες είναι οι άνδρες οι μεσήλικες ή οι πιο μεγάλης ηλικίας (ηλικιωμένοι), οι οποίοι στο πλαίσιο ενός καταθλιπτικού επεισοδίου, μιας καταθλιπτικής συνδρομής – που δεν αντιμετωπίζεται σωστά – καταλήγουν να κάνουν σοβαρές απόπειρες ή και δυστυχώς επιτυχημένες απόπειρες, χάνοντας τη ζωή τους”, υπογραμμίζει ο κ. Κούδας. Προφανώς υπάρχουν κι άλλες ομάδες που φτάνουν στο απονενοημένο διάβημα. “Τέτοιες ομάδες είναι και οι πιο χρόνια ψυχιατρικά ασθενείς, όπως οι άνθρωποι με ψύχωση ή με διπολική διαταραχή, οι εξαρτημένοι”, συνεχίζει ο Ψυχίατρος του ΠΑΓΝΗ, λέγοντας μας ότι “και στο γυναικείο πληθυσμό εκδηλώνονται τέτοιες συμπεριφορές, απλά οι άνδρες είναι περισσότεροι – τις πιο πολλές φορές οι απόπειρές τους είναι πιο επιτυχημένες”.
Και νέοι άνθρωποι, όμως τα τελευταία χρόνια, αποφασίζουν να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Ο κ. Κούδας τονίζει τη βαρύτητα και τη σπουδαιότητα του να υπάρξει “μία κινητοποίηση των αντίστοιχων Υπηρεσιών, όπως είμαστε εμείς στην Ψυχιατρική Κλινική, αλλά και από τις ψυχιατρικές δομές που υπάρχουν σε όλη την Κρήτη”. Κινητοποίηση χρειάζεται κι από την ίδια την κοινωνία. “Δηλαδή, το θέμα της ψυχικής νόσου να μην αντιμετωπίζεται ως ταμπού”. Θα πρέπει επομένως το περιβάλλον των ασθενών “να πάρει τα μέτρα του, να μην νιώσει έκθεση, ντροπή ή οτιδήποτε, αλλά να ζητήσει βοήθεια από εξειδικευμένες δομές”, επισημαίνει ο κ. Κούδας που μας καλεί επίσης να σκεφτούμε ότι “το πρόσωπο που έχει το πρόβλημα πολλές φορές δεν είναι σε θέση να βοηθήσει τον εαυτό του, είτε επειδή μπορεί να νιώθει καταβεβλημένο, είτε αδυνατώντας να καταλάβει τη βαρύτητα της κατάστασής του. Πρέπει όλοι μαζί να συνεργαστούμε, ώστε να μειώσουμε τον αριθμό των ανθρώπων που κάνουν απόπειρες και καταλήγουν δυστυχώς.”.
Όσο πιο έγκαιρα δράσουμε, τόσο το καλύτερο…
