Τουλίπα

Βολβοί που ζυγίζονταν με το χρυσάφι και άλλες ιστορίες από μια εποχή που ερωτεύτηκε τα άνθη ενός ( αυτοφυούς και στην Ελλάδα) φυτού… Μέχρι πρόσφατα φύτρωναν στον Κεφαλά Αποκορώνου.

Σε μια επιστολή του Ογκιέρ Γκιζελίν ντε Μπουσμπέκ, πρεσβευτή της Αυστρίας στην Υψηλή Πύλη επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, περιγράφεται για πρώτη φορά η λατρεία με την οποία οι Τούρκοι περιέβαλλαν ένα είδος λουλουδιού: «Δεν μυρίζει σχεδόν καθόλου, αλλά θαυμάζεται πολύ για την ομορφιά και την ποικιλία των χρωμάτων του. Οι άρχοντες τα καλλιεργούν μετά μανίας στους κήπους τους και δεν διστάζουν να σπαταλήσουν τεράστια ποσά για να αποκτήσουν κάποιο που ξεχωρίζει». Το καλοκαίρι του 1544 ο Ντε Μπουσμπέκ έστειλε μερικές ντουζίνες από τους βολβούς αυτών των λουλουδιών στη Βιέννη, όπου καλλιεργήθηκαν στους αυτοκρατορικούς κήπους υπό την επίβλεψη του ξακουστού Ολλανδού φυσιοδίφη Κλούζιους. Ανίδεος όμως καθώς ήταν της τουρκικής, ο κύριος πρέσβης μας κληροδότησε ένα λανθασμένο αλλά εύηχο ασφαλώς όνομα, το τούλιπαμ, νομίζοντας ότι η παρομοίωση του άνθους με τουρμπάνι (τουρκιστί τούλμπεντ), την οποία ασφαλώς άκουγε πολύ συχνά, ήταν η τουρκική λέξη για το λουλούδι.

Στην πραγματικότητα οι Τούρκοι μεταχειρίζονταν την περσική λέξη για το φυτό, λάλε, τούτη όμως η παρεξήγηση δεν στάθηκε βεβαίως εμπόδιο στο να μεταδοθεί γρήγορα και στην Εσπερία ο πυρετός της τουλίπας. Λίγες μόλις δεκαετίες αργότερα όλη η Ολλανδία μετρούσε το βιός της σε βολβούς, καθώς η «τουλιπομανία» που κυρίεψε την άρχουσα τάξη μετέτρεψε έναν ολόκληρο λαό σε κερδοσκόπους της καλλιέργειας και εμπορίας του όμορφου λουλουδιού. Φτωχοί αγρότες πλούτισαν μέσα σε λίγους μήνες καθώς ένας βολβός σπάνιας ποικιλίας έφθασε να στοιχίζει όσο ένα σπίτι  στην καλύτερη συνοικία του Άμστερνταμ και οι τιμές συνέχιζαν να ανεβαίνουν ημέρα με την ημέρα στο πρώτο χρηματιστήριο λουλουδιών που οργανώθηκε ποτέ. Όταν στα 1637 η ολλανδική κυβέρνηση αναγκάστηκε πια να επιβάλει έλεγχο στις τιμές και η «φούσκα» έσκασε, μυριάδες άνθρωποι καταστράφηκαν οικονομικά ή αυτοκτόνησαν και η τουλίπα από έμβλημα πλούτου μετατράπηκε σε σύμβολο ματαιότητας και κενοδοξίας. Η ζωγραφική μάλιστα της περιόδου, που ακολουθεί τα χρόνια εκείνα της φρενίτιδας, αγαπά να παραστάνει τις τουλίπες συντροφιά με νεκροκεφαλές.

Ας αποστρέψουμε καλύτερα το βλέμμα από τέτοιες ζοφερές εικόνες και ας γυρίσουμε βιαστικά στην Κωνσταντινούπολη. Ύστερα από τέσσερις αιώνες ασταμάτητες εχθροπραξίες οι Οθωμανοί, τη δεύτερη δεκαετία του 18^ου αιώνα, απολαμβάνουν ένα ειρηνικό διάλειμμα όπου βασιλεύουν η κατασπατάληση του κρατικού χρήματος και η ηδονοθηρία. Σουλτάνος τους είναι ο Αχμέντ Γ’ ο οποίος επιβάλλει στους καλεσμένους του να ντύνονται σε χρώματα που ταιριάζουν στις αγαπημένες τουλίπες του, αποκεφαλίζει δίχως δισταγμό τους ατελέσφορους κηπουρούς και παραθέτει συχνά γεύματα ως και για 100.000 από τους υπηκόους του. Η εποχή της τουλίπας, όπως ονομάζεται το ολιγοετές τούτο επεισόδιο, ομοιοκαταληκτεί στους τρόπους με τους προτρεπτικούς στίχους του Νεντίμ:  «Ας γελάσουμε κι ας παίξουμε, ας χαρούμε τον κόσμο σαν τρελοί».  Οι Ολλανδοί έβγαζαν λοιπόν τα δικά τους σπασμένα πουλώντας πανάκριβα στους Τούρκους νέες ποικιλίες τουλίπας και στους κήπους του σαραγιού στήνονταν καθρέφτες για να φουντώνει η ευχαρίστηση καθώς το βλέμμα (προς Θεού, όχι το χέρι) του επισκέπτη αγκάλιαζε ροδοκόκκινα, περουζένια, καναρινιά και μενεξεδένια άνθη.

Για κάθε νέα ποικιλία τουλίπας (υπολογίζεται ότι τελικώς ξεπέρασαν τις 900) γινόταν επίσημη τελετή όπου και της απένεμαν ένα βροντερό κατά κανόνα όνομα, όπως «όνειρο της μακαριότητας», «ελιξίριο του έρωτα» ή  «μυστικό της αιωνιότητας». Τα στερνά πάντως του Αχμέντ έμελλε να μην είναι λουλουδένια. Τον ανέτρεψαν βιαίως οι παντοδύναμοι γενίτσαροι, των οποίων η σκληρή καρδιά δεν εκτιμούσε καθόλου τέτοιες ντελικάτες συνήθειες. Ο καλός σουλτάνος έσβησε μέσα σε ένα ανήλιαγο μπουντρούμι, οι κήποι του μαράθηκαν και μια γλυκιά εποχή τίναξε τα πέταλα…

ΒΗΜΑGΑΖΙΝΟ