Θα μπορούσε να είναι κάποιο χωριό της εμπόλεμης Συρίας που οι κάτοικοι του το εγκατέλειψαν μέσα σε μία νύχτα για να σωθούν.
Ένα πυκνοκατοικημένο πανέμορφο χωριό που οι κάτοικοι του το παράτησαν.
Ανοιχτές πόρτες και παράθυρα, σε σπίτια ”κουφάρια’,’ με αντικείμενα σκόρπια στα πατώματα, ανάμεσα σε κουρελιασμένα ρούχα, τετράδια με μισοτελειωμένα σημειώματα, πιάτα και ποτήρια στις θήκες τους έτοιμα να ξαναχρησιμοποιηθούν. Πάνω απ΄όλα όμως η μυρωδιά της εγκατάλειψης και το ”καταπλάκωμα” της μελαγχολίας σε να χωριό που πριν μερικές δεκαετίες ήταν γεμάτο ζωή.
Αυτή είναι η εικόνα που αντικρίζει όποιος βρεθεί 80 χιλιόμετρα Ανατολικά του Ηρακλείου δίπλα από την Άνω Βιάννο στο χωριό Καλάμι. Ένα χωριό χτισμένο σε μαγευτικό τοπίο, δίπλα σε βουνά, ποτάμια και πυκνή βλάστηση, που σε κάνει να αναρωτιέσαι γιατί το άφησαν να ερημώσει
Πάνω από εκατόν πενήντα ήταν οι οικογένειες και εξακόσιοι περίπου οι κάτοικοι του Καλαμίου πριν αρχίσει η ερημοποίηση του στα μέσα της δεκαετίας του 70 που οι κάτοικοι σταδιακά κατέβηκαν προς τα Νότια παράλια, ψάχνοντας μια καλύτερη τύχη στην Ψαρή φοράδα και την Άρβη, στις θερμοσκοπικές καλλιέργειες και κάποιοι άλλοι έφυγαν προς τα αστικά κέντρα.
Σήμερα το χωριό παραμένει ίσως ως το χαρακτηριστικότερο μνημείο εγκατάλειψης της υπαίθρου και απαριθμεί οκτώ μόνιμους , ηλικιωμένους κατοίκους…
Για άλλη μια φορά ο http://Sarantos Nikos μας εντυπωσιάζει με το υπέροχο video!!
Για τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες του τόπου μπορούμε να κάνουμε λόγο μετά την απελευθέρωση του νησιού από τους Τούρκους, δηλαδή από το 1898 και μετά. Βέβαια, μερικά δικαιώματα μπόρεσαν να τα αποκτήσουν οι κάτοικοι του χωριού λίγο νωρίτερα, όπως και όλη η Κρήτη, με τη σύμβαση της Χαλέπας (1878), αφού δημιουργούνταν καθεστώς ημιαυτόνομης επαρχίας με ιδιαίτερα προνόμια (απαλλαγή από μερικούς φόρους, δικαίωμα μόρφωσης, θρησκείας κ.α.) Έτσι το 1879 το Καλάμι απέκτησε σχολείο, το οποίο ως και τα τελευταία χρόνια λειτουργούσε, μέχρι που καταργήθηκε το 1987.
Επίσης μέχρι το 1916 στην εκκλησία του χωριού στεγάζονταν δυο ενορίες, με παπάδες τους αδερφούς Αντώνη και Γρηγόρη Μαυράκη. Μάλιστα στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, τη μια χρονιά το πανηγύρι γίνονταν στη μία ενορία (απάνω γειτονιά) και την επόμενη στην άλλη ενορία (κάτω γειτονιά), με ξεχωριστή λαμπρότητα. Το Καλάμι γνώρισε μεγάλη ακμή τη δεκαετία του 1930 (μέχρι τη γερμανική κατοχή). Υπήρξε το πιο ανεπτυγμένο εμπορικό κέντρο του δήμου.
Στην παραλία της Ψαρής Φοράδας, από το 1920, υπήρχε τελωνείο καθώς και εφτά αποθήκες (μαγατζέδες), όπου έρχονταν τα πλοία για να ξεφορτώσουν αλλά και να φορτώσουν διαφόρων ειδών εμπορεύματα ολόκληρου του δήμου. Τα εμπορεύματα μεταφέρονταν με ζώα, μέσω Καλαμίου και έφταναν μέχρι το Αρκαλοχώρι.
Το 1929 ανεγέρθηκε το πρώτο πετρελαιοκίνητο ελαιοτριβείο στο χωριό. Το εργοστάσιο αυτό αποτέλεσε σταθμό προόδου και η περιοχή που ήταν και είναι ελαιοπαραγωγική, παρήγε ελαιόλαδο με νέο σύστημα και άνεση. Το 1931 ιδρύθηκε και δεύτερο, υδροκίνητο αυτή τη φορά, ελαιουργικό εργοστάσιο, γιατί το ένα μόνο δεν επαρκούσε για τις ανάγκες των κατοίκων.
Την ίδια εποχή λειτουργούσε και υδροκίνητος αλευρόμυλος. Μεγάλη άνθιση επίσης γνώρισαν όλων των τα επαγγέλματα, πολλά από τα οποία σήμερα έχουν εκλείψει. Μεταξύ αυτών υπήρχε σωμαράς, ντενεκετζής, χαρκιάς, τσαγκάρης, ράφτης, μαμμή και πολλά άλλα. Ξεχωριστή θέση κατείχε το παντοπωλείο που πουλούσε, ανάμεσα στα άλλα είδη, εκλεκτά υφάσματα από την Αθήνα και το Ηράκλειο κι έρχονταν άνθρωποι από όλο το δήμο για να ψωνίσουν.
Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής ολόκληρος ο δήμος Βιάννου έζησε το δράμα της καταστροφής.
Το 1949 έφτασε στο Καλάμι συνεργείο ανοικοδόμησης, αποτελούμενο από πέντε Ελβετούς, οι οποίοι οικοδόμησαν πολλές κατεστραμμένες κατοικίες. Το σπουδαιότερο όμως έργο, που έγινε τότε στην περιοχή, ήταν η κατασκευή υδραγωγείου με σιδεροσωλήνες και τσιμενταγωγό. Την ίδια χρονιά έγινε και η διάνοιξη της αμαξιτής οδού Βιάννου-Συκολόγου.
Το 1952 έγινε η διάνοιξη του δρόμου Συκολόγου-Γδοχίων και επικοινώνησε πλέον οδικώς το χωριό με την Ιεράπετρα. Μέχρι τότε, ο μοναδικός δρόμος που υπήρχε για την Ιεράπετρα, ήταν ένα λιθόστρωτο μονοπάτι που είχε φτιαχτεί επί τουρκοκρατίας. Το οδικό δίκτυο για Ηράκλειο και Ιεράπετρα βελτιώθηκε μετά τη δεκαετία του ’60, όταν ασφαλτοστρώθηκαν οι δρόμοι μέχρι το Καλάμι.
Οι Καλαμιώτες ανέκαθεν ήταν άνθρωποι του κεφιού και του γλεντιού, παρά την κουραστική δουλειά τους στα χωράφια και τις οικονομικές τους δυσκολίες . Επειδή εκείνη την εποχή, ιδίως τη χειμερινή περίοδο, οι περισσότεροι βρίσκονταν στα μετόχια, τα γλέντια γίνονταν εκεί. Κυρίως στη γιορτή της Παναγίας (21 Νοεμβρίου) μαζεύονταν οι κάτοικοι απ’ όλα τα γύρω μετόχια στα Σκαφίδια, όπου βρίσκονταν η εκκλησία. Το καλοκαίρι, όταν γύριζαν στο Καλάμι, κάθε Κυριακή απόγευμα γινόταν μεγάλος χορός, με τη συνοδεία λυράρη, όπου μαζευόταν όλα το χωριό. Ο χορός γινόταν στου ‘‘Βασίλη τον Κάμπο’’ κάτω από τη σκιά που δημιουργούσαν οι καρυδιές και ονόμαζαν το μέρος ‘‘χορεύτρα’’.
