Γράφει ο Eυτύχιος Πρωτοπαπαδάκης Γεωπόνος – Ερευνητής | Σ’ένα βιβλίο αφιέρωμα για τα 100 χρόνια της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα,γίνεται αναφορά στους επαγγελματίες εμπόρους των εγχωρίων προϊόντων της περιόδου εκείνης Σ’ αυτό το βιβλίο γίνεται ονομαστική αναφορά των εμπόρων-εξαγωγέων των κίτρων την περίοδο 1913-1929 σ’ολη την Κρήτη.
Ετσι στα Χανιά το εμπόριο των κίτρων γινόταν από τους ίδιους εμπόρους που έκαναν εξαγωγές ελαιολάδου και χαρουπιών,και σ’αυτό το αφιέρωμα αναφέρονται οι ακόλουθοι χανιώτες έμποροι : Αναστασάκης Ευάγγελος-Αγαζαδές Σακίρ-Ανθούσης Νικόλαος-Γαγανάκης Ιωάννης-Καμπουράκη Αδελφοί –Κοκολάκης Ανδρέας-Μαυρομμάτης Ιωάννης-Παπαγιαννάκης Δημήτριος-Παπαδάκης Ρ.-Παυλάκης Παύλος –Πρέβε Ερρίκος-Σουφράκης Μουσταφάς-Φορτσάκης Γεώργιος-Χαμαράκης Ευάγγελος- Χοχλάκης Γ.
Στον Αγιο Νικόλαο Λασιθιού οι εξαγωγείς των κίτρων ασχολούντο μόνο με αυτό το προϊόν και τα κίτρα εξάγονταν διατηρημένα σε άλμη με τους ακόλουθους Λασηθιώτες εμπόρους Αλέξης Νικόλαος-Απoστολάκης Εμ.-Βούλγαρης Ιωαν.-Διαλυνάς Κων/νος- Θεοδοσάκης Εμ. –Μαραγκάκης Δ. –Νιωτάκης Γ. –Πάγκαλος Ηλίας –Συγγελάκης Σταυρής –Σκυβαλάκης Μιχ. –Χατζηδάκης Γ. Η ‘’ Κιτροπλατεία ‘’ της πόλης του Αγίου Νικολάου πήρε το ονομα της απο το εμπόριο των κίτρων που ανθούσε στον Άγιο Νικόλαο στις αρχές του 20ου αιώνα .Στην παραλία υπήρχε η κιτραγορά και εξ ‘αιτίας του βάθους της θάλασσας μπορούσαν να φορτώσουν τα εμπορικά καΐκια με κίτρα όταν η πόλη δεν διέθετε λιμάνι.Δυστυχώς τα κίτρα δεν καλλιεργούνται πλέον στον Άγιο Νικόλαο και μόνο το γραφικό όνομα της πλατείας θυμίζει τις παλιές εποχές.
Το Πάνορμο Ρεθύμνης την εποχή εκείνη αποτελούσε σημαντικό εμπορικό κέντρο των κίτρων με σημαντικούς εμπόρους όπως τους : Βεργάκης Χ. –Δασκαλάκη Αφοι –Κουφάκη Εμ.-Λαγουδάκη Αφοι –Πολάκης Στυλ.
Στο Pέθυμνο επισης ,σημαντικές ποσότητες κίτρων εξάγοντα επεξεργασμένα σε άλμη ,συνήθως χρησιμοποιούσαν για την άλμη το θαλασσινό νερο.Οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς ήσαν οι : Γαγάνης Γ.-Γαγάνης Παντελής – Δετοράκης Ιωαν.-Ζαχαρίου Ιωαν.-Μοάτσου Θ.-Παπαβασιλείου Νικ.-Σκορδίλη Αφοι –Σταθάκης Νικ.-Τσιριντάνης Δαμουλής.
Στο Ηράκλειο πολύ φημισμένοι εξαγωγείς ησαν οι΄ Ανδρουλάκης Πολυχρ.¨Ανεμογιάννης και Δρακοντίδης,Γουναλάκηςκαι Φουντουλάκης,Γερωνυμακης Γεωρ.-Γεωργιάδου Αφοι-Διαλυνάς Μ. –Καρούζος και Ανεμογιάννης -Ματαραντζάκης Σαλήμ και Σια-Παπαδάκης Γιάννης-Περράκης Ευάγγελος-Σταυριδάκης και Μηλιάδης –Φυτάκης Γεωρ.-Χασαδάκης Γεώργιος και Σια
Η σάρκα των κίτρων χρησιμοποιείται στην μαγειρική για μαρινάρισμα κρεάτων, στη ζαχαροπλαστική για την παρασκευή γλυκών,ζαχαροπήκτων και καραμελών και στην αρτοποιία για την παρασκευή κέικ.Από τα φύλλα των κιτριών παρασκευάζονται στην Νάξο τρία είδη λiκέρ, ενώ στην Γαλλία χρησιμοποιείται ευρύτατα στην αρωματοποιία.
Στις αρχές του 20ου αιώνα τα περιβόλια με τις κιτριές σε συνδυασμό με τα ελαιόδεντρα και τις χαρουπιές και άλλα μικρότερα δέντρα σχημάτιζαν παραδεισένιους οπωρώνες οι οποίοι έδιδαν μια οικονομική άνθηση στις περιοχές αυτές που τα καλλιεργούσανΣ. Τα κίτρα λοιπόν είναι συνδεδεμένα με την ιστορία και την ευημερία της Κρήτης.Μια από τις πιο ευνοϊκές περιόδους ήταν και αυτή των αρχών του 20ου αιώνα γιατί υπήρχε μεγάλη ζήτηση σ’ όλη την Ευρώπη και οι εξαγωγές γινόταν με βαρέλια στα οποία συντηρούταν τα κίτρα μέσα σε άλμη
Σήμερα η εμπορία των κίτρων γίνεται από την Ένωση Kιτροπαραγωγών Κρήτης που ιδρύθηκε το 1931. Η αρχική δραστηριότητα της Κιτρένωσης περιοριζόταν στην παραλαβή των καρπών από τους παραγωγούς ,στη συντήρηση τους σε διάλυμα αλατιού και στην εξαγωγή τους σε ημιεπεξεργαμένη μορφή σε βαρέλια.Σήμερα η Κιτρένωση παράγει σαγχαρόπηχτα και μ’ αυτή την μορφή κάνει το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών της.
Τον τελευταίο καιρό η Κιτρένωση συναντά σοβαρά οικονομικά προβλήματα από σφάλματα του παρελθόντος,δεν μπορεί να πληρώσει τους παραγωγούς και οι παραγωγοί με την σειρά τους εγκαταλείπουν τα περιβόλια τους .Ενώ τα δέντρα της κιτριάς μειώνονται χρόνο με το χρόνο.
Η καλλιέργεια της κιτριάς σήμερα εντοπίζεται στην επαρχία Μυλοποτάμου και κυρίως στο Γαράζο,Πρίνος Δαφνέδες,Πέραμα και σε ελάχιστες εκτάσεις στους άλλους νoμούς της Κρήτης..Είναι κρίμα ένα τόσο μεγάλο εργοστάσιο στο Λατζημά Ρεθύμνης από τα καλύτερα της Ευρώπης, να υπολειτουργεί, και από έλλειψη χρημάτων να μην μπορούν να αγοράσουν την πρώτη υλη για να ικανοποιήσουν την αυξημένη ζήτηση του προϊόντος στο εξωτερικό .Ήδη από τα πολλά χρέη της Κιτρένωσης κινδυνεύει το εργοστάσιο να βγει σε πλειστηριασμό
