Μια οικογένεια ορεσίβιων από τα Καπετανιανά Ηρακλείου, οι λόγιοι αδελφοί Γιώργης, Νίκος και Μιχάλης-Ιλαρίωνας Σταματάκης, κατάφεραν να διασώσουν και να αναδείξουν το σπουδαίο μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών στο Λουσούδι των Αστερουσίων, την αριστοτελική σχολή αντίστασης που ίδρυσε τον 14ο αιώνα ο λόγιος μοναχός Ιωσήφ Φιλάγρης, το… πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο!
Τα Αστερούσια, μια από τις σπουδαιότερες κοιτίδες του χριστιανισμού και του μοναχισμού στην Κρήτη, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως το «Aγιον Oρος της Κρήτης».
Υστερα από περίπου 600 χρόνια, το πρωί του Σαββάτου, οι καμπάνες ξαναχτύπησαν και τελέστηκε Θεία Λειτουργία στην Ιερά Μονή των Τριών Ιεραρχών, ενώ τα θυρανοίξια θα γίνουν πιθανότατα την πρώτη εβδομάδα μετά το Πάσχα του 2016. Πρόκειται για ένα άκρως γραφικό μοναστήρι με καταπληκτική ιστορία που ξεκινάει στα 1400 μ.Χ., τότε που κυνηγημένος από το φανατικό Καθολικό Λατινικό Ιερατείο του Χάνδακα, ο Ιωσήφ Φιλάγρης, ορθόδοξος μοναχός, καταφεύγει στα απρόσιτα Αστερούσια και ιδρύει τη συγκεκριμένη μονή στο Λουσούδι Καπετανιανών.
Ο Γιώργος Σταματάκης, λαογράφος, ιστοριοδίφης, ήταν ο πρώτος που ταύτισε το εντελώς ερειπωμένο μοναστήρι, που συνέχιζε να παραμένει άγνωστο, με τη Μονή του Ιωσήφ Φιλάγρη, μετέφερε την πληροφορία στον γνωστό συγγραφέα και δημοσιογράφο Νίκο Ψιλάκη, ο οποίος έκανε και την πρώτη δημοσίευση. Το πιο συγκινητικό και εντυπωσιακό σε όλη αυτή την ιστορία είναι ότι ο μικρός αδελφός της οικογένειας Σταματάκη, ο Μιχαήλ-Ιλαρίωνας Σταματάκης, σπούδασε θεολόγος, μερικά χρόνια μετά έγινε καλόγερος στη Μονή Κουδουμά και σήμερα είναι, μεταξύ άλλων μοναχών, ο άνθρωπος που κάτω από τον Κόφινα τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία στην Ιερά Μονή των Τριών Ιεραρχών.
Η αρχαιολογική έρευνα ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια και αφού πρώτα η οικογένεια Σταματάκη, στην οποία ανήκει ο χώρος, πρόσφερε τον ναό και τον περίβολό του στη Μονή Κουδουμά
Η αρχαιολογική έρευνα ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια και αφού πρώτα η οικογένεια Σταματάκη, στην οποία ανήκει ο χώρος, πρόσφερε τον ναό και τον περίβολό του στη Μονή Κουδουμά. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές είχαν γίνει από τον μακαρίτη καθηγητή Αθανάσιο Παλιούρα, ο οποίος και έφερε στο φως το μοναστήρι. Πέρυσι και φέτος αναστηλώθηκε ο Ναός των Τριών Ιεραρχών και όλα αυτά έγιναν με δαπάνες της Ιεράς Μονής Κουδουμά, προεξέχοντος του ηγουμένου Μακαρίου Σπυριδάκη. Η επίβλεψη έγινε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και τον αρχιτέκτονα Ηρακλή Πυργιανάκη.
Τα Αστερούσια όρη από τη μινωική εποχή υπήρξαν τόπος έντονης λατρευτικής δραστηριότητας. Για κάποιον λόγο πάντα προσέλκυαν τους πιστούς και των προχριστιανικών και των μεταχριστιανικών αιώνων να έλθουν σ’ αυτό το μέρος για να προσευχηθούν. Πολύ εύστοχα ο σπουδαίος μουσικοσυνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, που έχει επιλέξει την περιοχή για να ξεκουράζεται, έχει πει σε συνέντευξή του: «Στα Αστερούσια συνομιλείς με τον Θεό!»…
Ο Γιώργος Σταματάκης, λαογράφος και ιστοριοδίφης, ήταν ο πρώτος που ταύτισε το ερειπωμένο άγνωστο μοναστήρι με τη Μονή του Φιλάγρη
ΙΩΣΗΦ ΦΙΛΑΓΡΗΣ
Ο μοναχός-φύλακας της πίστης και της φιλοσοφίας
Στην περιοχή λοιπόν που λέγεται Λουσούδι, λόγω των νερών που διαθέτει, προβάλλει ο ναΐσκος των Τριών Ιεραρχών που ίδρυσε ο αριστοτελικός φιλόσοφος και διδάσκαλος Κρήτης Ιωσήφ Φιλάγρης ή Φιλάγριος.
Ηταν τα δύσκολα χρόνια της Ενετοκρατίας για την Κρήτη. Ιδιαίτερα ο 14ος αιώνας, στον οποίο οι Βενετοί, με αλλεπάλληλες διαταγές του δόγη της Βενετίας, που εφάρμοζε κατά γράμμα ο δούκας της Κρήτης, είχαν εξαπολύσει κύμα τρομοκρατίας σ’ ολόκληρο το νησί.
Το πρωί του Σαββάτου η καμπάνα των Τριών Ιεραρχών ξαναχτύπησε για να τελεστεί η Θεία Λειτουργία
Οι Κρήτες -ατίθασοι πάντα- αντιστάθηκαν λυσσαλέα στον νέο κατακτητή. Το ένα κίνημα διαδεχόταν το άλλο. Οι αλλόδοξοι κατακτητές και κυρίως το Βατικανό σκέφτηκαν ότι ο μόνος τρόπος για να τους ελέγξουν ήταν να τους αλλοιώσουν το θρησκευτικό φρόνημα, να τους κάνουν καθολικούς. Eτσι απαγόρευσαν την παρουσία ορθοδόξων ιεραρχών στην Κρήτη.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, κατά θεία οικονομία, επέτρεψε σε απλούς μοναχούς, χωρίς κανέναν βαθμό, να εγκατασταθούν στην Κρήτη και αυτοί να καθοδηγούν τους ορθόδοξους Κρήτες, σε μια προσπάθεια να παραμείνουν όχι μόνο ορθόδοξοι αλλά και Ελληνες. Eτσι εμφανίστηκαν στην Κρήτη οι λεγόμενοι αντιρρητές θεολόγοι, οι οποίοι ήταν πολύ μορφωμένοι και αργότερα θα στελεχώσουν όλη την Ορθοδοξία.
Οι Νίκος και Μιχάλης, νυν Ιλαρίωνας Σταματάκης. Μαζί με τον αδελφό τους Γιώργη κατάφεραν να αναδείξουν το μοναστήρι
Κορυφαίος όλων ήταν ο μοναχός Ιωσήφ Φιλάγρης, ο οποίος καταγόταν και ζούσε στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). Σ’ αυτόν έδωσε το Πατριαρχείο τον τίτλο του «Διδασκάλου και Δικαίου Κρήτης».
Hταν δηλαδή ένας απλός μοναχός που όμως αναλάμβανε αρμοδιότητες αντίστοιχες ενός επισκόπου, αφού είχε σκοπό να διδάξει και διαφυλάξει την πίστη, τη γλώσσα και την εθνική ταυτότητα των Κρητών.
Δεν μπορούσε όμως να επιτελέσει το έργο του στην πρωτεύουσα του βασιλείου της Κρήτης, καθώς η βενετική διοίκηση και ο στρατός δεν θα επέτρεπαν ποτέ κάτι τέτοιο.
Το ιστορικό χωριό των Καπετανιανών που φωλιάζει σε μια πέτρινη ράχη της οροσειράς των Αστερουσίων
Eτσι στα μέσα του 14ου αιώνα εγκατέλειψε την πόλη και ανέβηκε στα Αστερούσια. Σε ένα μέρος δυσπρόσιτο, απομακρυσμένο και άγονο, όπου δεν είχε κανείς λόγο να το προσεγγίσει ίδρυσε τη Μονή των Τριών Ιεραρχών, όπου εγκαταστάθηκε αυτός και μεγάλος αριθμός μαθητών, τους οποίους δίδασκε για να μπορέσουν να σκορπιστούν στη συνέχεια στην Κρήτη και να συνεχίσουν το έργο του.
Τα μαθήματα
Εκεί δημιούργησε μία Σχολή Φιλοσοφίας, που δίδασκε Φιλοσοφία, Αστρονομία, Γραμματική, Θεολογία και Ιατρική. Ταυτόχρονα όμως είχε στήσει και ένα εξελιγμένο εργαστήριο αντιγραφής αρχαίων κειμένων, ο ίδιος ήταν αριστοτελικός φιλόσοφος με σπουδές στο Πανδιδακτήριο της Κωνσταντινούπολης και αντέγραφε η ομάδα του αρχαία κείμενα, την εργασία των οποίων επόπτευε ο ίδιος και έκανε τα σχόλια πλαγίως των κειμένων.
Στην κορυφή του Κόφινα χτίστηκε το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού. Νυχτερινή φωτογραφία από την παραμονή της γιορτής του Τιμίου Σταυρού
Τα κείμενα αυτά, εκτός από την Κρήτη και την Κωνσταντινούπολη, ταξίδευαν στην Ευρώπη, συμβάλλοντας στη διάσωση και διάχυση της αρχαίας ελληνικής σκέψης, που υπήρξε το εφαλτήριο της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού.
Σήμερα, τα συγγράμματα αυτά βρίσκονται σε όλες τις μεγάλες βιβλιοθήκες του κόσμου και μάλιστα κώδικες των αντιγράφων του Φιλάγρη έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Λονδίνου, των Παρισίων, της Βιέννης και του Βουκουρεστίου.
Η δραστηριότητα αυτή του Φιλαγρίου είναι ανυπολόγιστης σπουδαιότητας. Ας μην ξεχνάμε ότι όλη η Ευρώπη βρισκόταν στον Μεσαίωνα. Και όμως ένας μοναχός στα απομακρυσμένα Αστερούσια δίδασκε και διέδιδε Αριστοτέλη!
Μαρίνα Ζιώζιου – ethnos.gr