Ως είθισται, οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, εκλαμβάνονται από τους πολιτικούς ως ένα είδος «γραφικής» δυστοπίας, όταν δεν αγνοούνται εντελώς. Ακόμη και στις περιπτώσεις που υιοθετούνται διεθνείς περιβαλλοντικές συμφωνίες, στην πράξη, ελάχιστα από τα συμφωνηθέντα εφαρμόζονται.
Η απειλή όμως βρίσκεται πλέον ενώπιον της ανθρωπότητας. Πολύ πιο άμεση από όσο φανταζόμαστε και αφορά στο πλέον σημαντικό αγαθό μαζί με το οξυγόνο: Το νερό.
Αν μέχρι σήμερα με την φράση «πόλεμος για το νερό» ανησυχούσαν, ίσως, μόνο εκείνοι που την έγραφαν, πλέον ανησυχούν σοβαρά και μερικά ακόμη εκατομμύρια ανθρώπων: Οι κάτοικοι του Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής. Μετά από τρία χρόνια μιας άνευ προηγουμένου ξηρασίας, η πόλη έχει λιγότερο από 90 ημέρες νερό στις δεξαμενές της, ευρισκόμενη σε «τροχιά» μια ιδιαίτερα επικίνδυνης «πρωτιάς», ως της πρώτης μεγάλης πόλης στον κόσμο που ξεμένει από το νερό.
Η δήμαρχος του Κέιπ Τάουν, Πατρίσια ντε Λιλ ήταν σαφής: Αν οι κάτοικοι δεν μειώσουν δραστικά την καθημερινή χρήση νερού, οι βρύσες της παραθαλάσσια μητρόπολης των τεσσάρων εκατομμυρίων ψυχών θα στεγνώσουν σύντομα. Στις 22 Απριλίου, για την ακρίβεια.
Δεν πρόκειται για μια υποθετική ημερομηνία με στόχο να τρομοκρατήσει. Η «Ημέρα Μηδέν», όπως ήδη ονομάζεται, είναι πραγματική και υπολογίζεται κάθε εβδομάδα με βάση την τρέχουσα χωρητικότητα των δεξαμενών και την καθημερινή κατανάλωση. Στις 8 Ιανουαρίου, η δήμαρχος αναθεώρησε προς τα κάτω την προηγούμενη ημερομηνία της 29ης Απριλίου, βασιζόμενη σε στοιχεία που έδειξαν αύξηση της καθημερινής κατανάλωσης.
Αν και τυπικά η πόλη δεν θα στεγνώσει, ωστόσο αυτό δεν θα έχει καμία διαφορά για τους διψασμένους κατοίκους, αφού, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι δεξαμενές δεν μπορούν να στραγγιστούν από την τελευταία σταγόνα τους, καθώς η λάσπη και οι διάφορες αποθέσεις καθιστούν το τελευταίο 10% του νερού ενός φράγματος, ακατάλληλο.
‘Ετσι, οι αρχές της πόλης αποφάσισαν ότι μόλις τα φράγματα φθάσουν το 13,5%, η παροχή νερού θα απενεργοποιηθεί για όλες τις βασικές υπηρεσίες, όπως τα νοσοκομεία. To περιοδικό Time παρουσίασε το πρόβλημα του Κέιπ Τάουν μέσα από τέσσερις ερωτω-απαντήσεις:
Τι θα συμβεί όταν οι κάνουλες κλείσουν;
Το Κέιπ Τάουν θα εισέλθει σχεδόν… σε ένα «σύμπαν» «Mad Max» (σσ. η γνωστή αυστραλιανή δυστοπική ταινία επιστημονικής φαντασίας για έναν μετα-αποκλυπτικό κόσμο). Οι κάτοικοι θα πρέπει να αναζητούν κάποιο από τα 200 δημοτικά σημεία παροχής νερού σε όλη την πόλη, όπου θα μπορούν να συλλέξουν το πολύ 25 λίτρα την ημέρα. Οπλισμένοι φρουροί θα έχουν αναπτυχθεί παντού για να διατηρήσουν την τάξη και για να αποτρέπουν απόπειρες κλοπής νερού. Φυσικά, οι πλούσιοι θα προστατευτούν. ΄Ηδη πληθαίνουν οι διαφημιστικές καταχωρήσεις εταιριών οι οποίες, έναντι αδρής αμοιβής, μπορούν να μεταφέρουν νερό από λιγότερο ξηρές περιοχές της χώρας στην διψασμένη πόλη.
Τι μέτρα παίρνουν οι κάτοικοι;
Η πόλη έχει περιορίσει τη χρήση του οικιακού νερού στα 87 λίτρα ανά άτομο, ημερησίως. Για τα περισσότερα νοικοκυριά αυτό σημαίνει ντους κάτω από 2 λεπτά, καθόλου πότισμα των φυτών και πλύσιμο του αυτοκινήτου, ανακύκλωση των ομβρίων, όπου υπάρχει τέτοια δυνατότητα, και μεγάλος περιορισμός της χρήσης πλυντηρίων πιάτων και ρούχων. ‘Ηδη, οι δεξαμενές αποθήκευσης νερού δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις. Σχετικές ταμπέλες για μη χρήση νερού έχουν αναρτηθεί και στις δημόσιες τουαλέτες.
Λειτουργούν τα επιβαλλόμενα όρια;
Στην πραγματικότητα όχι και πολύ. Σύμφωνα με τα στοιχεία, μόνο το 54% των κατοίκων έχουν πετύχει τους στόχους της κατανάλωσης, γεγονός που αποτέλεσε έναν από τους λόγους που η «Ημέρα Μηδέν» κινήθηκε μία εβδομάδα νωρίτερα. Δεδομένου όμως ότι οι αρχές δεν έχουν ουσιαστικές επιλογές επιβολής συλλογικής συμμόρφωσης, το τίμημα το πληρώνει και το συνεπές κομμάτι του πληθυσμού.
Τελικά, είχε δει κανείς το κακό να έρχεται;
Ναι και όχι. Οι πολεοδόμοι έχουν εδώ και καιρό επισημάνει ότι τα αποθέματα νερού του Κέιπ Τάουν δεν κινήθηκαν ανάλογα με την αύξηση του πληθυσμού, η οποία σχεδόν διπλασιάστηκε τα τελευταία 20 χρόνια. Επιπλέον, η τριετής ξηρασία που χτύπησε την πόλη, κάτι που συμβαίνει στατιστικά «μία φορά στα χίλια χρόνια» σύμφωνα με τους κλιματολόγους, θα μπορούσε να επιφέρει αποφαιστικό χτύπημα ακόμη και σε ένα βέλτιστα σχεδιασμένο σύστημα ύδρευσης. Τώρα η πόλη τρέχει να προλάβει με (δαπανηρές) εγκαταστάσεις αφαλάτωσης και άντλησης υπόγειων νερών. Ωστόσο, είναι απίθανο τα συστήματα αυτά να στείλουν νερό στο δίκτυο πριν από την «Ημέρα Μηδέν» ή ακόμα και πριν από την εποχή των βροχών που αναμένεται να ξεκινήσει και πάλι το Μάιο, αν όντως τελικά έρθει. Για τους επιστήμονες που παρακολουθούν την κλιματική αλλαγή, οι κάτοικοι του Κέιπ Τάουν παίρνουν απλώς μια «πρόγευση» της νέας επερχόμενης κλιματικής «κανονικότητας», με την μεγαλύτερη ξηρασία και τις λιγότερες βροχές.
Πολιτικό και όχι τεχνικό το πρόβλημα της λειψυδρίας
Πάντως, τέτοια φαινόμενα δεν περιορίζονται φυσικά μόνο στο Κέιπ Τάουν. Σχεδόν 850 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό, λέει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και οι ξηρασίες αυξάνονται. Στις αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες χώρες, μέχρι και το 80% του νερού χάνεται μέσω διαρροών λόγω απαρχαιωμένου και ελλιπούς δικτύου, σύμφωνα με τη γερμανική περιβαλλοντική συμβουλευτική «GIZ». Ακόμη και σε ορισμένες περιοχές των ΗΠΑ, μέχρι και το 50% του νερού χάνεται λόγω της γήρανσης των υποδομών.
Ευλόγως, το πρόβλημα προσέλκυσε το επιχειρηματικό ενδιαφέρον. Ένας όλο και αυξανόμενος αριθμός εταιρειών τεχνολογίας επικεντρώνονται στην διαχείριση του υδάτων, εφαρμόζοντας «έξυπνες» λύσεις. Για παράδειγμα, σε στάδιο εφαρμογής στον Νίγηρα βρίσκονται μετρητές νερού που συνδέονται με ένα διαδικτυακό σύστημα διαχείρισης. Οι χρήστες αγοράζουν «μονάδες νερού» μέσω των κινητών τους τηλεφώνων και ένας «έξυπνος» μετρητής διανέμει μόνο το νερό το οποίο έχει αγοραστεί. Οι χρήστες λαμβάνουν ειδοποιήσεις όταν το πιστωτικό τους υπόλοιπο είναι χαμηλό και αν δεν ανανεώσουν το ποσό, ο μετρητής απενεργοποιεί αυτόματα τη ροή.
Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι οι εν δυνάμει χρήστες του νερού θα έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και στοιχειώδεις γνώσεις για την χρήση του, κάτι εξαιρετικά αμφίβολο για την μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων που υποφέρουν από λειψυδρία. Για τις διαρροές στο δίκτυο χρησιμοποιείται μια ευρεία γκάμα σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων, από συστήματα ηλεκτρονικής διαχείρισης, μέχρι την χρήση drone και δορυφόρων. Άλλες εταιρείες ερευνούν νέες πηγές νερού πέραν των παραδοσιακών. Ετσι, μια εταιρεία στις ΗΠΑ, πειραματίζεται πάνω στην μετατροπή της υγρασίας του αέρα, σε νερό. Οι επιστήμονες των εταιριών αυτών υποστηρίζουν, ότι μια κοινότητα 500 ανθρώπων θα μπορούσε να εξοικονομήσει έτσι πάνω από 150 εκατομμύρια λίτρα νερού, μειώνοντας δραστικά την πίεση στις παραδοσιακές πηγές ύδρευσης.
Ωστόσο, για τον Αλέξανδρο Μακαριγάκη, από το διεθνές πρόγραμμα της UNESCO για το νερό (IHP), η τεχνολογία μπορεί να μας βοηθήσει να χρησιμοποιήσουμε αποτελεσματικότερα το νερό, αλλά είναι απίθανο να επηρεάσει πολύ εκείνους που δεν έχουν πρόσβαση σε νερό. «Τα έξυπνα συστήματα ύδρευσης δεν αναμένεται να έχουν μεγάλο αντίκτυπο όσον αφορά την παροχή πρόσβασης για τους μη συνδεδεμένους σε αυτά. Είναι πιο αποτελεσματικά σε αστικό περιβάλλον», λέει. Αυτή είναι και η άποψη του Vincent Casey από την WaterAid, ο οποίος θεωρεί ότι η τεχνολογία για την σύνδεση των ανθρώπων με δίκτυα παροχής νερού είναι γνωστή από την Αρχαία Αίγυπτο. «Δεν είναι τεχνικό πρόβλημα», λέει, αφήνοντας σαφώς να εννοηθεί ότι είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης και προσανατολισμού.
