Ο Βλαντίμιρ Πούτιν ελπίζει αύριο, 22 Οκτωβρίου, να έχει στο πλευρό του, τους ηγέτες 24 χωρών, συμπεριλαμβανομένων των Σι Τζινπίνγκ της Κίνας και Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας, για μία οικογενειακή φωτογραφία στις όχθες του Βόλγα ποταμού.
Η εφετινή Σύνοδος των BRICS, λαμβάνει χώρα στο Καζάν, αφού ο Ρώσος πρόεδρος δεν ήθελε να ρισκάρει να βγει εκτός συνόρων, υπό τον φόβο σύλληψης με διεθνές ένταλμα, που έχει εκδώσει το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης. Αλλά η Χάγη είναι το τελευταίο πράγμα που τον απασχολεί. Έχει εστιάσει όλη την προσοχή και το ενδιαφέρον του στην επέκταση των BRICS, που ήδη από πέρυσι έφτασαν στα 10 μέλη από τα 5. Αλλά αυτό για τον Πούτιν δεν είναι αρκετό. Θέλει μία ομάδα αρκετά μεγάλη και αρκετά ισχυρή να αμφισβητήσει ευθέως την κυριαρχία της τάξης πραγμάτων της Δύσης και του δολαρίου. Το τελευταίο είναι το πιο πολύτιμο όπλο που έχουν στη διάθεσή τους οι ΗΠΑ.
Μέχρι στιγμής, στα 15 χρόνια ζωής τους, οι BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική ήταν η αρχική ομάδα) δεν έχουν πετύχει πολλά. Ωστόσο ο Ρώσος πρόεδρος πιστεύει ότι έχει στα χέρια του μία μοναδική ευκαιρία να πείσει το μπλοκ να οικοδομήσει ένα νέο παγκόσμιο σύστημα πληρωμών, που θα υπονομεύσει την κυριαρχία του δολαρίου και θα θωρακίσει τόσο τη Ρωσία όσο και τα άλλα μέλη από τις κυρώσεις της Δύσης. «Όλοι αντιλαμβάνονται πως ανά πάση στιγμή μπορούν να έρθουν αντιμέτωποι με κυρώσεις από τις ΗΠΑ ή άλλες χώρες της Δύσης», σχολίασε ο υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ πριν από λίγο καιρό. Ένα σύστημα πληρωμών BRICS θα επέτρεπε «τις οικονομικές συναλλαγές χωρίς να εξαρτόμαστε από εκείνους που αποφάσισαν να εργαλειοποιήσουν το δολάριο και το ευρώ». Αυτό το σύστημα, που η Ρωσία αποκαλεί «Γέφυρα BRICS», μπορεί να στηθεί μέσα σε έναν χρόνο και θα επιτρέπει τις χώρες να πραγματοποιούν διασυνοριακές συναλλαγές και την εκκαθάρισή τους χρησιμοποιώντας παό ψηφιακές πλατφόρμες, που θα «τρέχουν» οι κεντρικές τους τράπεζες.
Οι συνομιλίες στον Βόλγα θα ρίξουν φως στην κούρσα για την αναδιάρθρωση του χρηματοοικονομικού συστήματος του πλανήτη. Όπως σχολιάζει ο Economist, η Κίνα ποντάρει εδώ και καιρό ότι η τεχνολογία πληρωμών – και όχι μία στρατιωτική σύγκρουση – θα περιορίσει την ισχύ που αντλούν οι ΗΠΑ από το δολάριο. Το αμερικανικό νόμισμα χρησιμοποιείται στη συντριπτική πλειονότητα των διεθνών συναλλαγών (και ειδικά στο κρίσιμο εμπόριο πετρελαίου, σπάνιων γαιών και άλλων πρώτων υλών) και δίνει τη δυνατότητα στην αμερικανική κυβέρνηση να ελέγχει έως έναν βαθμό τους πάντες και τα πάντα. Το σχέδιο BRICS θα προσφέρει ταχύτερες και πιο φθηνές συναλλαγές, με στόχο να προσελκύσει με τα οφέλη του αυτά τις αναδυόμενες οικονομίες. Αρκετοί Δυτικοί αξιωματούχοι έχουν εκφράσει δημοσίως την ανησυχία τους για παράκαμψη των κυρώσεων μέσω του συστήματος αυτό. Αλλά πολλές άλλες χώρες που θεωρούν ότι πλήττονται δυσανάλογα πολύ από τις συγκρούσεις και τις κυρώσεις που επιθυμούν οι ΗΠΑ, το περιμένουν εναγωνίως.
Πώς οι ΗΠΑ ελέγχουν τη ροή του χρήματος
Η κυριαρχία της Αμερικής στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα υπήρξε βασικός πυλώνας της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων. Αντικατοπτρίζει το οικονομικό και στρατιωτικό της βάρος, αλλά και το γεγονός ότι τα περιουσιακά στοιχεία που εκφράζονται σε δολάρια, όπως τα ομόλογα, θεωρούνται ασφαλή και είναι εύκολο να αγοραστούν και να πουληθούν. Αν και οι κεντρικές τράπεζες έχουν διαφοροποιήσει το χαρτοφυλάκιό τους, περίπου το 58% των αποθεμάτων σε ξένο νόμισμα είναι σε δολάρια, ενώ οι αμερικανικές τράπεζες είναι στο επίκεντρο των συστημάτων πληρωμών του κόσμου. «Η αποστολή χρημάτων σε όλο τον κόσμο μοιάζει λίγο με μια πτήση μεγάλων αποστάσεων. Εάν δύο αεροδρόμια δεν συνδέονται απευθείας, οι επιβάτες θα πρέπει να αλλάξουν πτήσεις, ιδανικά σε έναν πολυσύχναστο κόμβο όπου συνδέονται πολλά άλλα αεροπλάνα. Στον κόσμο των διεθνών πληρωμών, ο μεγαλύτερος κόμβος είναι η Αμερική, όπου πολλές από τις τράπεζες του κόσμου ανταλλάσσουν ξένα νομίσματα με δολάρια», εξηγεί ο Economist.
Επειδή σχεδόν όλες οι τράπεζες που συναλλάσσονται σε δολάρια πρέπει να το κάνουν μέσω ανταποκρίτριας τράπεζας στην Αμερική, οι ΗΠΑ είναι σε θέση να παρακολουθούν τις ροές για ενδείξεις χρηματοδότησης της τρομοκρατίας ή παράκαμψης κυρώσεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αριθμός των ατόμων που υπόκεινται σε αμερικανικές κυρώσεις έχει εκτιναχθεί κατά περισσότερο από 900% (σε περίπου 9.400) από το 2001 έως το 2021. Η Αμερική έχει απαιτήσει να αποσυνδεθούν ορισμένες ξένες τράπεζες από το SWIFT, ένα σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων με βάση το Βέλγιο, που χρησιμοποιείται από περίπου 11.000 τράπεζες σε 200 χώρες για μεταφορά κεφαλαίων διασυνοριακά. Το 2018 το SWIFT απέκοψε το Ιράν, το 2022 τη Ρωσία.
Η Αμερική έχει επίσης απειλήσει με «δευτερεύουσες κυρώσεις» σε τράπεζες σε άλλες χώρες που υποστηρίζουν την πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας. Ακόμη και οι Ευρωπαίοι, αν και υποστηρίζουν τις κυρώσεις, ανησυχούσαν για το πόσο γρήγορα η Visa και η MasterCard – δύο αμερικανικές εταιρείες στις οποίες βασίζεται η Ευρωζώνη για πληρωμές λιανικής – έκλεισαν τα καταστήματα στη Ρωσία. Τα όσα έγιναν με τη Ρωσία ώθησαν πολλές κυβερνήσεις να επανεξετάσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο. Η Κίνα το βλέπει ως ένα από τα μεγαλύτερα τρωτά σημεία της.
Πώς θα αλλάξει το παιχνίδι
Ο Πούτιν ελπίζει να αξιοποιήσει αυτή τη δυσαρέσκεια για το δολάριο στη σύνοδο κορυφής BRICS. Για αυτόν η δημιουργία ενός νέου σχήματος αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα τόσο σε πρακτικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο γεωπολιτικής στρατηγικής. Οι αγορές συναλλάγματος της Ρωσίας διαπραγματεύονται πλέον σχεδόν αποκλειστικά σε γιουάν, ενώ η χώρα έχει υιοθετήσει σύστημα… ανταλλαγών. Τον Οκτώβριο η Ρωσία συμφώνησε να αγοράσει μανταρίνια από το Πακιστάν πληρωμένα με ρεβίθια και φακές. Ο Πούτιν ελπίζει να κάνει τη ζωή έξω από το αμερικανικό σύστημα πιο υποφερτή προσθέτοντας δικά του οικονομικά εργαλεία. Οι αξιωματούχοι των BRICS πραγματοποίησαν πλήθος συναντήσεων ενόψει της Συνόδου Κορυφής στο Καζάν.
- Συζήτησαν τη δημιουργία ενός οργανισμού αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας για να ανταγωνιστεί τους κύριους δυτικούς, τους οποίους η Ρωσία θεωρεί «επιρρεπείς στην πολιτικοποίηση»
- Εξέτασαν επίσης τη δημιουργία μιας αντασφαλιστικής εταιρείας για να παρακάμψουν τις δυτικές εταιρείες που δεν μπορούν να αντασφαλίσουν ορισμένα δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο και ένα σύστημα πληρωμών που θα αντικαταστήσει τη Visa και τη MasterCard. Ο κ. Πούτιν πίεσε για τη δημιουργία ενός κοινού νομίσματος BRICS για την τιμολόγηση του εμπορίου, με βάση ένα καλάθι χρυσού και άλλων νομισμάτων εκτός δολαρίου, αλλά Ινδοί αξιωματούχοι αντιτάχθηκαν σε αυτό τις τελευταίες εβδομάδες.
- Μακράν η πιο σοβαρή πρωτοβουλία είναι ένα σχέδιο χρήσης ψηφιακού χρήματος που υποστηρίζεται από νομίσματα fiat. Αυτό θα τοποθετούσε τις κεντρικές τράπεζες στο μέσο των διασυνοριακών συναλλαγών. Κατά την αποκέντρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, η πρόταση θα σήμαινε ότι καμία χώρα δεν θα μπορούσε να αποσυνδέσει μια άλλη. Δεδομένου ότι οι εμπορικές τράπεζες θα συναλλάσσονται μέσω των δικών τους κεντρικών τραπεζών, δεν θα χρειάζεται να διατηρούν διμερείς σχέσεις με ξένες τράπεζες.
- Το σχέδιο «BRICS Bridge» περιγράφηκε σε έκθεση του ρωσικού υπουργείου Οικονομικών και της Κεντρικής Τράπεζας τον Οκτώβριο. Σε 48 σελίδες, ασκεί κριτική στη Δύση και δηλώνει ότι «μια νέα πολυεθνική πλατφόρμα για τους σκοπούς του διασυνοριακού διακανονισμού πρέπει να εξεταστεί λεπτομερέστερα λόγω της καινοτομίας, των σχετικών κινδύνων και, ενδεχομένως, της οικονομίας που αλλάζει το παιχνίδι».