Το μεταναστευτικό παρουσιάζεται συχνά ως αναπόφευκτη κρίση, ως φυσική καταστροφή που «ξεσπά» ξαφνικά στα σύνορα. Πολιτικοί ζητούν «αυστηρότερους ελέγχους», άλλοι μιλούν για «ανθρωπιστική διαχείριση», ενώ τα ΜΜΕ διαμορφώνουν συνειδητά ή ασυνείδητα ένα σκηνικό «εισβολής». Κι όμως, πίσω από την επιφάνεια, το πραγματικό ερώτημα δεν είναι πώς να αποφύγουμε τη μετανάστευση, αλλά γιατί οι ίδιες οι κυβερνήσεις την επιλέγουν — υπό συγκεκριμένους όρους, με συγκεκριμένα αποτελέσματα, και πάντα με συγκεκριμένους ωφελημένους.

Μια σκόπιμη «ανάγκη»

Η μετακίνηση ανθρώπων για λόγους πολέμου, φτώχειας ή καταπίεσης είναι όσο παλιά όσο και ο ίδιος ο ανθρώπινος πολιτισμός. Όμως, στην εποχή μας, η μεταναστευτική πολιτική δεν είναι αποτέλεσμα ανάγκης, αλλά εργαλείο διαχείρισης από τις ελίτ. Οι κυβερνήσεις των ανεπτυγμένων χωρών, από την Ε.Ε. μέχρι τις ΗΠΑ, επιδιώκουν την ύπαρξη μεταναστών, όχι από αλληλεγγύη, αλλά γιατί εξυπηρετούν τις δομές της οικονομίας τους.

Μεταναστευτική εργασία σημαίνει:

• φτηνότερα μεροκάματα

• αδύναμη συνδικαλιστική φωνή

• ευελιξία και ανασφάλεια

• διάσπαση της εργατικής τάξης σε «ντόπιους» και «ξένους»

Ο στόχος είναι ξεκάθαρος: να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε φτηνό εργατικό δυναμικό χωρίς την ανάγκη κοινωνικής ενσωμάτωσης ή πολιτικής αναγνώρισης. Οι μετανάστες είναι χρήσιμοι όταν είναι «αόρατοι». Χρήσιμοι όταν φοβούνται να μιλήσουν, να οργανωθούν, να διεκδικήσουν. Και για να μείνουν σ’ αυτή τη θέση, χρειάζεται ο υπόλοιπος πληθυσμός να τους αντιμετωπίζει ως απειλή.

Το τέχνασμα της πόλωσης

Πώς γίνεται αυτό; Με συνειδητή καλλιέργεια ξενοφοβίας, με αφηγήματα περί «εισβολών», «αντικατάστασης πληθυσμών» και «εθνικής απειλής». Έτσι, ο φτωχός ντόπιος εργάτης στρέφεται κατά του ακόμα φτωχότερου μετανάστη, και όχι εναντίον αυτών που έχουν τον πλούτο στα χέρια τους και  εκμεταλλεύεται και τους δύο. Αντί να κοιτάξει προς τα πάνω, στρέφει την οργή του προς τα κάτω.

Αυτός ο μηχανισμός εξυπηρετεί τέλεια τα συμφέροντα των ελίτ:

Διατηρούνται χαμηλοί οι μισθοί. Δεν υπάρχουν πολιτικές πιέσεις για κοινωνικό κράτος. Καταστέλλεται η συλλογική δράση. Η κοινωνία διασπάται, αποπροσανατολίζεται και εκτονώνει την αγανάκτησή της σε λάθος στόχους.

Και η εναλλακτική;

Υπάρχει άλλος δρόμος. Θα μπορούσε να υπάρξει στρατηγική πολιτική ενίσχυσης της εγχώριας πληθυσμιακής αναπαραγωγής με πραγματικά μέτρα για νέες οικογένειες, για σταθερή εργασία, για κοινωνική ασφάλεια.

Θα μπορούσε να υπάρξει διεθνής πολιτική για τη σταθεροποίηση των χωρών προέλευσης των μεταναστών, αντί για εξαγωγή πολέμων, λεηλασία φυσικών πόρων και υποστήριξη αυταρχικών καθεστώτων.

Όμως όλα αυτά απαιτούν σύγκρουση με τα συμφέροντα των λίγων.

Ποιος θέλει να πειράξει τα υπερκέρδη των πετρελαϊκών;

Ποιος θα φορολογήσει το πλούτο που συσσωρεύεται μέσω της εκμετάλλευσης ανθρώπων και πλανήτη;

Ποιος θα αμφισβητήσει την παντοδυναμία της αγοράς;

Η απάντηση είναι προφανής: καμία κυβέρνηση που εξαρτάται από την υποστήριξη των ελίτ.

Ο πλούτος υπάρχει — αλλά για ποιους;

Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου ο πλούτος είναι συγκεντρωμένος σε πρωτοφανή επίπεδα. Λίγες εκατοντάδες άνθρωποι ελέγχουν περισσότερο πλούτο απ’ ό,τι τα μισά κράτη του πλανήτη. Κι όμως, σε αυτή την πραγματικότητα, η δημόσια συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το πόσοι μετανάστες χωράνε σε μια βάρκα και όχι ποιοι είναι εκείνοι που κερδίζουν από αυτή τη μετακίνηση.

Είναι πιο βολικό να κατηγορεί κανείς τον μετανάστη που δουλεύει στα χωράφια με 20€ τη μέρα, παρά να αναρωτηθεί πώς η οικονομία μας χρειάζεται και εξαρτάται από αυτήν την εργασιακή πραγματικότητα.

Είναι πιο εύκολο να υιοθετείς φαντασιώσεις περί «εισβολών», παρά να αναγνωρίσεις ότι το πρόβλημα δεν είναι οι φτωχοί που μετακινούνται, αλλά οι πλούσιοι που μένουν ακλόνητοι.

Δόξα στον Μασκ, κατάρα στους πρόσφυγες

Η ειρωνεία του σύγχρονου κόσμου αποτυπώνεται τέλεια στο εξής: Η κοινωνία που λατρεύει τον Έλον Μασκ ως “αυτοδημιούργητο” δισεκατομμυριούχο, δεν μπορεί να διακρίνει τις αιτίες που ωθούν έναν πατέρα από τη Συρία ή μια μητέρα από την Ερυθραία να ρισκάρουν τη ζωή τους στο Αιγαίο. Η κοινωνία που αποθεώνει το «επιχειρείν» δεν βλέπει το πραγματικό κοινωνικό κόστος της καπιταλιστικής υπερσυσσώρευσης.

Η ίδια κοινωνία, στην Ελλάδα ή αλλού, που μιλά για «λαθρομετανάστες» και «επιδόματα», είναι εκείνη που δεν μπορεί να κάνει παιδί λόγω κόστους ζωής, ζει με ενοίκιο που καταπίνει μισό μισθό, υποφέρει από πληθωρισμό και εργασιακή αβεβαιότητα, και δεν βρίσκει θέση σε παιδικό σταθμό ή ραντεβού σε γιατρό.

Αυτό δεν είναι ευθύνη των μεταναστών. Είναι αποτέλεσμα επιλογών. Πολιτικών και οικονομικών.

Το κρίσιμο ερώτημα

Το κρίσιμο ερώτημα που πρέπει να τεθεί σήμερα δεν είναι αν δεχόμαστε τους μετανάστες ή πώς θα τους απελάσουμε. Το ερώτημα είναι: ποια κοινωνία θέλουμε να είμαστε;

Μια κοινωνία που επιτρέπει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο στο όνομα της “ανάπτυξης”; Ή μια κοινωνία που αγωνίζεται για δικαιοσύνη, ισότητα και ανθρώπινη αξιοπρέπεια για όλους;

Όσο επιλέγουμε τη σιωπή, το αφήγημα της «εισβολής» θα κερδίζει. Όσο δεν μιλάμε για τον πραγματικό εχθρό — τον πλούτο χωρίς όρια, την πολιτική που δε λαμβάνει υπόψη της το λαό — θα ζούμε σε κοινωνίες του μίσους.

Κοινωνίες, δηλαδή, χωρίς μέλλον.