Απογοητευτική η ετήσια έκθεση της ΕΑΓΜΕ για τα υπόγεια ύδατα του νησιού – Η υπεράντληση των γεωτρήσεων και τα φυτοφάρμακα έχουν υποβαθμίσει την ποιότητα του νερού, ενώ στον ορίζοντα παραμονεύει η ξηρασία
Το 31% των υπόγειων υδάτων στην Κρήτη χαρακτηρίζεται ακατάλληλο, σύμφωνα με τα στοιχεία της ετήσιας έκθεσης (για το 2022) της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ). Η ΕΑΓΜΕ έχει από το 2015 αναλάβει για λογαριασμό του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας τον έλεγχο ενός δικτύου παρακολούθησης των υπόγειων υδάτων, με περίπου 1.900 σημεία ελέγχου (γεωτρήσεις). Και κάθε χρονιά καταθέτει τα αποτελέσματα των δειγματοληψιών (περισσότερες από 6.000 για το προηγούμενο υδρολογικό έτος), τα οποία το υπουργείο καταθέτει με τη σειρά του στις κοινοτικές Αρχές.
Τα περισσότερα προβλήματα εντοπίζονται κυρίως στις αγροτικές περιοχές, λόγω νιτρορρύπανσης από τα φυτοφάρμακα, αλλά και στις παράκτιες περιοχές και πιο συγκεκριμένα στο βόρειο τμήμα του νησιού, λόγω υφαλμύρινσης του υδροφορέα. Αντιθέτως, σε εξαιρετική κατάσταση είναι τα υπόγεια νερά στις περισσότερες περιοχές του νότιου άξονα (πλην Μεσαράς και Ιεράπετρας) και στην ενδοχώρα της Σητείας και του Ρεθύμνου.
Συγκεκριμένα, λόγω έντονης γεωργικής δραστηριότητας και χρήσης λιπασμάτων, παρατηρείται κυρίως το φαινόμενο της νιτρορρύπανσης στη λεκάνη της Μεσαράς, στα υδροσυστήματα Μοιρών, Τυμπακίου, Γαλιάς– Βαγιωνιάς– Ασημιού, στη λεκάνη του Καστελίου (Πορώδες Ρουσοχωρίων) και στα υδροσυστήματα Ιεράπετρας και Κάμπου Χανίων.
Άλλο αίτιο υποβάθμισης των υπόγειων υδάτων που εντοπίζονται κυρίως σε βόρεια τμήματα της παράκτιας ζώνης στην Κρήτη αποτελεί η υφαλμύρινση λόγω υπεραντλήσεων, αλλά και θαλάσσιας διείσδυσης. Ειδικότερα, αυξημένες συγκεντρώσεις ιόντων χλωρίου παρατηρήθηκαν στα υπόγεια νερά Ακρωτηρίου Σούδας και Φουρνής-Ελούντας, Γαύδου, Γούδουρα και Ιεράπετρας και βόρειου Ηρακλείου.
Επιπλέον, στα βόρεια του νησιού, τμήματα παράκτιων υδροφορέων εκφορτίζουν μέσω υφάλμυρων πηγών, όπως είναι ο Αλμυρός Ηρακλείου, ο Αλμυρός Αγίου Νικολάου και η Μαλαύρα. Αυξημένες τιμές θειικών ιόντων οφείλονται στην ύπαρξη εβαποριτικών σωμάτων ή και διάσπαρτων εβαποριτών.
Τέλος, στο 11% των σταθμών παρακολούθησης καταγράφονται κακής ποιότητας ύδατα, που οφείλονται σε φυσικά αίτια. Πρόκειται ή για φυσική υφαλμύρινση σε τμήματα παράκτιων καρστικών υδροφορέων, όπως του Αλμυρού Ηρακλείου, του Αλμυρού Αγίου Νικολάου, της Μαλάβρας και της Γεωργιούπολης, ή για αυξημένες συγκεντρώσεις θειικών ιόντων, όπως στο παράκτιο Αστερουσίων, Κέδρου αλλά και στα ρωγμώδη Χανίων και Ορνού-Θρυπτής.
Σύμφωνα με την έκθεση, λοιπόν, η οποία αποτυπώνει την κατάσταση στα υπόγεια νερά τόσο από ποσοτική όσο και από ποιοτική κατάσταση, στο σύνολο της Κρήτης (σε περίπου 160 υπόγεια υδατικά συστήματα) το 98% των υπόγειων υδάτων θεωρείται ότι βρίσκεται σε καλή ποσοτική κατάσταση, ενώ για το 2% δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία. Όσον αφορά στην ποιότητα, το 67% θεωρείται ότι βρίσκεται σε καλή κατάσταση, ενώ ως προς την ποιοτική κατάσταση, το ποσοστό των σταθμών με κακή ή κακή από φυσικά αίτια ποιότητα υπόγειων νερών είναι 31%. Ειδικότερα, το 20% σε κακή κατάσταση, καθώς καταγράφονται κακής ποιότητας υπόγεια ύδατα, αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας, ακόμη ένα 11% βρίσκεται σε κακή κατάσταση αλλά για φυσικούς λόγους (λ.χ. είδος πετρωμάτων), ενώ για το 2% δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία.
Συμπερασματικά, οι ερευνητές στην Έκθεσή τους αναφέρουν ότι στην Κρήτη δε διαφαίνεται τάση περαιτέρω υποβάθμισης των υπόγειων υδάτων, ούτε ως προς την ποσοτική ούτε ως προς την ποιοτική τους κατάσταση. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί πως στο υδρολογικό έτος 2021-2022 παρατηρήθηκαν διακυμάνσεις στις οδούς διέλευσης του νερού, γεγονός το οποίο οφείλεται στο χαμηλό ύψος βροχοπτώσεων, που συνέβαλε και στην καθυστέρηση της αναπλήρωσης των υπόγειων υδροφορέων.
«Τα μεγαλύτερα προβλήματα παρατηρούνται σε περιοχές με εντατική εκμετάλλευση των υδροφορέων για την κάλυψη των αυξημένων υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών, όπως στις αγροτικές περιοχές, όπου παρατηρούνται φαινόμενα υπεράντλησης υδάτων και αυξημένη χρήση λιπασμάτων», εξηγεί στο neakriti.gr η δρ. Ελένη Κόκκινου, καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωπονίας του ΕΛΜΕΠΑ, με γνωστικό αντικείμενο Περιβαλλοντική Γεωλογία και Γεωτεχνολογία, προσθέτοντας ότι με βάση την πρώτη αναθεώρηση Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης, που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, και το Προσχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (2023) στο πλαίσιο του έργου της 2ης αναθεώρησης, «στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης έχουν οριοθετηθεί συνολικά 91 υπόγεια υδατικά συστήματα. Από αυτά, 9 είναι σε κακή χημική κατάσταση και 10 σε κακή ποσοτική κατάσταση».
Παραδείγματα νιτρορρύπανσης:
• Στο Τυμπάκι, η υποβάθμιση των υπόγειων υδάτων, τα οποία βρίσκονται σε κακή ποσοτική και ποιοτική κατάσταση, σχετίζεται κατεξοχήν με την υπεράντληση. Πολλά νερά είναι επιβαρυμένα και από νιτρικά ιόντα λόγω της αγροτικής δραστηριότητας.
• Σε κακή ποσοτική κατάσταση βρίσκεται το ένα τέταρτο των σημείων ελέγχου στις Μοίρες, λόγω υπεράντλησης και σε κακή ποιοτική κατάσταση λόγω νιτρικών και θειικών (λιπάσματα).
• Στην Ιεράπετρα-Κεντρί, που χαρακτηρίζεται από καλή γενικά ποσοτική κατάσταση (τοπικά υπεράντληση), εντοπίζεται κακή ποιοτική κατάσταση λόγω χλωριόντων, νιτρικών και αγωγιμότητας (λιπάσματα).
Τέλος, υπενθυμίζεται πως μέσω των φραγμάτων, όσο και των λιμνοδεξαμενών καλύπτονται πλέον σημαντικές υδρευτικές και αρδευτικές ανάγκες, με αποτέλεσμα την ανάλογη ελάττωση της «επιβάρυνσης» των υπόγειων υδάτων, τα οποία είχαν υποστεί στο παρελθόν εντατική εκμετάλλευση. Ωστόσο, σε περιόδους ξηρασίας – όπως το περασμένο έτος αναφοράς – όπου οι στάθμες των ταμιευτήρων παραμένουν χαμηλές, παρουσιάστηκε η ανάγκη επαναλειτουργίας γεωτρήσεων που είχαν πάψει να λειτουργούν συστηματικά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την επιβάρυνσή τους.
«Τα προβλήματα υποβάθμισης των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών των υπόγειων υδάτων συνεχίζουν να εντοπίζονται σε περιοχές με εντατική εκμετάλλευση των υδροφορέων. Η νιτρορρύπανση και η υφαλμύρινση των υπόγειων υδάτων αποτελούν τους κύριους παράγοντες υποβάθμισής τους, που σχετίζονται, αντίστοιχα, με τη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων και τη θαλάσσια διείσδυση λόγω υπεραντλήσεων. Ένα μικρό ποσοστό υπερβάσεων στις συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων/ιχνοστοιχείων και ιόντων χλωρίου οφείλεται σε φυσικά αίτια», σημειώνεται στην ανακοίνωση της ΕΑΓΜΕ.
Στην πεντάδα η Κρήτη – Τα καλύτερα υδατικά διαμερίσματα
Σε ό,τι αφορά την επικράτεια, τα περισσότερα προβλήματα σε περίπου ένα στα τρία υπόγεια ύδατα της χώρας εντοπίζονται κυρίως στο Αιγαίο και στις παράκτιες περιοχές, αφενός λόγω υφαλμύρινσης του υδροφορέα, αλλά και στις αγροτικές περιοχές, όπως η Θεσσαλία και η Κεντρική Μακεδονία, λόγω νιτρορρύπανσης από τα φυτοφάρμακα.
Αντιθέτως, σε εξαιρετική κατάσταση είναι τα υπόγεια νερά στη βορειοδυτική Ελλάδα. Στο σύνολο της χώρας, το 76% των υπόγειων υδάτων θεωρείται ότι βρίσκεται σε καλή ποσοτική κατάσταση και το 20% σε κακή (για το 4% δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία). Όσον αφορά στην ποιότητα, το 58% θεωρείται ότι βρίσκεται σε καλή κατάσταση, το 29% σε κακή κατάσταση, ακόμη ένα 11% βρίσκεται σε κακή κατάσταση αλλά για φυσικούς λόγους (λ.χ. είδος πετρωμάτων), ενώ για το 2% δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία.
Η Ήπειρος (87%), η Δυτική Στερεά (74%), η Βόρεια Πελοπόννησος (72%), η Δυτική Μακεδονία (70%) και η Κρήτη (67%) κατατάσσονται στα υδατικά διαμερίσματα με την καλύτερη ποσότητα υδάτων. Στον αντίποδα, η Αττική (58%), τα νησιά Αιγαίου (39%), η Αν. Πελοπόννησος (34%), η Κεντρική Μακεδονία (34%) και η Ανατολική Μακεδονία (33%) είναι μεταξύ των υδατικών διαμερισμάτων με τη χειρότερη ποιότητα υπόγειων υδάτων.
