V&A και Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο / 13 Νοεμβρίου 2012 – 7 Απρίλιου 2013.
Γράφει ο Ιωάννης Τζωρτζακάκης
Η έκθεση Φως από τη Μέση Ανατολή: Η νέα φωτογραφία (Light from the Middle East: New Photography) είναι η πρώτη μεγάλη έκθεση σύγχρονης φωτογραφίας από και για τη Μέση Ανατολή σε οποιοδήποτε μουσείο του δυτικού κόσμου. Περιλαμβάνει πάνω από 90 έργα φωτογραφίας από τους διασημότερους καλλιτέχνες αυτή τη στιγμή σε αυτή την περιοχή – από τη Βόρεια Αφρική έως την Κεντρική Ασία.
Η έκθεση είναι μέρος της συνεργασίας του μουσείου Victoria & Albert (V&A) και του Βρετανικού Μουσείου με τη χρηματοδότηση του Art Fund. Η συνεργασία αυτή αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας συλλογής με φωτογραφίες από και για το σύγχρονο κόσμο της Μέσης Ανατολής. Η έκθεση Φως από τη Μέση Ανατολή περιλαμβάνει 87 φωτογραφίες της συνεργασίας αυτής. Μάλιστα, η παρουσίαση στο κοινό, αυτών των 95 έργων, κρίθηκε απαραίτητη ύστερα από το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη φωτογραφία των περιοχών αυτών, σε αντίδραση με την ελλιπή αντιπροσώπευση της σε τρέχουσες εκθέσεις, αλλά και συλλογές, στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται φανερώνουν τις δημιουργικές απαντήσεις και αντιδράσεις απέναντι στις κοινωνικές αλλαγές και στις πολιτικές αναταραχές που έχουν διαμορφώσει τη Μέση Ανατολή τα τελευταία 20 χρόνια. Οι φωτογραφίες περιλαμβάνουν ακόμα και στιγμιότυπα από την πρόσφατη επανάσταση στην Αίγυπτο και παρουσιάζουν πάνω από μία οπτική γωνία σε συγκρούσεις όπου το προσωπικό, το κοινωνικό, το θρησκευτικό και το πολιτικό δεν μπορούν να διαχωριστούν από την ίδια τη ζωή.
Στην έκθεση συμμετέχουν 30 καλλιτέχνες από 13 διαφορετικές χώρες. Μερικά από τα διεθνώς αναγνωρισμένα ονόματα, που συμμετέχουν, είναι ο Abbas Attar (Ιράν), ο Youssef Nabil (Αίγυπτο) και ο Walid Raad (Λίβανο) όπως και νέα ταλέντα ο Taysir Batniji (Παλεστίνη), η Shadi Ghadirian (Ιράν) και ο Abdulnasser Gharem (Σουιδική Αραβία). Τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση καλύπτουν μία μεγάλη γκάμα τεχνικών και θεματικών, από το φωτορεπόρταζ στη στημένη φωτογράφηση έως την ψηφιακά επεξεργασμένη εικόνα.
Η έκθεση δομείται γύρω από τρία βασικά θέματα – ενότητες: Καταγράφοντας, Πλαισιώνοντας από την αρχή και Αντιστεκόμενοι (Recording, Reframing και Resisting).
Η πρώτη ενότητα παρουσιάζει το πώς το μέσο της φωτογραφίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα δυνατό όπλα καταγραφής (και όχι καταστροφής) ανθρώπων, τόπων και γεγονότων. Δύο παραδείγματα, εξιστόρησης και καταγραφής είναι η σειρά Μητέρες Μαρτύρων (Mothers of Martyrs, 2006 ) της Newsha Tavakolian, με φωτογραφίες που δείχνουν ηλικιωμένες γυναίκες να κρατάνε σε κορνίζα τους γιούς τους που σκοτώθηκαν στο πόλεμο Ιράν-Ιρακ τη δεκαετία του 1980, και το βίντεο της Jananne Al-Ani Σκιασμένα Τοπία ΙΙ (Shadow Sites II, (2011) όπου μέσα από αεροφωτογραφίες και λήψεις από αέρα μας παρουσιάζονται διαφορετικές όψεις της ερήμου με ένα κοινό στοιχείο – τον αποπροσανατολισμό.
Τα έργα στη δεύτερη ενότητα προσπαθούν να εξερευνήσουν καινούργιους τρόπους θέασης και αντιμετώπισης παλιών φωτογραφιών, ξαναδουλεύοντας είτε το ίδιο θέμα είτε επεξεργαζόμενοι την ίδια την εικόνα. Η Shadi Ghadirian στη σειρά Qajar (1998) δουλεύει πάνω σε πορτραίτα σε στούντιο του 19ου αιώνα «ανανεώνοντας» τα σύγχρονα και «δημοφιλή» αντικείμενα και χαρακτηριστικά, όπως γυαλιά ηλίου και κουτάκια Pepsi. Παράλληλα, ο Taysir Batniji φωτογραφίζει ισραηλινές που κοιτούν τη Δυτική Όχθη όπως θα τις φωτογράφιζαν οι γερμανοί Bernd και Hilla Becher, υπό το μάτι και το στυλ ενός μοντερνιστή.
Η τελευταία ενότητα ασχολείται με τους φωτογράφους που αντιστέκονται και αμφισβητούν την εξουσία της φωτογραφίας και την ικανότητα του μέσου να καταγράψει και να μεταδώσει οποιαδήποτε «πραγματική» πληροφορία. Είτε επεξεργαζόμενοι ψηφιακά, ή και όχι, τις εικόνες, είτε επιτιθέμενοι, κυριολεκτικά, στην επιφάνεια της εκτυπωμένης χάρτινης φωτογραφίας, είτε χαράζοντας ή καίγοντας την, αυτοί οι καλλιτέχνες θέλουν να κάνουν φανερό την επιθυμία τους να υπονομεύσουν την «αναγνωσιμότητα» του θέματος και επομένως την αξιοπιστία της ίδιας της φωτογραφίας και του μέσου της. Έτσι, ο Αφγανός καλλιτέχνης Atiq Rahimi στη σειρά φωτογραφιών Η φανταστική επιστροφή (Le Retour Imaginaire, 2002) απορρίπτει τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες και ευκολίες και αποφασίζει να φωτογραφίσει την καταστρεμμένη και λεηλατημένη Καμπούλ του πολέμου με μια απλή φωτογραφική μηχανή, ή καλύτερα κουτί, των αρχών του αιώνα. Επιπλέον, η Nermine Hammam στην πρόσφατη δουλειά της Uphekka επεξεργάζεται φωτογραφίες αιγύπτιων στρατιωτών κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στην πλατεία Tahrir, στο Κάιρο, στο 2011 και τους μεταφέρει σε πολύχρωμα σχεδόν εξωπραγματικά τοπία πλήρως αποκομμένους από τα γεγονότα και τις μάχες της Αραβικής Άνοιξης.
Η εμπειρία του επισκέπτη της έκθεσης μπορεί αν συνεχιστεί και στο σπίτι του. Επιλεγμένα έργα από την έκθεση μπορούν να ειδωθούν πάνω σε έναν διαδραστικό χάρτη της Μέσης Ανατολής στον διαδικτυακό τόπο του Art Fund. Ο ψηφιακός πια επισκέπτης της έκθεσης έχει επίσης τη δυνατότητα να ακούσει την επιμελήτρια της έκθεσης Marta Weiss να παρουσιάζει μερικούς από τους «αγαπημένους» της καλλιτέχνης. www.artfund.org/light.
Εικόνα: α) Hassan Hajjaj, Saida in Green. Ψηφιακή έγχρωμη εκτύπωση με πλαίσιο, 65 x 55 εκ. 2000. Copyright V&A. Art Fund Collection of Middle Eastern Photography at the V&A and the British Museum, The Light from the Middle East: New Photography. exhibition.