«Φάε χόρτα να χορτάσεις» απαντούσε η μητέρα του Αριστομένη Αρ. Συγγελάκη στον δίχρονο γιο της που πεινούσε το 1946 στο χωριό Αμιράς της Βιάννου Ηρακλείου. Οι ναζί κατακτητές, που είχαν καταστρέψει την Κρήτη, μονάχα στη μικρή επαρχία της Βιάννου το Σεπτέμβριο του 1941 μέσα σε τρεις ημέρες σκότωσαν 401 ανθρώπους. Ο κ. Συγγελάκης έχασε τον πατέρα, τον παππού του και τέσσερα αδέρφια του πατέρα του, σύνολο επτά άτομα.
Εκπρόσωποι Μαρτυρικών Χωριών της Κρήτης, των Ανωγείων, της Βιάννου, του Κανδάνου-Σελίνου, του Αμαρίου, της Καλής Συκιάς και της Δαμάστου, ιστορικοί και πανεπιστημιακοί, μίλησαν την Τρίτη, 3 Μαΐου σε εκδήλωση για τα 75 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης που διοργάνωσε σε αίθουσα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Στέλιος Κούλογλου. Εκτός από την αναφορά στη γενναία αντίσταση των Κρητών στις δυνάμεις κατοχής, οι ομιλητές τόνισαν την συνεχιζόμενη προσπάθεια για την ικανοποίηση των πολεμικών αποζημιώσεων από τις ναζιστικές θηριωδίες. Ένας ομιλητής αναφέρθηκε σε προσπάθειες για αναθεωρητικές εκδοχές σχετικά με τη Μάχης της Κρήτης, ενώ άλλος επισήμανε την προσπάθεια από την γερμανική πλευρά να αποδυναμωθεί η διεκδίκηση των οφειλών.
Η επίθεση των Γερμανών στην Κρήτη (σχέδιο Ερμής) ξεκίνησε στις 20 Μαΐου 1941 και τελείωσε τυπικά την 1η Ιουνίου, όταν τα συμμαχικά στρατεύματα συνθηκολόγησαν στο χωριό Κομητάδες των Σφακίων. Ήταν μία από τις σημαντικότερες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με πολλές πρωτιές σε επιχειρησιακό επίπεδο. Το πλαίσιο στο οποίο διεξήχθη η Μάχη της Κρήτης και τους λόγους της επιτυχούς, αν και δύσκολης, κατάληψης του νησιού από τις δυνάμεις του Άξονα, ανέλυσαν ο πανεπιστημιακός Δημήτρης Ξενάκης, ο ιστορικός Γιάννης Σκαλιδάκης και το μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, Αριστομένης Ι. Συγγελάκης:
Η γερμανική υπεροπλία και οι ευθύνες των Βρετανών
Σύμφωνα με τους ομιλητές, οι Γερμανοί υπερτερούσαν στον αέρα και οι Βρετανοί στην ξηρά και στη θάλασσα – για αυτό και οι πρώτοι είχαν ως πρωταρχικό στόχο την κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε. Το κατάφεραν, αφού ο επικεφαλής των Βρετανών στρατηγός Φράιμπεργκ επέμενε πως η επίθεση θα πραγματοποιηθεί από τη θάλασσα, αφήνοντας ουσιαστικά αφύλακτο το Μάλεμε.
Η Κρητική μεραρχία (18.500 άνδρες) είχε σταλεί στην Αλβανία από όπου μετά την οπισθοχώρηση δεν μπορούσε να επιστρέψει, ενώ οι Βρετανοί είχαν αναλάβει την ασφάλεια του νησιού.
Όμως οι Βρετανοί, πέρα από την πλημμελή αμυντική οργάνωση της Κρήτης, δεν τήρησαν την υπόσχεση για εξοπλισμό των Κρητών ανταρτών, ούτε και τη δημιουργία Πολιτοφυλακής. Να σημειωθεί πως λίγα χρόνια πριν, το 1938, ο δικτάτορας Μεταξάς είχε προχωρήσει στον αφοπλισμό των Κρητών, λόγω της εξέγερσης που είχε σημειωθεί στο νησί εναντίον του καθεστώτος. Έτσι, οι Κρητικοί, άοπλοι, με ό,τι έβρισκαν, μαχαίρια, φτυάρια, τσουγκράνες αμύνθηκαν κατά των εισβολέων.
Οι απώλειες και για τις δυο πλευρές ήταν μεγάλες. Για τους Γερμανούς, η Κρήτη έμελε να γίνει το «νεκροταφείο των αλεξιπτωτιστών», οι μονάδες των οποίων χρησιμοποιήθηκαν πρώτη και τελευταία φορά στη μάχη της Κρήτης. Έλαβαν μέρος πάνω από 1.000 γερμανικά αεροπλάνα, τα μισά από όσα στην επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα» εναντίον της ΕΣΣΔ, εκ των οποίων τα 300 κατεστράφησαν. «Η απρόσμενη αντίσταση στην Κρήτη ματαίωσε την κατάληψη του Γιβραλτάρ, της Μάλτας και της Κύπρου, ενώ καθυστέρησε και την επίθεση στη Σοβιετική Ένωση» εκτίμησε ο κ. Ξεςνάκης. Για τους παραπάνω λόγους η νίκη των Γερμανών χαρακτηρίστηκε «πύρρειος».
Ο λαϊκός παράγοντας και τα αντίποινα των Γερμανών
Για πρώτη φορά στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, άμαχοι πήραν μέρος στις εχθροπραξίες από την πρώτη κιόλας ημέρα. Αυτό ήταν κάτι που οι Γερμανοί δεν το περίμεναν. Η δράση των κατοίκων του νησιού θα προκαλέσει την μήνιν των Γερμανών, οι οποίοι θα προβούν, για πρώτη φορά επίσης, σε μαζικά αντίποινα, καταστρέφοντας ολόκληρα χωριά και εκτελώντας αμάχους σε όλη την έκταση του νησιού. Έτσι, για πρώτη φορά θα εφαρμοστεί στην Κρήτη το «δόγμα της συλλογικής ευθύνης», εξήγησε ο κ. Συγγελάκης.
Την τρίτη ημέρα των μαχών οι βρετανικές δυνάμεις, ο βασιλιάς Γεώργιος και η κυβέρνηση Τσουδερού θα εγκαταλείψουν την Κρήτη για τη Μέση Ανατολή. Οι Κρητικοί θα συνεχίσουν να πολεμούν, σχηματίζοντας περίπου 600 μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες ανταρτών. «Οι δυνάμεις του Άξονα ποτέ δεν αισθάνθηκαν πως στην Κρήτη ήταν κύριοι του λαού της, γι’ αυτό σε όλη τη διάρκεια του πολέμου αναγκάστηκαν να διατηρήσουν στο νησί 65.000 στρατιώτες (40.000 Γερμανούς και 25.000 Ιταλούς)», ανέφερε ο κ. Ξενάκης.
Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1941, σχεδόν 2.000 άμαχοι είχαν εκτελεστεί από τους Γερμανούς ως αντίποινα, χωριά ολόκληρα καταστράφηκαν, λεηλατήθηκαν, οι κάτοικοί τους εκδιώχθηκαν. Στην Κρήτη εφαρμόστηκε επίσης για πρώτη φορά στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η υποχρεωτική εργασία των ντόπιων, μετά από διαταγή των Γερμανών, περιέγραψε ο κ. Σκαλιδάκης. Για παράδειγμα, για να χτιστεί το αεροδρόμιο στο Τυμπάκι, οι Γερμανοί εξανάγκασαν 7.000 κατοίκους να αφήσουν τα σπίτια τους, τα σπίτια τους ισοπεδώθηκαν και τους επιβλήθηκε καταναγκαστική εργασία για τη συντήρηση του αεροδρομίου.
Αναθεωρητική εκδοχή
Στην προσπάθεια να ξαναγραφεί η ιστορία απομειώνοντας τα εγκλήματα των ναζί στάθηκε ο κ. Ξενάκης. Για παράδειγμα, σε βιβλίο του Γερμανού ιστορικού Χάιντς Ρίχτερ (Heinz Richter) υποστηρίζεται πως τα αντίποινα των Γερμανών τα προκάλεσαν οι ίδιοι οι Κρητικοί με τη «βρώμικη» αντίστασή τους, καθώς παραβίασαν το δίκαιο του πολέμου, ενώ οι Γερμανοί όχι. Η εξομοίωση των αμυνομένων Κρητών και των επιτιθεμένων Γερμανών, αποβλέπει στο να απαλύνει τις ναζιστικές θηριωδίες και να αντικρούσει τα επιχειρήματα της ελληνικής πλευράς για καταβολή των επανορθώσεων, υπογράμμισε ο κ. Ξενάκης. Ο κ. Συγγελάκης πρόσθεσε, πως επιχειρείται να καμφθεί και να αποδυναμωθεί η νομική και ιστορική βάση της διεκδίκησης, λέγοντας πως «η Γερμανία, αντί να τιμήσει την υπογραφή της στη Συνθήκη του Λονδίνου του 1953 και να συμμορφωθεί με τον ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό που επιβάλλει την διευθέτηση του ζητήματος, αρνείται πεισματικά τη συζήτηση. Ταυτόχρονα επιχειρεί την περαιτέρω διείσδυση στην Ελλάδα και τους μαρτυρικούς τόπους, αποδυναμώνοντας τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών, με εργαλεία την ελληνογερμανική συνέλευση υπό τον κ. Φούχτελ, το ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον και το ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας».
Κατοχικό δάνειο
Στο αναγκαστικό κατοχικό δάνειο του 1942, που αποφασίστηκε από τη Γερμανία και την Ιταλία, χωρίς η Ελλάδα να έχει ερωτηθεί, αναφέρεται το ντοκιμαντέρ «Ιστορική Μνήμη και Χρέος-Γερμανικές αποζημιώσεις» από το κινηματογραφικό αρχείο του Πολεμικού Μουσείου που προβλήθηκε στην εκδήλωση. Το αναγκαστικό δάνειο 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, (αγοραστικής αξίας 54 δισεκατομμυρίων ευρώ σήμερα, σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι τόκοι), με τροποποίηση κατέστη συμβατικό. Κατεβλήθησαν δυο εξοφλημένες δόσεις και μετά σταμάτησαν. Σημειώνεται πως η Ιταλία πλήρωσε στην Ελλάδα το μερίδιό της, ενώ η Γερμανία όχι.
Παρεμβάσεις των εκπροσώπων Μαρτυρικών Δήμων
Οι εκπρόσωποι των Μαρτυρικών Δήμων της Κρήτης, δήλωσαν πως ενώνουν τις φωνές τους με τους υπόλοιπους μαρτυρικούς τόπους της περιόδου της Κατοχής στην Ελλάδα και ζητούν μια σταθερή, μη αμφιταλαντευόμενη κατεύθυνση για τη διεκδίκηση των αποζημιώσεων από όλες τις κυβερνήσεις.
«Εδώ ήταν η Κάνδανος. Καταστράφηκε ως αντίποινα από τους Γερμανούς για να μην ξαναχτιστεί ποτέ», αναγράφεται στις μαρμάρινες πλάκες που τοποθέτησαν οι Γερμανοί κατακτητές στις εισόδους του χωριού της Κανδάνου, μοναδικά μνημεία στην Ευρώπη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, περιέγραψε ο δήμαρχος Κανδάνου-Σελίνου Αντώνης Περράκης.
Ο Παύλος Μπαριτάκης, δήμαρχος Βιάννου, ανέφερε πως δεν χωρίζει τίποτα τον ελληνικό με το γερμανικό λαό, για αυτό και η επαρχία της Βιάννου συνεργάζεται με το κρατίδιο της Ρηνανίας με ανταλλαγές μαθητών. Μάλιστα δυο Γερμανοί έγιναν επίτιμοι πολίτες Βιάννου. Ο κ. Μπαριτάκης σημείωσε πως πολλοί Γερμανοί δεν γνωρίζουν για τις θηριωδίες, γιατί το γερμανικό κράτος τις αποκρύπτει.
Για τη λεηλασία, καταστροφή και ισοπέδωση των Ανωγείων, που κράτησε από τις 13 Αυγούστου μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου του ’44, καθώς και την εκτέλεση 147 κατοίκων τους μίλησε ο δήμαρχος Ανωγείων Μανώλης Καλλέργης. Επίσης, ο κ. Καλλέργης, αναφέρθηκε στις 980 τελεσίδικες αποφάσεις υπέρ ιδιωτών απ’ όλη την Κρήτη, που προσέφυγαν στο δικαστήριο του Ρεθύμνου και το οποίο τους επιδίκασε αποζημιώσεις συνολικά 30 εκατομμυρίων ευρώ, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται σε αυτά οι καταστροφές δρόμων, σοδειών κλπ.
«Να περάσει η Μάχη της Κρήτης, όπου οι κάτοικοι χωρίς αρχηγούς και γαλόνια αντιστάθηκαν με όσα μέσα διέθεταν, ως σημείο αναφοράς στα σχολεία για τη διαμόρφωση των νέων ανθρώπων, σε μια κοινωνία που κανείς δεν θα είναι απλώς παρατηρητής», επισήμανε ο αντιδήμαρχος Αμαρίου Μανώλης Καλομενόπουλος.
Στην πυρπόληση των γυναικών στην Καλή Συκιά Ρεθύμνου αναφέρθηκε η Βάσω Μπαμιάκη, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Καλής Συκιάς, όταν οι Γερμανοί ναζί συγκέντρωσαν τις γυναίκες για να τους μαρτυρήσουν τα κρησφύγετα των ανδρών τους. Καμία από τις γυναίκες δεν μίλησε. Ως εκ τούτου, έβαλαν φωτιά στα σπίτια των γυναικών και τις πέταξαν ζωντανές στις φλόγες, όπου και βρήκαν φρικτό θάνατο. «Άναψε σπίθα στην καρδιά τους που σιγοκαίει», συμπλήρωσε η κ. Μπαμιάκη, ενώ αναφέρθηκε και στο «νέο φασισμό της παγκοσμιοποίησης που αφήνει νεκρούς στα νερά του Αιγαίου».
Ο Γιώργος Σαρρής, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Δαμάστας Ηρακλείου, περιέγραψε την ολοκληρωτική αποψίλωση του χωριού από χρυσό, λάδι, σιτηρά κρασιά κλπ και την ακόλουθη ανατίναξή του με δυναμίτη, γνωστή και ως «ολοκαύτωμα της Δαμάστας».
«Δυστυχώς, λόγω των εξελίξεων μετά τον πόλεμο και κυρίως τον εμφύλιο, η ιστορική αυτή κληρονομιά καταδιώχθηκε στην Ελλάδα και δεν έγινε διεθνώς γνωστή. Αυτό διευκόλυνε τα σχέδια όλων εκείνων που ήθελαν να ξεχαστούν τα όλα όσα έγιναν στη διάρκεια της Κατοχής και να μην αποδοθούν στην Ελλάδα οι απαραίτητες πολεμικές οφειλές», υπογράμμισε ο κ. Κούλογλου.
Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν επίσης οι ευρωβουλευτές Κωνσταντίνα Κούνεβα, του ΣΥΡΙΖΑ, Μιχάλης Κεφαλογιάννης, της ΝΔ και Νίκος Ανδρουλάκης, της ΕΛΙΑ.
