Του Γιάννη Αγγελάκη

Στις 8 Μαρτίου 1924, στα ορυχεία του Castle Gate στην πολιτεία Γιούτα των Ηνωμένων Πολιτειών, η γη άνοιξε και κατάπιε 171 εργάτες μέσα σε λίγα λεπτά. Ήταν το δεύτερο πιο φονικό δυστύχημα σε ορυχείο στην αμερικανική ιστορία έως τότε, και το δέκατο συνολικά μέχρι σήμερα. Εκείνη τη μέρα, η ιστορία της ελληνικής μετανάστευσης στην Αμερική βάφτηκε με αίμα – 50 από τα θύματα ήταν Έλληνες και 48 εξ αυτών Κρητικοί.

Μια έκρηξη, τόσο ισχυρή ώστε να εκτοξεύσει τηλεγραφικούς στύλους, μεταλλικά αντικείμενα και οχήματα σε ακτίνα ενός μιλίου, συγκλόνισε το υπόγειο σύστημα του ανθρακωρυχείου. Ακολούθησαν δύο ακόμη εκρήξεις και μια κατολίσθηση που σφράγισαν τη μοίρα όσων είχαν καταφέρει να επιζήσουν αρχικά. Η ανασύρση των σορών διήρκεσε εννέα ημέρες, και σε πολλές περιπτώσεις η αναγνώριση των νεκρών στάθηκε αδύνατη.

Castle Gate

Οι αριθμοί της φρίκης και οι εθνικότητες των νεκρών

Ο απολογισμός της τραγωδίας σοκάρει ακόμη και σήμερα:

• 50 Έλληνες (εκ των οποίων οι 48 Κρητικοί)

• 32 Άγγλοι και Σκωτσέζοι

• 25 Ιταλοί

• 12 Ουαλοί

• 4 Ιάπωνες

• 3 Αυστριακοί

Ο νεότερος νεκρός ήταν μόλις 15 ετών, ενώ ο γηραιότερος έφτανε τα 73. Πολλοί είχαν μόλις ξεκινήσει μια νέα ζωή στην Αμερική, αναζητώντας ελπίδα. Αντ’ αυτού βρήκαν θάνατο στο σκοτάδι και σιωπή για δεκαετίες.

Δύο εβδομάδες πριν την έκρηξη, η εταιρεία Utah Fuel Company είχε απολύσει όσους εργάτες δεν ήταν παντρεμένοι ή δεν είχαν παιδιά, σε μια κίνηση «εξορθολογισμού». Αυτό σήμαινε ότι οι περισσότεροι από τους νεκρούς είχαν οικογένειες, αφήνοντας πίσω τους 415 χήρες και ορφανά παιδιά. Μόνο οι 48 Κρητικοί άφησαν 41 ορφανά πίσω τους.

Η εργατική διεκδίκηση που δεν πρόλαβε να δικαιωθεί

Η κοινότητα των Κρητικών ανθρακωρύχων δεν ήταν παθητική. Είχαν οργανώσει συνδικάτο και είχαν ξεκινήσει αγώνες για αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και αύξηση μισθών κατά 0,25 δολάρια την ημέρα. Αντιδρούσαν επίσης στις παρακρατήσεις του ενδιάμεσου πράκτορα Λεωνίδα Γιώργου Σκληρή (Leonidas George Skliris), που έπαιρνε ποσοστά από τις αμοιβές τους.

Το 1922 η κατάσταση είχε φτάσει σε οριακό σημείο. Η Εθνοφρουρά της Γιούτα επενέβη, διαλύοντας με βία τις κινητοποιήσεις. Πολλοί Κρητικοί φυλακίστηκαν ή απολύθηκαν. Ειρωνικά, αυτοί οι εργάτες έζησαν, επειδή δεν εργάζονταν πλέον στο ορυχείο την ημέρα της έκρηξης.

Μαζική κηδεία νεκρών

Η λήθη που σκέπασε τα θύματα – και η καθυστερημένη δικαίωση

Παρά τη φρίκη και την εθνική εμβέλεια της καταστροφής, οι νεκροί Έλληνες και ειδικά οι Κρητικοί της Γιούτα ξεχάστηκαν. Για δεκαετίες δεν υπήρχε καν μνημείο ή πλάκα με τα ονόματά τους στο κοιμητήριο της περιοχής. Όπως σημειώνει ο Ελληνοαμερικανός Ανδρέας Χίλας, που το 2005 ανέλαβε προσωπική πρωτοβουλία για να διορθώσει αυτή την αδικία:

«Κανείς δεν τους θυμόταν αυτούς. Ήρθαν κυρίως από την Κρήτη, νέα παιδιά, πάμφτωχα. Δούλεψαν σκληρά υπό άθλιες συνθήκες, δεν είχαν οικογένεια εδώ. Δε μπορείτε να φανταστείτε τις δυσκολίες που πέρασαν αυτοί οι άνθρωποι. Και στο τέλος, δεν είχαν ούτε μια πλάκα στο νεκροταφείο».

Ο Χίλας συγκέντρωσε το απαιτούμενο ποσό και τοποθέτησε μνημείο για 29 από τα θύματα – μια μικρή, καθυστερημένη αναγνώριση απέναντι σε ένα τεράστιο χρέος μνήμης.

Παιδί ανθρακωρύχος στο Castle Gate, 1910

«Δούλοι της εταιρείας»: Η μαρτυρία ενός απογόνου

Ο Θοδωρής Σαρτζετάκης, απόγονος ενός εκ των Κρητικών θυμάτων, συμπύκνωσε με συγκλονιστικό τρόπο την κατάσταση που επικρατούσε:

«Ήταν πρακτικά δούλοι των εταιρειών εξόρυξης κάρβουνου. Δούλευαν στα ορυχεία όλη τη μέρα για ελάχιστα χρήματα, ζούσαν στα σπίτια της εταιρείας, πληρωνόντουσαν με χρήματα που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μόνο στα μαγαζιά της εταιρείας…».

Και καταλήγει:

«Αυτοί οι άνθρωποι χάθηκαν στη ρωγμή της ιστορίας».

O Ανδρέας Χίλας με την πλάκα που τοποθετήθηκε στη μνήμη 29 εκ των νεκρών Ελλήνων

Μια ρωγμή που πρέπει να κλείσει – Μνήμη ως χρέος

Η ιστορία του Castle Gate παραμένει, ακόμα και σήμερα, σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα και στην Κρήτη. Κι όμως, πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες απώλειες ζωής Ελλήνων εργατών στο εξωτερικό, και μάλιστα υπό φρικτές συνθήκες.

Σε μια εποχή που το ενδιαφέρον για τη μεταναστευτική ιστορία των Ελλήνων μεγαλώνει, και οι αναζητήσεις των απογόνων εντείνονται, η ιστορία του Castle Gate αποτελεί ιστορική και ηθική υποχρέωση για την ελληνική πολιτεία, τους τοπικούς φορείς και την κοινωνία της Κρήτης. Μια επανασύνδεση με αυτούς που «έσκαψαν το μέλλον μας με τα χέρια τους»… κυριολεκτικά.

Τα ονόματα των νεκρών Ελλήνων

Σταύρος Ανδράκης, 24 ετών

Αντώνης Μποτονάκης, 35 ετών

Γιάννης Μπούζας, 34 ετών

Γκουστάβος Καλυβάς, 29 ετών

Μιχάλης Καμπερίδης, 36 ετών

Μιχάλης Δακέμος, 34 ετών

Μιχάλης Δομανάκης, 28 ετών

Δημήτριος Αγγελάκης

Μιχάλης Δαμανάκης, 36 ετών

Πέτρος Δούνης, 35 ετών

Λούης Γυαλιτάκης, 36 ετών

Ανδρέας Γλυνιαδάκης, 32 ετών

Γιώργος Κανακάκης, 35 ετών

Γιώργος Κόπης, 42 ετών

Δημήτριος Καρόζης, 32 ετών

Μιχάλης Κατσανεβάκης, 35 ετών

Στέλιος Κονταράκης (Κονταρός), 45 ετών

Γιάννης Κοντορίνης, 32 ετών

Δημήτρης Κοπάκης, 30 ετών

Παντελής Κουκουράκης, 40 ετών,

Ιωάννης Κουργεντάκης, 37 ετών

Γιώργος Κουλεζάκης

Κωνσταντίνος Λόγιας, 40 ετών

Αντώνης Μαλαξιανάκης, 21 ετών

Γκουστάβος Λουκάς,

Αετός Μανουκαράκης, 28 ετών

Γιώργος Μαρκάκης

Μανούσος Μαρκάκης, 38 ετών

Κωνσταντίνος Μαθιουδάκης

Θωμάς Μίχος

Γιώργος Μητσοπαύλος

Στέλιος Νικολάρης, 30 ετών

Νίκος Παϊζάκης

Γιάννης Παλιουδάκης, 39 ετών

Στέλιος Παλλουδάκης, 34 ετών

Στέλιος Παππάς

Αντώνιος Περπινάκης, 35 ετών

Γιάννης Ψαρουδάκης, 42 ετών

Σταμάτης Σαρτζετάκης

Σταμάτης Σαριδάκης, 35 ετών

Στυλιανός Σπυριδάκης, 35 ετών

Ελευθέριος Σταυριανουδάκης, 31 ετών

Θοδωρής Σταυριανουδάκης, 35 ετών

Μιχάλης Στέφανος, 32 ετών

Γιώργος Τσουρουπάκης, 29 ετών

Κανάκης Βεργανελάκης, 25 ετών

Μανώλης Ζαγαράκης, 25 ετών

Παύλος Ζαχαριουδάκης, 33 ετών

Μιχάλης Ζανής, 31 ετών