Στον περίπλοκο κόσμο της ποινικής δικαιοσύνης, μια πρακτική επιμένει για αιώνες, συχνά κρυμμένη από τα μάτια του κοινού, αλλά βαθιά εδραιωμένη στον ιστό των σωφρονιστικών ιδρυμάτων: η Κοινωνική Γεωργία των φυλακών. Πίσω από της φυλακής τα σίδερα, τα αγροκτήματα παρέχουν ευκαιρίες αποκατάστασης στους κρατούμενους και τους διδάσκουν γεωργικές δεξιότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού αλλά κατά την επανένταξή τους στην κοινωνία. Με απλά λόγια, η ποινή φυλάκισης τους στερεί το δικαίωμα στην ελευθερία και η Κοινωνική Γεωργία τους προσφέρει το δικαίωμα στη ζωή.
Τα «κολλέγια» του σωφρονιστικού συστήματος και η ιστορία τους
Ενώ οι ρίζες τους ανάγονται στον 19ο αιώνα, η έννοια των αγροτικών φυλακών εξακολουθεί να εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου, εξυπηρετώντας μια πληθώρα σκοπών, που εκτείνονται πολύ πέρα από την απλή καλλιέργεια. Από τις αυτοσυντηρούμενες σωφρονιστικές εγκαταστάσεις μέχρι τις ηθικές εκτιμήσεις της εργασίας των κρατουμένων, ένα καλά σχεδιασμένο σύστημα τροφοδοτεί το σώμα και, ενδεχομένως, αποκαθιστά το πνεύμα.
Η αγροτική εργασία στις φυλακές έχει μακρά ιστορία, με ρίζες που χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα σε πολλές χώρες του κόσμου. Σε κάποιες περιπτώσεις, κατά το παρελθόν, χρησιμοποιήθηκε ως μορφή τιμωρίας, όμως, με την πάροδο των χρόνων μετασχηματίστηκε σε μορφή αποκατάστασης και επαγγελματικής εκπαίδευσης για τους κρατούμενους. Το αγρόκτημα της φυλακής ήταν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας καθώς, μέσω της εργασίας και της εκπαίδευσης, παρείχε τροφή για τους κρατούμενους και το προσωπικό. Μάλιστα, συχνά απέφερε σημαντικά έσοδα από τις αγοραπωλησίες των παραγόμενων προϊόντων. Στην Ελλάδα η λειτουργία τους θεσπίστηκε το 1926 και έκτοτε λειτουργούν συνολικά 4 αγροτικές φυλακές: στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, στην Κασσαβέτεια Μαγνησίας, στην Τίρυνθα Αργολίδας και στην Αγιά των Χανίων.
Αποκατάσταση και Επαγγελματική Κατάρτιση
Τα προγράμματα φυτικής και ζωικής παραγωγής στις φυλακές έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν στους κρατούμενους ποικίλες γνώσεις και επαγγελματικές δεξιότητες στην αγροτική παραγωγή, γεωργική και κτηνοτροφική, ώστε να αυξήσουν τις πιθανότητές τους για ομαλότερη επανένταξη στην κοινωνία μετά την αποφυλάκισή τους. Παράλληλα, σε μια προσπάθεια να σπάσει ο φαύλος κύκλος της εγκληματικής και παράνομης συμπεριφοράς που οδηγεί στη φυλακή, στόχος τους είναι να διδάσκουν στους κρατούμενους πειθαρχία, υπευθυνότητα και εργασιακή ηθική. Σε αυτό το κλειστό πλαίσιο, οι Αγροτικές φυλακές της Αγιάς Χανίων, βάζουν για πρώτη φορά στο πρόγραμμα και την αξία της βιωσιμότητας.
Πώς λειτουργούν οι αγροτικές φυλακές
Οι αγροτικές φυλακές λειτουργούν ως (εν μέρει) αυτοσυντηρούμενοι οργανισμοί με πολλές δραστηριότητες επικεντρωμένες στη φυτική και ζωική παραγωγή καθώς και στα παραγωγικά εργαστήρια όπως αρτοποιεία και ζαχαροπλαστεία. Τα τρόφιμα και τα προϊόντα που παράγονται από τους κρατούμενους χρησιμοποιούνται στο συσσίτιο της φυλακής και διοχετεύονται και στο εμπόριο συντελώντας στα έσοδα των αγροτικών καταστημάτων. Η συστηματική συμμετοχή των κρατουμένων είναι μέρος του προγράμματος εργασίας μέσω της οποίας ευεργετείται ο κρατούμενος με σημαντική μείωση της ποινής εφόσον η μία ημέρα εργασίας αντιστοιχεί σε τρεις, και έτσι απασχολούνται σε όλες τις απαραίτητες φροντίδες όπως η σπορά και η φύτευση, η συγκομιδή, το κλάδεμα, η λίπανση και η φυτοπροστασία και όλοι οι καλλιεργητικοί χειρισμοί, η εκτροφή των ζώων, η μεταποίηση και η κατάλληλη αποθήκευση των προϊόντων και η συντήρηση των γεωργικών εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού.
Από τη φάρμα της φυλακής στο ράφι (Prison Farm – to – Fork)
Στις Αγροτικές Φυλακές της Αγιάς Χανίων, εξελίσσονται και προχωρούν ένα βήμα παρακάτω, μπαίνοντας δυναμικά στη διάθεση επώνυμων συσκευασμένων προϊόντων στην «ελεύθερη» αγορά. Πιθανόν να φαντάζει εύκολο όμως ο βαθμός δυσκολίας είναι πολύ μεγαλύτερος από όσο ακούγεται και αυτό γιατί υπάρχουν ουσιαστικοί και πρακτικοί περιορισμοί που οφείλονται στη φύση των αγροτικών σωφρονιστικών καταστημάτων, που απέχει πολύ από τη λειτουργία κάποιας ιδιωτικής μονάδας. Αν και μέσω του αρτοποιείου και του ζαχαροπλαστείου, τροφοδοτούν διάφορα ιδρύματα και το νοσοκομείο του Νομού Χανίων με συσκευασμένα και ασυσκεύαστα αρτοσκευάσματα και γλυκά, ωστόσο, δεν είχαν έως τώρα διαθέσει συσκευασμένα επώνυμα προϊόντα σε σημεία λιανικής πώλησης.
Αυτό ξεπεράστηκε πρόσφατα και πλέον, η τυποποίηση ακολουθήθηκε από τη συσκευασία και το προϊόν απευθύνθηκε στο ελεύθερο εμπόριο. Μόλις πρόσφατα, τον Αύγουστο του 2023, λανσαρίστηκε για πρώτη φορά, σε παγκόσμιο επίπεδο, η τυποποίηση και συσκευασία τοπικά παραγόμενων αγροτικών προϊόντων από Αγροτικό Σωφρονιστικό Κατάστημα και η τοποθέτησή τους σε ράφια προσβάσιμα στο ευρύ κοινό.
Βιολογική Ρίγανη Κοινωνικής Γεωργίας με έμφαση στη βιωσιμότητα
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αγροτική κατάρτιση των φυλακών Αγιάς Χανίων έχει δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στη βιολογική γεωργία καθώς καλλιεργεί βιολογικά κηπευτικά από το 2002 με πιστοποίηση ΔΗΩ και τα τελευταία 5 χρόνια και αρωματικά όπως η ρίγανη. Η φυλακή υιοθετεί γεωργικές πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον, που οδηγούν σε ασφαλή και ποιοτικά προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, εκπαιδεύοντας τους κρατούμενους σε σύγχρονες κατευθύνσεις γεωργικής παραγωγής με έμφαση στην περιβαλλοντική ευθύνη.
Η βιολογική καλλιέργεια της ρίγανης ξεκίνησε το 2018 σε μια λοφώδη έκταση του αγροκτήματος της φυλακής με αναβαθμίδες (πεζούλες).
Το προϊόν συνοδεύουν 7 ετικέτες ποιότητας
1) Αποτελεί το πρώτο επώνυμο συσκευασμένο προϊόν Κοινωνικής Γεωργίας στην Ελλάδα.
2) Αποτελεί το πρώτο επώνυμο συσκευασμένο προϊόν Αγροτικού Καταστήματος.
3) Αποτελεί το πρώτο προϊόν που προέρχεται από καλλιέργεια με πιστοποιημένο γενετικό υλικό. Συγκεκριμένα, η ρίγανη, με την επιστημονική ονομασία Origanum vulgare ssp hirtum, που είναι η ρίγανη της Δ. Κρήτης, προέρχεται από φυσικό αβελτίωτο πληθυσμό των Λευκών Ορέων, αξιολογημένο από το επιστημονικό πρόγραµµα «Cretar», με υψηλή περιεκτικότητα (περισσότερο από 5%) σε αιθέρια έλαια και το πολλαπλασιαστικό υλικό δόθηκε από τον ΕΛΓΟ-∆ήµητρα. Η Αγροτική Φυλακή Αγιάς ήταν ο πρώτος αποδέκτης του προγράμματος Cretar (Περιφέρεια Κρήτης, Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων, ΕΛΓΟ-Δήμητρα) που είχε στόχο τη διάθεση πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού αρωματικών φυτών της Κρήτης σε φυτωριούχους και ιδιώτες με σκοπό την προστασία και την αξιοποίησή τους.
4) Είναι προϊόν βιολογικής Γεωργίας
5) Η συγκομιδή γίνεται με το χέρι
6) Η ξήρανση, που ακολουθεί τη συγκομιδή, γίνεται με παραδοσιακές, φυσικές μεθόδους
7) Το τρίψιμο γίνεται µε το χέρι. Όλα αυτά οδηγούν σε εξαιρετικό προϊόν με θαυμάσια οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Η συσκευασία έγινε σε συνεργασία με εξωτερικό συσκευαστήριο με την υποστήριξη του ΜΚΟ «Νέα Γεωργία-Νέα Γενιά.
Τα τυποποιημένα προϊόντα ονομάζονται «Ομάδι» δηλαδή «μαζί, σαν ομάδα». Είναι το αποτέλεσμα μακρόχρονης ομαδικής προσπάθειας κρατούμενων και προσωπικού όλων των τμημάτων του Σωφρονιστικού Καταστήματος και της συμβολής πολλών φίλων. Είναι μια έννοια που ενισχύει τη θεμελιώδη αξία της ομαδικότητας και, ταυτόχρονα, δίνει ένα ακόμη μάθημα στους παραγωγικούς κρατούμενους ώστε να συμπεριφέρονται ως μέλη του συνόλου και όχι ως παραβατική μονάδα.
«Φτιάξαμε πέντε όμορφες, διαφορετικές συσκευασίες ρίγανης που καλύπτουν όλες τις ανάγκες των καταναλωτών στη μαγειρική. Πλέον η ρίγανη μας κυκλοφορεί ολόκληρη με τον μίσχο σε ματσάκι σε δύο μεγέθη, τριµµένη σε σακουλάκι και σε γυάλινο φυαλίδιο, ξεχωριστά ανθός σε γυάλινο βάζο», μας λέει η γεωπόνος Αργυρώ Μπιτσάκη του Γεωργίου, Προϊσταμένη του Γεωργικού – Τεχνικού Τμήματος του Καταστήματος, η οποία έχει συμβάλει σημαντικά στο πολύτιμο έργο που επιτελείται στις αγροτικές φυλακές της Αγιάς Χανίων. Εξάλλου και η Προϊσταμένη Διεύθυνσης κ. Δρακάκη Δήμητρα υποστήριξε συνολικά αυτή την προσπάθεια.
Το πρώτο επώνυμο, συσκευασμένο, προϊόν Κοινωνικής Γεωργίας του Αγροτικού Σωφρονιστικού Καταστήματος Αγιάς, χρηματοδοτήθηκε μέσω του προγράμματος «Αγροανέλιξη» που υλοποιεί ο Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός «Νέα Γεωργία Νέα Γενιά». (www.generationag.org)
Η αποδοχή των καταναλωτών
Τα προϊόντα που παράγονται στη φυλακή αποτελούν συνδετικό κρίκο με την αγορά και την κοινωνία. Το μεγάλο στοίχημα σε αυτό το δύσκολο εγχείρημα είναι η αποδοχή των συσκευασμένων προϊόντων με το υψηλό κοινωνικό αποτύπωμα, από τους καταναλωτές. Τα προϊόντα είναι ήδη τοποθετημένα στα πρώτα καταστήματα λιανικής πώλησης που βρίσκονται στη γύρω περιοχή των Χανίων. Τώρα, μένει να δούμε τη θετική προσέγγιση των καταναλωτών και την αποδοχή τους που έως τώρα είναι πολύ ενθαρρυντική! Να επιλέγουν τα προϊόντα από το ράφι σκεπτόμενοι ότι συμβάλλουν και αυτοί με τη σειρά τους στο δύσκολο έργο της επανένταξης των κρατουμένων στην κοινωνία. Αν αποδεχθούν τα προϊόντα, αποδέχονται και τη μεταμέλεια των φυλακισμένων. Οι καινοτομίες του προϊόντος εξάλλου οδήγησαν επιστημονικούς φορείς της πόλης των Χανίων όπως το Πολυτεχνείο Κρήτης και το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων να τα προτιμήσουν και να τα προσφέρουν στους καλεσμένους τους στα πλαίσια των συνεδρίων και των εκδηλώσεών τους.
Social Farming 360 – Ο οργανισμός Νέα Γεωργία Νέα γενιά ενισχύει την Κοινωνική Εργασία
Το Ίδρυμα Citi προσέφερε δωρεά 500.000 δολαρίων στον οργανισμό Νέα Γεωργία Νέα Γενιά για την υλοποίηση του “Social Farming 360”. Ένα πρωτοποριακό εγχείρημα με στόχο την υποστήριξη της επισιτιστικής επάρκειας, την ανάπτυξη δεξιοτήτων σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και την ανάπτυξη νέων βιολογικών προϊόντων κοινωνικής γεωργίας.
Μέσα από ένα πολυεπίπεδο, πρακτικό, διετές πρόγραμμα, θα υποστηριχθεί η βιώσιμη παραγωγή και διάθεση τροφίμων στις ελληνικές αγροτικές φυλακές και τα κέντρα κράτησης, η κατάρτιση των κρατουμένων και η δημιουργία δυνατοτήτων απασχόλησης στο γεωργικό κλάδο, η βελτιστοποίηση των υπαρχουσών καλλιεργειών και η αναβάθμιση γνώσεων στο γεωπονικό προσωπικό των φυλακών. Επιπλέον, το πρόγραμμα περιλαμβάνει ανάπτυξη ήπιων δεξιοτήτων και δεξιοτήτων απασχόλησης, καθώς και ψυχοκοινωνική εκπαίδευση σε συνεργασία με την ActionAid Hellas και την Πύλη Ελευθερίας. Το πρόγραμμα υλοποιείται με τη συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Αντιεγκληματικής Πολιτικής του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη.