Γράφει ο Αρχιμανδρίτης
Ιγνάτιος Θ. Χατζηνικολάου
Πολλοί άνθρωποι, και της δικής μας εποχής αλλά και παλαιότερων εποχών, έχουν τη γνώμη πως η λογοτεχνία είναι ένα πάρεργο του ανθρώπου, είτε πρόκειται για τον δημιουργό, είτε για τον αποδέκτη. Άλλοι πάλι «ξαφνιάζονται» όταν ακούνε ή διαβάζουν για χριστιανούς λογοτέχνες και μάλιστα κληρικούς.
Επειδή, με τη χάρη του Θεού και τα δώρα Του, τυγχάνω μέλος σε επώνυμους λογοτεχνικούς φορείς όπως π.χ. της «Διεθνούς Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών», της «Παγκρητίου Ενώσεως Λογοτεχνών» και της «Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών» και με διακρίσεις από την Ελλάδα και το εξωτερικό, παλαιά και πρόσφατα, ήθελα μέσα από αυτή τη στήλη να αναφερόμουνα, ευνοϊκά βέβαια, πάνω στο θέμα Χριστιανισμός και Λογοτεχνία, έπειτα μάλιστα από σχετικά ερωτήματα που πρόσφατα μου έθεσαν. Στο κείμενο που ακολουθεί, με βοήθησε και το βιβλίο του Κ. Τσιρόπουλου «Διάλογος του Χριστιανισμού με την εποχή μας».
Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο λογοτέχνης γίνεται συνεργός και συνεχιστής, αποκαλύπτοντας κατά κάποιο μυστηριώδη τρόπο, του έργου του Θεού, αποκαλύπτοντάς μας διαρκώς το εσωτερικό του ανθρώπου σύμπαν. Έχει ένα χάρισμα που δεν αποκτάται με τίποτα, αλλά που είναι δοσμένο από τον Θεό και μ’ αυτό ζει κάνοντας και τους άλλους να ζήσουν. Το θέμα μας γίνεται βαθύτερο, αν συλλογιστούμε πώς τ’ αληθινά λογοτεχνικά κείμενα είναι σπουδαιότατες μαρτυρίες του πολιτισμού αποδείξεις, πειστήρια των πολιτιστικών περιπετειών του κόσμου μας.
Για το ποιες είναι οι σχέσεις θρησκείας και ποίησης, λογοτεχνίας γενικότερα, ακούμε τον μεγάλο Πωλ Κλωντέλ να μας λέγει μεταξύ άλλων και τα εξής: «Δε λέω κάθε καλός Χριστιανός είναι επίσης και καλός ποιητής λογοτέχνης. Γιατί, το ποιητικό ταλέντο, η ποιητική έμπνευσις, είναι όπως η προφητεία. Μια χάρις. Μια χάρις που δίδεται δωρεάν, αυτό που οι θεολόγοι ονομάζουν «Gratia Gratis Data». Αλλά θέλω να πω πως ο χριστιανός έχει περισσότερο από τους αδελφούς του ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Ανάμεσα στα βοηθήματα και στις ωφέλειες που προσφέρει η θρησκεία στην ποίηση, θα υπογράμμιζα τρία:
Το πρώτο είναι πως η πίστη στον θεό επιτρέπει τον έπαινο που είναι η έκφραση της πιο βαθειάς ανάγκης της ψυχής, η φωνή της χαράς και της ζωής, το χρέος όλης της δημιουργίας, η αιτία για την οποία κάθε πλάσμα χρειάζεται όλα τα πλάσματα. Το δεύτερο, η θρησκεία η χριστιανική έφερε στον κόσμο όχι μόνο τη χαρά, αλλά και την φρόνηση. Εφ’ όσον γνωρίζουμε ότι ο κόσμος δεν είναι έργο της ψυχής ή τυφλών φυσικών δυνάμεων που τις αναζητείς ψηλαφιστά, γνωρίζουμε ότι έχει ένα νόημα. Μας μιλά για τον Δημιουργό του… μας οδηγεί προς αυτόν από πολλούς θαυμάσιους δρόμους… Ο σκεπτικισμός, η αμφιβολία, ο δισταγμός είναι ακριβώς ο θανατηφόρος καρκίνος της αληθινής τέχνης. Το τρίτο πλεονέκτημα που μας προσφέρει η θρησκεία είναι η τραγωδία.
Μέσα σ’ έναν κόσμο που δεν γνωρίζομε το ναι και το όχι για κανένα πράγμα, όπου δεν υπάρχει νόμος ηθικός ή πνευματικός, όπου το κάθε τι επιτρέπεται, όπου κανείς δεν έχει τίποτε να ελπίσει και τίποτε να χάσει, όπου το κακό δεν συνεπάγεται τιμωρία και το καλό ανταμοιβή, μέσα σε έναν τέτοιο κόσμο δεν υπάρχει δράμα, γιατί δεν υπάρχει πάλη, γιατί δεν υπάρχει τίποτε που να την αξίζει. Αλλά με τη χριστιανική αποκάλυψη, τα δόγματα για την Κόλαση και τον Παράδεισο, οι ανθρώπινες πράξεις, η ανθρώπινη μοίρα αποκτούν μια τεράστια αξία. Είμαστε ικανοί να κάνουμε το άπειρο καλό και το άπειρο κακό».
Ο Κλωντέλ εκφράζει κατά τρόπο μοναδικό το μεγαλείο της χριστιανικής λογοτεχνίας. Αποσαφηνίζει τη θέση της σχετικά με την άλλη, κοσμική λογοτεχνία που δεν γνωρίζει τον θεό και επομένως αγνοεί και τον έπαινο και την αρχή της Δημιουργίας και την τραγωδία. Το τραγικό πνεύμα πεθαίνει όταν μέσα στη συνείδηση του λογοτέχνη έχει πεθάνει ο Θεός. Τότε η λογοτεχνία μεταμορφώνεται σε λογοτεχνία του σκεπτικισμού, της απελπισίας, της διαλύσεως του ανθρώπου και του παραλόγου της ζωής. Έχει βέβαια μεγάλη μαστοριά, έχει δύναμη του λόγου, αλλά πνίγει τον άνθρωπο που την πλησιάζει και την οικειώνεται, σκοτώνει την ψυχή του, είναι η ασφυκτική λογοτεχνία των καιρών.
Αντίκρυ σ’ αυτή την τελευταία λογοτεχνία, οι συνειδητοί εργάτες της χριστιανικής λογοτεχνίας υψώνουν έργα που αποτελούν κοσμήματα της δημιουργίας, εγκώμια του Θεού, μαρτυρίες πίστεως και κείμενα συγκλονιστικών τραγωδιών. Μέσα από τις ψυχές των πιστών συγγραφέων, διασώζεται το πνεύμα της τραγωδίας, ο συγκλονιστικός αγώνας της ψυχής ανάμεσα στο καλό και το κακό, στην αμαρτία και στη χάρη, ανάμεσα στην Κόλαση και στον Παράδεισο.
Η αληθινή χριστιανική λογοτεχνία, ανάμεσα από σκληρές περιπέτειες μας ξανακάνει να νοιώσουμε πως έχουμε ψυχή. Μας προσφέρει τον πιο κρυφό στεναγμό των ψυχών και ξαναχαρίζει στον άνθρωπο τη βεβαιότητα πως ο κόσμος δεν είναι παράλογος και πως η παρουσία του μέσα στη δημιουργία έχει ένα βαθύ, μοναδικό νόημα.
Ζούμε μέσα σε διαρκείς ανταγωνισμούς. Το ουσιώδες είναι η ανθρωπιά να εξακολουθήσει να ενεργεί όχι ως αντίδραση, αλλά ως θέση. Να επιβάλει πάντα τον νόμο της. Η λογοτεχνία, σε τελευταία ανάλυση, αποτελεί εγγύηση για την επιβολή αυτού του νόμου. Λογοτεχνία και Χριστιανισμός είναι δύο έννοιες που μπορεί να διαφοροποιούνται στη βάση, όμως ταυτίζονται στην κορυφή.