Του Φώτη Ποντικάκη *
Τα ανώτατα όρια συνήθως θεσπίζονται για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας και της ποιότητας των προϊόντων. Τα ανώτατα όρια π.χ. που έχουν θεσπιστεί για ορισμένους αέριους ρύπους, σκοπό έχουν να προστατέψουν τη δημόσια υγεία από το καταστροφικό νέφος που προκαλείται από τη χρήση πετρελαίου και άνθρακα ή λιγνίτη στα οχήματα και τη βιομηχανία.
Αυτά τα όρια για να θεσπιστούν χρειάστηκαν άπειρες μελέτες κι έρευνες ειδικών επιστημόνων που συνέδεσαν τους αυξημένους ρύπους στην ατμόσφαιρα με συγκεκριμένες ασθένειες κι επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων, κι έπρεπε να ακολουθήσουν πολύχρονοι αγώνες και διεκδικήσεις πολιτών, οικολογικών οργανώσεων και συνδικάτων για να θεσπιστούν αυτά τα όρια.
Κάτι παρόμοιο ισχύει και με τα ανώτατα όρια στον αριθμό μαθητών μέσα σε κάθε σχολικό τμήμα. Οι προηγούμενες γενιές, οι παππούδες κι οι γονείς μας θυμούνται σχολικά τμήματα με 50, 60 ή και περισσότερους μαθητές. Κι ο δάσκαλος φόβος και τρόμος με τη βέργα στο χέρι, να ακολουθεί τη ρήση «τα κόκαλα μόνο γερά», που αναφέρεται στο διήγημα του Καζαντζάκη. Μέσα σε αυτό το σχολικό κλίμα, λίγοι μαθητές συνέχιζαν στις επόμενες τάξεις, ελάχιστοι τέλειωναν το Δημοτικό κι ακόμη λιγότεροι, μετρημένοι στα δάχτυλα, τέλειωναν το εξατάξιο Γυμνάσιο (σημερινό Λύκειο).
Χρειάστηκαν επιστημονικές έρευνες, παιδαγωγικές μελέτες, πρωτοπόροι παιδαγωγοί, αγώνες του συνδικαλιστικού κινήματος των εκπαιδευτικών και διεκδικήσεις των γονέων για να πειστεί η κοινωνία κι οι πολιτικοί ηγέτες ότι είναι προς όφελος των παιδιών να υπάρχουν ολιγομελή τμήματα στα σχολεία, έτσι ώστε να έχει περισσότερο χρόνο ο εκπαιδευτικός για κάθε μαθητή, να λύσει απορίες, να αντιμετωπίσει προβλήματα, να βοηθήσει όπου και όταν χρειάζεται. Γι’ αυτό όλα τα φροντιστήρια διαφημίζουν τα ολιγομελή τμήματά τους και τα ιδιαίτερα μαθήματα χρεώνονται ακριβότερα.
Αυτή τη στοιχειώδη κοινή παραδοχή για την παιδαγωγική και την κοινή λογική, ότι το μάθημα σε μικρές ομάδες – ολιγομελή τμήματα είναι πολύ καλύτερο για τους μαθητές, έρχεται να αμφισβητήσει η προσπάθεια του Υπουργείου Παιδείας να θεσπίσει κατώτατο όριο μαθητών στα νηπιαγωγεία τα 14 νήπια, από 7 που ήταν μέχρι σήμερα. Επιχειρείται δηλαδή να διπλασιαστεί το κατώτατο όριο που ίσχυε μέχρι σήμερα!
Αντίθετα με τα ανώτατα όρια που είναι όρια διασφάλισης της ποιότητας και της υγείας, τα κατώτατα όρια είναι όρια που υποτάσσονται σε οικονομίστικες πολιτικές σκοπιμότητες. Τα κατώτατα όρια μπαίνουν για να γίνει «εξοικονόμηση χρημάτων» από τους μισθούς των εκπαιδευτικών, αφού θα μειωθεί ο αριθμός των εκπαιδευτικών που χρειάζονται.
Πρόκειται όμως για μια απάτη. Δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για εξοικονόμηση χρημάτων για το κράτος αλλά για μεταφορά κονδυλίων σε άλλες δαπάνες: Αντί για μισθούς εκπαιδευτικών για τα νηπιαγωγεία των χωριών ή για τα μικρά σχολικά τμήματα, τα χρήματα αυτά του κράτους μεταφέρονται στις δαπάνες μεταφοράς των μαθητών αυτών με λεωφορεία ή ταξί σε άλλο χωριό ή σε μακρινές αποστάσεις. Επιπλέον, ένα τμήμα της δαπάνης χρεώνεται απευθείας στους άτυχους γονείς των παιδιών που το τμήμα τους ήταν σε χωριό ή ήταν μικρό και συγχωνεύθηκε. Αυτοί θα πρέπει τώρα να μεταφέρουν οι ίδιοι το παιδί τους σε μεγαλύτερες αποστάσεις, σε άλλο χωριό ή στην πόλη για να μπορεί να πηγαίνει σχολείο.
Εννοείται ότι όσο πιο μακριά από το σπίτι του αναγκάζεται να μετακινηθεί ένα παιδί για να πηγαίνει σχολείο, τόσο πιο νωρίς πρέπει να ξυπνάει και τόσο πιο αργά να επιστρέφει στο σπίτι. Όσο πιο μακριά από το σπίτι του αναγκάζεται να μετακινείται για το σχολείο, τόσο πιο πολλές πιθανότητες έχει να εγκαταλείψει τελικά το σχολείο, είτε λόγω κόπωσης, είτε γιατί θα μένει πίσω σε σχέση με τα άλλα παιδιά που έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο, γιατί μένουν κοντά στο σχολείο. Αυτά τα λέμε «ποσά ανάλογα» στα Μαθηματικά που διδάσκουμε στο Δημοτικό Σχολείο. Αυτά τα Μαθηματικά όμως προσπαθούν να μας πείσουν οι νεοφιλελεύθεροι ταγοί τα τελευταία χρόνια ότι δεν ισχύουν, με επιχειρήματα του τύπου «το παιδί δεν κοινωνικοποιείται όταν πηγαίνει σε μικρό σχολικό τμήμα».
Πρόκειται βέβαια για επιχείρημα που δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα της εποχής μας, της εποχής των δικτύων, του διαδικτύου και του πολλαπλασιασμού των τρόπων και μέσων επικοινωνίας. Ένα μικρό σχολικό τμήμα ενός χωριού π.χ. μπορεί να είναι σε καθημερινή επικοινωνία με άλλα σχολικά τμήματα γειτονικών χωριών, πόλεων ή και μακρινών περιοχών, χάρη στο διαδίκτυο. Μπορεί να δημιουργεί ή να συμμετέχει σε δίκτυα σχολείων όπως π.χ. το Τοπικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για τους σχολικούς κήπους (που συντονίζει το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάμου) όπου συμμετέχουν 46 σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης των Χανίων, ή το Περιφερειακό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για τους υγρότοπους της Κρήτης (που συντονίζει το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ιεράπετρας) όπου συμμετέχουν δεκάδες σχολεία από όλη την Κρήτη, ή και σε αντίστοιχα Εθνικά ή Διεθνή Δίκτυα.
Τα κατώτατα όρια λοιπόν που επιχειρείται να διπλασιαστούν στα νηπιαγωγεία, να γίνουν τα νήπια τουλάχιστον 14 από 7 που προβλέπεται σήμερα, δεν είναι όρια ποιότητας αλλά μείωσης της ποιότητας και μεταφοράς κονδυλίων από την Παιδεία αλλού. Και δυστυχώς τα κατώτατα όρια που προτείνονται ταυτίζονται με τα ανώτατα όρια που προτείνει εδώ και χρόνια το συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών κι η Παιδαγωγική Επιστήμη. 15 μαθητές ανώτατο όριο σε ένα τμήμα νηπιαγωγείου λένε εκπαιδευτικοί και παιδαγωγοί, 14 μαθητές κατώτατο όριο λέει η κυβέρνηση! Δεν πρέπει βέβαια να παραλείψουμε να αναφέρουμε και τις προτάσεις της αξιωματικής αντιπολίτευσης για σχολεία 800-900 μαθητών, που σημαίνουν δημιουργία ζούγκλας και συμμοριών στα σχολεία!
Όταν τα ανώτατα όρια γίνονται κατώτατα, η ποιότητα πέφτει ραγδαία κι οι συνέπειες θα φανούν στα σχολεία με την αύξηση των μαθητών που θα εγκαταλείπουν το σχολείο, γιατί δεν αντέχουν τη μετακίνηση σε μακρινές αποστάσεις ή τη φοίτηση σε πολυμελή τμήματα, με τους εκπαιδευτικούς στα όρια της κατάρρευσης προσπαθώντας να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες πολυμελών τμημάτων, με τους γονείς που θα αναγκάζονται να μετακομίσουν στην πόλη για να έχουν σχολείο τα παιδιά τους κ.ο.κ.
Μια κοινωνία αφοσιωμένη σε ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά της θα έπρεπε να βάζει όχι κατώτατα αλλά περισσότερα ανώτατα όρια: Εκτός από το ανώτατο όριο των 15 μαθητών σε κάθε σχολικό τμήμα, θα έπρεπε να βάλουμε κι ένα ανώτατο όριο απόστασης του σχολείου από την κατοικία του παιδιού. Στόχος μας πρέπει να γίνει κάθε παιδί να πηγαίνει με τα πόδια ή με ποδήλατο στο σχολείο του, μειώνοντας έτσι και το κυκλοφοριακό από τις αναγκαστικές μετακινήσεις των γονέων με ΙΧ προς και από το σχολείο, αυξάνοντας παράλληλα την αυτονομία κι ωρίμανση των παιδιών και διασφαλίζοντάς τους ασφαλή μετακίνηση σε πόλεις που δεν αφήνουν τα παιδιά έξω από τη λειτουργία τους και δίνοντάς τους περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
* Μέλος του Δ.Σ του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών Ν. Χανίων
Υπεύθυνος του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάμου