Γράφει ο Παναγιώτης Ξηρουχάκης
Διδάκτωρ Γεωγραφίας Παν/μίου Αιγαίου,
Συντάκτης του περιοδικού Zero Geographic
Η γεωπολιτική ασκείται στις μέρες μας από τα ισχυρά κράτη σε ένα πολύπλοκο και παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Άμεση συνέπεια των γεωπολιτικών κινήσεων (οικονομικών, κοινωνικοπολιτικών αλλά και στρατιωτικών) των κρατών είναι και οι μεταναστευτικές ροές.
Η παγκοσμιοποίηση είναι σε γενικές γραμμές, μια παγκόσμια οικονομική διαδικασία. Είναι γεγονός ότι εδώ και αρκετά χρόνια, οι εθνικές και περιφερειακές οικονομίες έχουν ενσωματωθεί στη διεθνή οικονομία. Η παγκοσμιοποίηση είναι επίσης μια πολιτιστική και πολιτική διαδικασία. Από κάποιους θεωρείται σαν μία διαδικασία επιβολής της νεοφιλελεύθερης ατζέντας σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό σημαίνει οικονομική (αλλά και στρατιωτική όπου κρίνεται απαραίτητο) επιβολή σε παγκόσμια κλίμακα των ισχυρών κρατών πάνω στους αδύναμους (παγκόσμια διακυβέρνηση).
Άποψη του γράφοντος είναι ότι τα πλούσια κράτη και οι ισχυροί διεθνείς οικονομικοί μηχανισμοί (πχ ΔΝΤ, χρηματιστήρια, Ευρωπαϊκή τράπεζα κλπ) ευθύνονται εν πολλοίς για την κοινωνική ανισότητα και τη φτώχεια στην υφήλιο. Πράγματι, στο παγκόσμιο σύστημα οι λίγες πλούσιες χώρες εκμεταλλεύονται τις φτωχές. Πιο συγκεκριμένα στις μέρες μας τα πλούσια κράτη, έχουν περάσει στη φάση της συσσώρευσης μέσω αφαίρεσης πόρων από τις φτωχές χώρες. Η οικονομική αυτή εκμετάλλευση είναι εν πολλοίς υπεύθυνη για την οικονομική κρίση (άλλωστε δεν μπορεί κανείς να μη παρατηρήσει ότι αλλιώς χτύπησε η οικονομική κρίση την Ελλάδα και αλλιώς τη Γερμανία…), αλλά και για την παγκόσμια πολιτιστική και πολιτική παρακμή.
Οι ισχυρές οικονομικές δυνάμεις (ισχυρά κράτη και υπερεθνικοί οικονομικοί μηχανισμοί) εκμεταλλεύονται τις φτωχές χώρες με τη συνεργασία των πλούσιων ελίτ που κυβερνάνε τις τελευταίες. Έτσι η άρχουσα τάξη της κάθε φτωχής και αδύναμης χώρας (μιας άρχουσας τάξης που έχει οικονομικά προνόμια βέβαια από τη σχέση που έχει διαμορφώσει με τις ισχυρές οικονομικές δυνάμεις) θα αναλάβει τον ρόλο της
διαιώνισης της εκμετάλλευσης με το να παρέχει ένα ιδεολογικό και πολιτικό προκάλυμμα σε αυτή την εκμετάλλευση παρουσιάζοντας τη σαν κάτι φυσικό ή αναγκαίο για την οικονομική πρόοδο της χώρας . Έτσι , με το να διαιωνίζει τη σχέση εκμετάλλευσης, διαιωνίζει ταυτόχρονα και την επιβίωση της. Μέσα λοιπόν σε έναν τέτοιο κόσμο, είναι πολύ λογικό ότι οι αδύναμες χώρες στέλνουν μετανάστες να εργαστούν στα πλούσια κράτη.
Πέρα όμως από τις συνέπειες της οικονομικής επιβολής των πλούσιων κρατών και των οικονομικών μεγιστάνων πάνω στις φτωχές χώρες (οικονομικός ολοκληρωτισμός που για κάποιους είναι συνώνυμο της παγκοσμιοποίησης),τα τελευταία χρόνια ζούμε μία ραγδαία άνοδο των πολεμικών συγκρούσεων. Οι νεο ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι αυτοί, αναγκάζουν τους ανθρώπους να γίνουν πρόσφυγες. Αλλά ακόμα και μετά το τέλος του πολέμου, στις κατεστραμμένες χώρες κυριαρχούν η μιζέρια και η οικονομική δυσπραγία. Οι άνθρωποι τότε αναγκάζονται να μεταναστεύσουν, διότι ακόμη και αν η ζωή τους δεν είναι σε κίνδυνο, η ποιότητα της ζωής εκεί είναι πολύ κακή (και τελικά ίσως δεν υπάρχει και τόσο μεγάλη διαφορά του πρόσφυγα από κάποιον εξαθλιωμένο οικονομικό μετανάστη. Μήπως και ο τελευταίος δεν είναι κάτι σαν οικονομικός πρόσφυγας?).
Η γεωπολιτική, ο πόλεμος, η παγκόσμια διακυβέρνηση και η διεθνής μετανάστευση συνδέονται λοιπόν άμεσα στις μέρες μας . Τελικά ο τρόπος που η γεωπολιτική διαμορφώνει το χώρο, είναι ίσως ο βασικός τρόπος για να κατανοήσει κάποιος τις διεθνές μεταναστευτικές (ή προσφυγικές) ροές. Αλλά η πλειοψηφία των ανθρώπων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις χώρες τους λόγω των γεωπολιτικών εντάσεων και των πολέμων και αναζητούν καταφύγιο στον αναπτυγμένο κόσμο αντιμετωπίζονται από τις κυβερνήσεις ως παράνομοι μετανάστες. Στην πραγματικότητα είναι θύματα της γεωπολιτικής ανακατάταξης τόσο σε τοπική όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Το περίεργο είναι ότι ενώ είναι θύματα του πολέμου (πρόσφυγες), οι αρχές των δυτικών χωρών, τους μεταχειρίζονται ως παράνομους εισβολείς, συνεχίζοντας με άλλο τρόπο τον πόλεμο ενάντια σε αυτούς τους ανθρώπους. Γιατί είναι οι ίδιες αυτές χώρες που είναι εν πολλοίς υπεύθυνες για αυτή την κατάσταση στην οποία αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται (προσφυγιά) .Και γιατί τελικά για κάποιους ανθρώπους ο πόλεμος από τον οποίο προσπάθησαν να ξεφύγουν θα τους ακολουθεί παντού.
Ένα καλό παράδειγμα είναι οι μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη και τη Συρία προς την Ε.Ε. Ο πόλεμος είναι υπεύθυνος για την καταστροφή αυτών των χωρών. Αλλά οι άνθρωποι που προσπαθούν να ξεφύγουν από πολέμους που το ΝΑΤΟ είχε μια σημαντική συμβολή, όταν φθάσουν στην EE δεν αντιμετωπίζονται ως πρόσφυγες, αλλά ως λαθρομετανάστες.
Για να κατανοήσει λοιπόν κάποιος τη σύγχρονη μετανάστευση και τον τρόπο αντιμετώπισης της από τις Δυτικές χώρες, πρέπει να μελετήσει παράλληλα τη διεθνή γεωπολιτική και οικονομική πραγματικότητα.