Του Αρχιμανδρίτη Ιγνάτιου Θ. Χατζηνικολάου
Θεολόγου, τ. Λυκειάρχη
Ανάμεσα στις «Ημέρες» και εορτασμούς του χρόνου είναι και αυτή της «Ημέρας της Τρίτης Ηλικίας» που εορτάζομε την 1ην Οκτωβρίου.
Σε άρθρο μας παλαιά είχαμε αναφερθεί στην πλειάδα των «Ημερών» του χρόνου εφέτος, και με την οφειλόμενη ευαισθησία, αναφερόμεθα στους ανθρώπους της Τρίτης Ηλικίας. Στο γραφτό μου αυτό με βοήθησε και το βιβλίο του Ρόμπερτ Καστενμπάουν, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, με τίτλο «Η Τρίτη Ηλικία» (μεταφρ. στα Ελληνικά, Αθήνα, 1982), και ξεχωριστά η παράγραφος «Τα γηρατειά σε προοπτική». Είναι της πολύτιμης σειράς «Ο κύκλος της ζωής», εκδ. Αθ. Ψυχογιός.
Ο Ρ. Καστενμπάουν (Robert Kastenbaum) αρχίζει ως εξής την παράγραφον αυτήν: «Σε μια πρόσφατη συζήτηση με μια γυναίκα, που θα γιόρταζε σε λίγο τα εκατό της χρόνια, τη ρώτησα τι είχε κάνει γενικά στη ζωή της. Μου απάντησε αμέσως, χωρίς δεύτερη σκέψη: «Πώς μπορώ να σου πω, αφού δεν τέλειωσε ακόμα!».
Η κοινωνία αντιμετωπίζει τους ηλικιωμένους σαν να έχουν λιγότερη αξία από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Πολλοί από εμάς προσπαθούν να αστειευθούν ότι «τους πήραν τα χρόνια», ή να κρύψουν τα σημάδια που αποκαλύπτουν την ηλικία τους. Ο όρος «γέρος» αποτελεί τόσο στίγμα, όσο και κατηγορία. Η προκατάληψις, ότι τα γηρατειά είναι μια ανάξια, αξιοθρήνητη κατάστασις δηλητηριάζει τους ανθρώπους σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Ξεχνάμε ότι «υπήρξα άνθρωπος και αυτό σημαίνει αγωνιστής» (Ipsen), ότι δηλαδή όλη η ζωή μας είναι ένας αγώνας, από τον οποίο δεν αποκλείεται κανείς σε όποια ηλικία κι αν ευρίσκεται.
Και λυπάμαι όταν διαβάζω ή βλέπω σε εκδηλώσεις κ.λπ. προς τους ηλικιωμένους να τους χαρακτηρίζουν «απόμαχους της ζωής»! Κανείς και ποτέ δεν είναι απόμαχος κι ακόμη πάνω στο κρεβάτι της όποιας αρρώστιας μάχεται με τα όπλα της πίστεως και της ελπίδας για να κρατηθεί στη ζωή.
Για πολλούς αιώνες, σε πολλά μέρη του κόσμου, οι ηλικιωμένοι είχαν π.χ. την ευθύνη για τη μετάδοση της Ιστορίας, των αξιών και του πολιτισμού.
Χωρίς αυτή την παράδοση οι γενεές θα ταλαντεύονταν στην προσπάθεια να δημιουργήσουν ξανά από την αρχή έναν καινούργιο κόσμο. Σήμερα, παρ’ όλα τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας στον χώρο και στον χρόνο, ο ρόλος του ηλικιωμένου, σαν διαβιβαστή πληροφοριών, παραμένει σημαντικός.
Ένα αληθινό άτομο μπορεί να φέρει το παρελθόν στο παρόν και να μας βοηθήσει να καταλάβομε τη θέση μας σαν μέλη της πανάρχαιας διαδικασίας της ζωής. Ένα αληθινό άτομο διαμορφώνει ακόμη τις δυνατότητες και των δικών μας γηρατειών. Το παρελθόν δεν παρουσιάζεται τυποποιημένο από τα μέσα μαζικής ενημερώσεως, αλλά μέσα από ένα αυθεντικό άτομο που η ίδια του η ύπαρξις εκτείνεται από το παρελθόν στο παρόν και στο μέλλον.
Οι ηλικιωμένοι δεν είναι πολύτιμοι μόνο για μας, αλλά και για τον ίδιο τον εαυτόν τους. Εκείνοι που παραβλέπουν, την αρνητική στάση της κοινωνίας, αναπτύσσουν, συνήθως, έντονη την αίσθηση της αξίας τους.
Ένας ηλικιωμένος δεν χρειάζεται να είναι αποκλειστικά στραμμένος στο παρελθόν. Συχνά του προσφέρονται ευκαιρίες για ευχαρίστηση και αυτοπραγμάτωση εφοδιασμένος με την πολύχρονη πείρα και γνώση του είναι σε θέση να εκμεταλλευθεί τον χρόνο του καλύτερα από ό,τι τότε που ήταν νέος.
Οι ηλικιωμένοι έχουν καμμιά φορά περισσότερο ανεπτυγμένο αίσθημα ελευθερίας στην έκφραση των σκέψεων και των συναισθημάτων τους. Εκφράζουν, για παράδειγμα, τον θυμό τους με μια ευθύτητα που εκπλήσσει τους άλλους. Το ίδιο συμβαίνει με συναισθήματα τρυφερότητας και χαράς. Υπάρχουν φορές που ο ηλικιωμένος ακτινοβολεί από αγάπη ακριβώς γιατί τη νοιώθει βαθιά μέσα του. Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μερικών ηλικιωμένων είναι η ικανότητά τους να μεταδίδουν τρυφερότητα και χαρά χωρίς να οχυρώνονται πίσω από «λογικά αίτια». Είναι σα να καταργούνται ξαφνικά μερικές από τις πολύπλοκες και άχρηστες ψυχολογικές τελετουργίες, που περιορίζουν την έκφραση των αισθημάτων, σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας: Τα αισθήματα και οι αξίες αναδύονται με εξαιρετική καθαρότητα.
«Κάποτε αναρωτιόμουνα έντονα» λέει ο Robert Kastenbaum, τι αξία έχει να γεράσουμε. Τώρα πια όχι. Θέλω να ζήσω τα γηρατειά μου με την ίδια πληρότητα, που έζησα τα παιδικά χρόνια και την εφηβεία μου. Αισθάνομαι, ωστόσο, ένα αυξημένο αίσθημα ευθύνης απέναντι σ’ αυτόν τον μελλοντικό εαυτό και σε όλους εκείνους που η ζωή τους θα διασταυρωθεί κάποια στιγμή με την δική μου. Πώς θα είμαι όταν γεράσω; Η απάντησις σ’ αυτό το ερώτημα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ποιος είμαι σήμερα. Γιατί τα γηρατειά δεν είναι παρά το επιστέγασμα της ολοκλήρωσης, που αγωνιστήκαμε να πετύχομε σ’ ολόκληρη τη ζωή μας.
Με τις σκέψεις αυτές του R. Kastenbaum κλείνομε το γραφτό μας αυτό με τον σεβασμό, την τιμή και τις ευχές μας στους συνανθρώπους μας της «Τρίτης Ηλικίας» και σε όσους φιλόστοργα ευρίσκονται στο πλάι τους…
