Της Χριστίνας Ι. Σταμούλη
Από την 1η μέχρι τις 4 Ιουνίου, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του Μετρό ΣΥΝΤΑΓΜΑ έλαβε χώρα η έκθεση με τίτλο «Τρεις Πόλεις–Μια Ιστορία: Λίντιτσε – Δίστομο – Οραντούρ». Επρόκειτο για μια έκθεση φωτογραφικού και ιστορικού υλικού που προέρχεται από τρία διαφορετικά μουσεία. Τρία μουσεία-κέντρα μνήμης που υπάρχουν και λειτουργούν στο Λίντιτσε της Τσεχίας, στο Δίστομο της Ελλάδας και στο Οραντούρ-συρ-Γκλάν της Γαλλίας. Ως συνδιοργανωτές, το Μουσείο Θυμάτων Ναζισμού Διστόμου, το Αρχείο Ι. Ε. Σταμούλη και η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος, θέλησαν, με την έκθεση αυτή να μεταφέρουν ένα διπλό μήνυμα εν όψει και της επετείου της Σφαγής του Διστόμου, στις 10 Ιουνίου. Αφενός ένα μήνυμα αναστοχασμού και υποστήριξης των παναθρώπινων εκείνων αξιών που γεννήθηκαν στην Ευρώπη και σήμερα κινδυνεύουν και αφετέρου μήνυμα προς τους σύγχρονους γερμανούς, που φέρουν βαριά την κληρονομιά του «θύτη», πως μόνον η έμπρακτη συγγνώμη μπορεί να οδηγήσει στην κάθαρση.
Όπως είναι γνώριμο σε πολλούς αναγνώστες, το Δίστομο της Βοιωτίας, είναι για την ελληνική επικράτεια το σύμβολο μιας από τις πιο απάνθρωπες πράξεις του ναζιστικού καθεστώτος. Είναι όμως ταυτόχρονα και ο «μπροστάρης» στην υπόθεση της διεκδίκησης ενός μέρους των, οφειλόμενων από τη Γερμανία, πολεμικών επανορθώσεων και συγκεκριμένα των οφειλόμενων αποζημιώσεων προς τους συγγενείς των θυμάτων και τους επιζήσαντες του τρομερού εκείνου εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας. Είναι από το Δίστομο που ξεκίνησε η δικαστική διεκδίκηση των αποζημιώσεων αυτών και είναι στο όνομα του Διστόμου που αυτή συνεχίζεται επιτυχώς, ενώπιον των ιταλικών Δικαστηρίων.
Όμως, το Δίστομο συνδέεται επίσης, μέσω της συμβολικής ημερομηνίας της 10ης Ιουνίου και με άλλες δύο ευρωπαϊκές πόλεις που υπέστησαν τη ναζιστική βαρβαρότητα με ανάλογα φρικτό τρόπο. Δυτικά του, στο Λίντιτσε της Τσεχίας, στις 10 Ιουνίου 1942, 340 νεκροί εκ των οποίων πάνω από 200 γυναίκες και παιδιά κατέληξαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου άφησαν την τελευταία τους πνοή. Ακόμα δυτικότερα, στο Οραντούρ της Γαλλίας, στις 10 Ιουνίου 1944, 642 νεκροί εκ των οποίων 461 γυναίκες και παιδιά απανθρακώθηκαν κλεισμένα στην εκκλησία του χωριού, για τον εμπρησμό της οποίας χρησιμοποιήθηκαν ασφυξιογόνα και εμπρηστική σκόνη. Η ιστορία θέλησε λοιπόν να είναι η 10η Ιουνίου μια μέρα κοινού ευρωπαϊκού πένθους και μνήμης. Μια μέρα κατά την οποία, όλη η Ευρώπη, οφείλει να ατενίζει με σεβασμό τα γεγονότα του παρελθόντος και να αντλεί τα επιβαλλόμενα συμπεράσματα.
Οσοι από εμάς παρακολουθούμε αυτό το ακανθώδες θέμα «των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα» -όπως έχει επικρατήσει να λέγεται, τα τελευταία χρόνια- παρατηρούμε μια προσπάθεια αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης από τα ξεκάθαρα μηνύματα που μεταφέρονται μέσω της υπόθεσης αυτής. Γινόμαστε μάρτυρες μιας «επίσημης Γερμανίας» που αν και θέλει να λέγεται «σύγχρονο δημοκρατικό κράτος», ταυτόχρονα μετέρχεται κάθε πιθανό και απίθανο μέσο για να αποκρούσει, να μειώσει, να ακυρώσει τη διεκδίκηση. Αντί να αποδεχθεί την υποχρέωση που απορρέει απ’ ευθείας από τις διεθνείς νομικές και πολιτικές της δεσμεύσεις και να προσέλθει σε μια διαδικασία διαπραγμάτευσης, αναλίσκεται στο να επαναλαμβάνει την έκφραση «το θέμα θεωρείται νομικά και πολιτικά λήξαν». Το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών μεθοδευμένα, τα τελευταία δύο – τρία χρόνια, εγκρίνει χρηματοδοτήσεις προς διάφορες κατευθύνσεις, προσπαθώντας ουσιαστικά να εξαγοράσει τις συνειδήσεις των πολιτών των ελληνικών Μαρτυρικών Χωριών. Από την άλλη μεριά οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαταλείπουν στην τύχη τους τούς έλληνες πολίτες και το μόνο που ακούμε είναι ένα μονότονο και κενό περιεχομένου «διεκδικούμε και δεν παραιτούμεθα». Σε κάποιους τόπους, τοπική αυτοδιοίκηση και ενεργές κοινωνίες προσπαθούν να κάνουν αυτό που δεν κάνουν οι κυβερνήσεις μας. Και το κακόγουστο αυτό θέατρο παίζεται εν μέσω μια τραγικής οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας.
Τι σχέση όμως έχει το Κάσσελ, με όλα αυτά; Κάμποσους μήνες τώρα ακούμε για την Documenta 14, «τη-μεγαλύτερη-έκθεση-σύγχρονης-τέχνης-που-πρώτη-φορά-στην-εξηντάχρονη-ιστορία-της-βγαίνει-από-τα-γερμανικά-σύνορα-για-να-συνδιοργανωθεί-με-
την-πόλη-της-Αθήνας»!. Η έκθεση αυτή αφού πρωτοστάτησε στα αθηναϊκά καλλιτεχνικά δρώμενα, ήρθε η ώρα να ανοίξει τις πύλες της και στη γενέτειρα της, το Κάσσελ της Γερμανίας. Οι διοργανωτές διάλεξαν τη 10η Ιουνίου για τα εγκαίνια αυτά. Προσκάλεσαν και τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας ο οποίος θα εγκαινίαζε τη φετινή έκθεση από κοινού με τον Γερμανό ομόλογό του. Εκ του πονηρού ή από απροσεξία η επιλογή της συγκεκριμένης ημερομηνίας; Κανείς δεν ξέρει και κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά, ναι ή όχι. Το σίγουρο είναι πως το Δίστομο, τις λίγες μέρες που προηγήθηκαν της επίσημης επίσκεψης του Ελληνα Προέδρου στη Γερμανίας, φώναξε με όλα τα μέσα που διέθετε προς το Κάσσελ της τέχνης και της συνεργασίας πως εδώ «η Δικαιοσύνη παραμένει αδικαίωτη». Η αγωνία αυτή του Διστόμου, έγινε αντιληπτή από τον Έλληνα Πρόεδρο, ο οποίος ακούστηκε να θέτει με σαφήνεια την ελληνική εκκρεμότητα, χρησιμοποιώντας μια έκφραση που τον έχουμε, επανειλημμένως ακούσει να χρησιμοποιεί. Δήλωσε συγκεκριμένα ότι «οι ελληνικές διεκδικήσεις, παραμένουν νομικά ενεργές και δικαστικά επιδιώξιμες». Ο Γερμανός Πρόεδρος, σχεδόν τον επιβράβευσε. Τον ευχαρίστησε για τη «θαρραλέα», όπως την χαρακτήρισε, επιλογή να βρεθεί εκτός Ελλάδας την ημέρα της επετείου της σφαγής του Διστόμου για να τιμήσουν μαζί οι δύο Πρόεδροι, όπως είπε, την μνήμη των θυμάτων των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής.
Σώζουν αυτές οι λίγες λέξεις την κατάσταση;
Φυσικά και όχι! Ο αγώνας των Διστομιτών δεν τελειώνει επειδή, οι έχοντες την ουσιαστική εκτελεστική εξουσία και στις δύο χώρες αρνούνται, ο καθένας με τον τρόπο του, να συμπεριλάβουν την εκκρεμότητα αυτή στη λίστα των σημαντικών εκκρεμοτήτων με έναν τρόπο που θυμίζει το, κατά τα άλλα συμπαθές, πτηνό που ονομάζεται στρουθοκάμηλος. Η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, αφού έκαψε επικοινωνιακά το θέμα το 2015 τώρα «ποιεί την νήσσαν» και η «φίλη κ. Μέρκελ» συνεχίζει το μονότονο «πολιτικά και νομικά λήξαν».
Πίσω στο Δίστομο οι κάτοικοι, με τη διακριτική και οργανωμένη αρωγή της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, η οποία είναι ο εκπρόσωπός τους στα ιταλικά Δικαστήρια, παλεύουν να διαχειριστούν την ιστορική μνήμη χωρίς να εγκαταλείψουν τη διεκδίκηση για την καταβολή των οφειλομένων επανορθώσεων. Και το Δίστομο είναι η καλύτερη των περιπτώσεων. Υπάρχουν Μαρτυρικοί Τόποι (Κερδύλλια, Κομμένο, Καλάβρυτα και άλλα λιγότερο γνωστά) που αγωνίζονται ακόμα να διαχειριστούν τη μαύρη εμφυλιοπολεμική κληρονομιά και τα διχαστικά της κατάλοιπα.
Ακριβώς για όλους τους παραπάνω λόγους και γιατί πράγματι η πληγή αυτή μεταξύ σύγχρονης Ελλάδας και σύγχρονης Γερμανίας είναι ακόμα ανοικτή, απρεπείς συμπεριφορές σαν αυτή που ζήσαμε, όσοι είμασταν παρόντες στις 10 Ιουνίου 2017 στο Μαυσωλείο του Διστόμου, δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές, από τους Διστομίτες τουλάχιστον. Ο εκάστοτε Γερμανός πρέσβης, που παρίσταται στις εκδηλώσεις μνήμης μόλις τα τελευταία χρόνια, παρίσταται σίγουρα ως εκπρόσωπος της κυβέρνησής του, αλλά παρίσταται με την ακόμη σημαντικότερη ιδιότητα του εκπροσώπου 81,4 εκατομμυρίων Γερμανών πολιτών. Ανάμεσα σε αυτούς τους τελευταίους υπάρχουν κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες που αναγνωρίζουν και τιμούν τη μνήμη των νεκρών του Διστόμου. Αναγνωρίζουν και τιμούν τον Αργύρη Σφουντούρη και τον ακούν με σεβασμό όταν μεταφέρει το μήνυμα ειρήνης στις γερμανικές πόλεις που επισκέπτεται. Αναγνωρίζουν και τιμούν τον μακρόχρονο δικαστικό αγώνα του Γιάννη Σταμούλη. Το Δίστομο, ξεκίνησε τη διεκδίκησή του, όταν τρεις γερμανόφωνοι γέροντες έφθασαν το 1995 στο Μαυσωλείο και ζήτησαν να διοργανώσουν μια λιτή τελετή μνήμης και συγχώρεσης.
Το μήνυμά του Διστόμου υπήρξε και θα είναι πάντοτε ενωτικό και ποτέ διχαστικό.