Τον Απρίλιο του 1849 ο Ντοστογιέφσκι συνελήφθη και πέρασε από έκτακτο στρατοδικείο. Η κατηγορία ήταν για συμμετοχή σε προδοτική συνωμοσία. Την άνοιξη του 1849 είχε προσχωρήσει σε μια πολιτικοφιλοσοφική λέσχη που έγινε γνωστή ως κίνηση Πετρασέφσκι ή οι Πετρασέφσκηδες.
Η ποινή που επιβλήθηκε στον Ντοστογιέφσκι ήταν τέσσερα χρόνια καταναγκαστικά έργα και στρατιωτική υπηρεσία ως απλός στρατιώτης για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.
Στο δικαστήριο δεν αρνήθηκε ούτε τις φιλελεύθερες πεποιθήσεις του ούτε το ενδιαφέρον του για τον ουτοπικό σοσιαλισμό, ιδιαίτερα για τις ιδέες του Σαρλ Φουριέ ή τη διαμαρτυρία του για πολλά φαινόμενα της ρωσικής πραγματικότητας.
Παρουσίασε τον εαυτό του ως έναν «αφελή-έντιμο ανθρωπιστή και λόγιο ο οποίος απέβλεπε στο γενικό καλό της ανθρωπότητας», κυρίως όμως ήθελε μέσα από την πλούσια βιβλιοθήκη των Πετρασέφσκι «να γνωρίσει τα νεότατα λογοτεχνικά ρεύματα της Ευρώπης»Το δικαστήριο δεν δέχθηκε αυτή του την εξήγηση και «ίσως είχε τους λόγους του να είναι δύσπιστοι.
Έτσι από μεταγενέστερες μαρτυρίες είναι λ.χ. γνωστό ότι συμμετείχε ενεργά στην προσπάθεια λειτουργίας παράνομου τυπογραφείου, ενώ «ευκαιριακά είχε δηλώσει πως ήταν διατεθειμένος να πάρει μέρος εν ανάγκη και σε μια ένοπλη εξέγερση»
Στις 16 Νοεμβρίου 1849 ο Ντοστογιέφσκι και οι σύντροφοί του δικάστηκαν και καταδικάσθηκαν σε θάνατο. Ακολούθησε ένας πόλεμος νεύρων με εικονικές εκτελέσεις και ατέλειωτες ώρες παραμονής σε μια πλατεία της Πετρούπολης, στις 22 Δεκεμβρίου του 1849, σε αναμονή του εκτελεστικού αποσπάσματος.
Ευτυχώς για εκείνον, ο Τσάρος Νικόλαος Α’ φάνηκε μεγαλόψυχος και επέτρεψε στα μέλη του λογοτεχνικού κύκλου να ζήσουν.
Ο Τσάρος είχε σώσει τη ζωή του Ντοστογέφσκι και εν αγνοία του, το μέλλον της παγκόσμιος λογοτεχνίας….
Αμέσως μετά την παραλίγο εκτέλεση, ο Ντοστογέφσκι επέστρεψε στο κελί του και έγραψε στον αδερφό του την εξής επιστολή:
«Όταν σκέφτομαι τη ζωή μου μέχρι τώρα και συνειδητοποιώ πόσο χρόνο σπατάλησα σε τιποτένια πράγματα, σε λάθη, σε τεμπελιά, στην αδυναμία να ζήσω. Όταν συνειδητοποιώ πόσο λίγο εκτίμησα τη ζωή, πόσες φορές πρόδωσα την καρδιά και την ψυχή μου – τότε η καρδιά μου ματώνει.
Η ζωή είναι δώρο, η ζωή είναι ευτυχία, κάθε λεπτό μπορεί να γίνει μία αιωνιότητα ευτυχίας! Δεν είμαι ούτε στενοχωρημένος, ούτε απογοητευμένος. Η ζωή είναι παντού, η ζωή είναι μέσα μας, όχι έξω από εμάς. Θα έχω ανθρώπους τριγύρω μου και το να είναι κανείς άνθρωπος μεταξύ ανθρώπων και να μην χάνει το κουράγιο του και να μην παραδίδει τα όπλα, ότι κι αν συμβεί – αυτό είναι η ζωή, αυτό είναι το καθήκον μας, τώρα το αντιλαμβάνομαι.
Αυτή η ιδέα έχει εισχωρήσει στη ζωή και στο αίμα μου».
Ο Ντοστογέφσκι στα κάτεργα της Σιβηρίας
Ο συγγραφέας περιέγραψε τη ζωή στα κάτεργα της Σιβηρίας.
«Το καλοκαίρι, ανυπόφορη κλεισούρα. Τον χειμώνα, αβάσταχτο κρύο. Όλα τα πατώματα ήταν σαπισμένα. Η βρωμά είχε πάχος τρία εκατοστά. Θα μπορούσε κανείς να γλιστρήσει και να πέσει… ήμασταν παστωμένοι σαν σαρδέλες σε βαρέλι… δεν υπήρχε χώρος να γυρίσεις. Από το σούρουπο μέχρι την αυγή, ήταν αδύνατο να μη φερθείς σαν γουρούνι… ψύλλοι, ψείρες και κατσαρίδες με το τσουβάλι…».
Παρά τις κακουχίες, ο Ντοστογέφσκι δεν έχασε το κουράγιο του….
Παρηγορούσε τους υπόλοιπους φυλακισμένους στη Σιβηρία και κατάφερε να πείσει τον σύντροφό του, Ιβάν Γιαστρετζέμπσκι, να μην αυτοκτονήσει. Το αδάμαστο πνεύμα του ανησύχησε τους υπεύθυνους των φυλακών.
Ο Ντοστογέφσκι χαρακτηρίστηκε ως «επικίνδυνος κατάδικος». Τα χέρια και τα πόδια του ανυπότακτου κατάδικου, παρέμειναν αλυσοδεμένα, μέχρι την αποφυλάκισή του.
Του απαγόρευσαν να διαβάσει οτιδήποτε άλλο, πέρα από την Καινή Διαθήκη, που του είχαν δώσει….
Η υγεία του Ντοστογέφσκι ήταν ανέκαθεν ευαίσθητη και στη φυλακή ταλαιπωρήθηκε ακόμα περισσότερο. Είχε συνέχεια κρίσεις επιληψίας, υπέφερε από αιμορροΐδες, είχε χάσει πάρα πολύ βάρος και καιγόταν στον πυρετό για μήνες. Παρά τον κίνδυνο για τη ζωή του, ο συγγραφέας επιδίωκε να αρρωσταίνει, γιατί τότε τον μετέφεραν σε στρατιωτικά νοσοκομεία, όπου διάβαζε κρυφά εφημερίδες και βιβλία του Καρόλου Ντίκενς….
Αποφυλακίστηκε στις 14 Φεβρουαρίου του 1854. Το βιβλίο του «Αναμνήσεις από το Σπίτι των Πεθαμένων», που εκδόθηκε το 1861, είναι εμπνευσμένο από τις αναμνήσεις του στη Σιβηρία. Ήταν το πρώτο βιβλίο, που περιέγραφε τις συνθήκες ζωής των καταδίκων στις ρώσικες φυλακές.
Ο Ντοστογιέφσκι απολύθηκε από το κάτεργο της Σιβηρίας το 1854, αλλά αναγκάστηκε να επανέλθει στο στράτευμα για μια πενταετία, στην αρχή ως στρατιώτης και στη συνέχεια ως υπολοχαγός. Τοποθετήθηκε σ’ ένα απόμερο οχυρό στο Σεμιπαλατίνσκ του Καζακστάν. Εκεί γνωρίστηκε και σύναψε δεσμό με τη Μαρία Ισάγεβα, γυναίκα ενός τοπικού αξιωματούχου. Στις 6 Φεβρουαρίου 1857 έγινε γυναίκα του, μετά το θάνατο του συζύγου της.
Πιστεύεται ευρέως ότι η εμπειρία της φυλακής και του στρατού προκάλεσε μεγάλες αλλαγές στις κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις του Ντοστογιέφσκι. Άρχισε να ασπάζεται τις παραδοσιακές ρωσικές αξίες και να απομακρύνεται από τις Δυτικές ιδέες. Στράφηκε προς την ορθόδοξη χριστιανική πίστη και άρχισε να αντιμετωπίζει με εχθρότητα τους Νιχιλιστές και τους Σοσιαλιστές.
Πηγές: