Του Άρη Χατζηστεφάνου
Στο πλαίσιο του φετινού εορτασμού για τα 200 χρόνια της ελληνικής επανάστασης ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα, Τζέφρι Πάιατ, παρουσιάζει σειρά βίντεο και συνεντεύξεων για το πώς οι ΗΠΑ βρέθηκαν από την πρώτη στιγμή στο πλευρό των Ελλήνων.
Συγκεκριμένα μιλά για τα πρώτα χρόνια της ελληνικής επανάστασης και την περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ παράλληλα η πρεσβεία μάς προετοιμάζει και για άλλα βίντεο που θα ακολουθήσουν.
Προφανώς στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα «ξεχνά» να αναφέρει τον ρόλο της Ουάσινγκτον στην προετοιμασία και τη στήριξη του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, στο Κυπριακό και στα ελληνοτουρκικά.
Επειδή, όμως, το να κατηγορείς τις ΗΠΑ για τη διενέργεια πραξικοπημάτων είναι σαν να κλέβεις εκκλησία (όλοι μπορούν να το κάνουν), αξίζει να δούμε με μεγαλύτερη προσοχή, όχι αυτά που αποκρύπτει ο πρέσβης, αλλά αυτά που επισημαίνει.
H διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας ξεκινά σχεδόν από την πρώτη φράση του πρέσβη στην οποία αναφέρει ότι η φιλία των δύο χωρών ξεκινά το 1821 όταν «ο ελληνικός πόλεμος για την ανεξαρτησία πυροδότησε μία από τις πρώτες αντιπαραθέσεις για την εξωτερική πολιτική στις ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί φιλέλληνες» συνεχίζει ο πρέσβης, «υποστήριξαν ότι “για να εκπληρωθεί η (αμερικανική) δημοκρατία θα πρέπει να υποστηρίξουμε τους Έλληνες που μάχονται για την ανεξαρτησία τους”».
Αυτός είναι ένας εξαιρετικός τρόπος να πεις ότι τελικά οι ΗΠΑ… δεν στήριξαν την ελληνική επανάσταση και κράτησαν ουδέτερη στάση ανάμεσα στους Έλληνες και τους Οθωμανούς.
Παρά το γεγονός ότι στο προσχέδιο του δόγματος Μονρόε το 1823 υπήρχε θετική αναφορά στην ελληνική επανάσταση, ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κουίνσι Άνταμς, επέμεινε να διαγραφεί από το κείμενο.
Η επίσημη δικαιολογία ήταν ότι οι ΗΠΑ δεν έπρεπε να εμπλέκονται στα εσωτερικά των ευρωπαϊκών υποθέσεων, ουσιαστικά δηλαδή να μην ασκούν πιέσεις στην Ιερά Συμμαχία.
Στην πραγματικότητα οι λόγοι ήταν κυρίως οικονομικοί, καθώς ισχυροί επιχειρηματίες ασκούσαν πιέσεις στην Ουάσινγκτον να μην διαταράξει τις σχέσεις της με την Οθωμανική αυτοκρατορία, καθώς αυτό θα έπληττε τα εμπορικά τους συμφέροντα και κυρίως την πρόσβασή τους στην Κίνα.
Ανάμεσά τους ξεχώριζε ο Τόμας Πέρκινς, ένας από τους μεγαλύτερους εμπόρους οπίου της εποχής, ο οποίος πιστεύεται ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη χάραξη της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Προφανώς, όπως αναφέρει και ο Τζέφρι Πάιατ, το φιλελληνικό ρεύμα μεταξύ των Αμερικανών πολιτών ήταν ισχυρό καθώς η ελληνική υπόθεση ξυπνούσε τη ζωντανή ακόμη μνήμη της αμερικανικής επανάστασης.
Αρκετοί προσέφεραν σημαντική οικονομική βοήθεια στους Έλληνες επαναστάτες και ορισμένοι ήρθαν στην Ελλάδα να πολεμήσουν. Η στάση τους όμως βρισκόταν σε πλήρη αντίθεση με την επίσημη εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, οι οποίες δεν θέλησαν να διαταράξουν τις σχέσεις τους με την Οθωμανική αυτοκρατορία και τα αυταρχικά καθεστώτα της Ευρώπης.
Για την ιστορία να θυμίσουμε ότι η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Ελλάδας, ήδη από τις 15 Ιανουαρίου του 1822, ήταν η Αϊτή η οποία εκείνη την εποχή βρισκόταν υπό τον έλεγχο των απελευθερωμένων σκλάβων.
Το γεγονός βέβαια ότι οι ΗΠΑ δεν στήριξαν την ελληνική επανάσταση δεν σημαίνει ότι έμειναν μακριά από τις εξελίξεις. Προκειμένου να προστατεύσουν τα αμερικανικά συμφέροντα στο Αιγαίο, από το 1825 έστειλαν ισχυρές ναυτικές δυνάμεις για να χτυπούν τους Έλληνες πειρατές.
Για εκατοντάδες Έλληνες η πειρατεία αποτελούσε τότε το μοναδικό μέσο επιβίωσης, καθώς οι πολεμικές επιχειρήσεις είχαν δημιουργήσει κύματα εσωτερικά εκτοπισμένων και είχαν καταστρέψει τις μικρές μονάδες παραγωγής που τους κρατούσαν στη ζωή.
Για κάποια περίοδο μάλιστα η πειρατεία, που στρεφόταν εναντίον του Οθωμανικού στόλου, είχε την πλήρη στήριξη των επαναστατών – αν και αργότερα η φτώχεια έσπρωξε τους πειρατές να χτυπούν και πλοία άλλων χωρών.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και ο Αμερικανός ναύαρχος Τζον Ρότζερς, όταν έφτασε στη Μεσόγειο φέρεται να δήλωσε ότι «η πειρατεία με όλη την υπερβολή της, αποτελεί ένα από τα μέσα που έχουν απομείνει στους Έλληνες και η κοινή γνώμη θα τους συγχωρήσει».
Παρόλα αυτά ο αμερικανικός στόλος ήταν αμείλικτος, καταστρέφοντας δεκάδες πλοία πειρατών και σκοτώνοντας εκατοντάδες Έλληνες νησιώτες. Μόνο σε μία επιχείρηση το 1827, στο Ακρωτήριο Καφηρέας, ο αμερικανικός στόλος πιστεύεται ότι σκότωσε 90 Έλληνες.
Από την επανάσταση στον εμφύλιο
Η αφήγηση του Αμερικανού πρέσβη κάνει ένα άλμα από την περίοδο της Ελληνικής επανάστασης για να φτάσει στον «ελληνικό εμφύλιο, τους δυο παγκόσμιους πολέμους και την μεθαύριο του Β’ Παγκοσμίου, με τη βοήθεια του προγράμματος Μάρσαλ».
Σε συνέντευξή του, μάλιστα, στάθηκε ιδιαίτερα και στο δόγμα Τρούμαν. Αν και η ανάλυση αυτών των ιστορικών περιόδων ξεπερνά το παρόν άρθρο, αξίζει να θυμηθούμε ότι οι ΗΠΑ παρενέβησαν στον εμφύλιο σαν στρατός κατοχής, παίρνοντας τη θέση του Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο αιμορραγούσε οικονομικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και δεν μπορούσε να συνεχίσει τις δολοφονικές του επιδρομές.
Σε αυτήν τους την επιχείρηση, οι ΗΠΑ βρέθηκαν να συνεργάζονται με τα Τάγματα Ασφαλείας, τα οποία είχαν δημιουργηθεί για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των ναζιστικών στρατευμάτων στα τελευταία στάδια της κατοχής.
Το σχέδιο Τρούμαν αποτέλεσε τη συνέχιση και θεσμοθέτηση της συγκεκριμένης πολιτικής. Έχει μείνει μάλιστα χαραγμένο στη μνήμη του ελληνικού λαού από τη φράση που φέρεται να είπε ο υπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος (ο ίδιος το αρνούνταν) στον Αμερικανό στρατηγό Τζέημς Βαν Φλιτ: «Στρατηγέ, ιδού ο στρατός σας!».
Όσο για τον μεγάλο «φιλέλληνα» πρόεδρο Τρούμαν, σε επιστολή του προς τον πρώην υπουργό πολέμου των ΗΠΑ, Χάρι Γούντρινγκ, χαρακτήριζε τους Έλληνες σαν ύπουλους συνωμότες (connivers) και politicans (μια μάλλον ανύπαρκτη λέξη που δείχνει και τη σοβαρή έλλειψη βασικής παιδείας που χαρακτήριζε τον Αμερικανό τότε Πρόεδρο).
Όπως έχουμε σημειώσει και στο παρελθόν, το δόγμα Τρούμαν όπως και το σχέδιο Μάρσαλ, εξυπηρέτησαν πρωτίστως τα συμφέροντα των αμερικανικών ελίτ στην Ελλάδα με τρεις τρόπους:
- Καθόρισαν τις πολιτικές ισορροπίες στο εσωτερικό της χώρας εξοστρακίζοντας από το κέντρο της πολιτικής σκηνής τις δυνάμεις που είχαν πολεμήσει τον ναζισμό.
- Εδραίωσαν την αμερικανική βιομηχανία και το εμπόριο στην Ελλάδα.
- Και λειτούργησαν σαν μηχανισμός αναδιανομής υπέρ των πλουσίων αφού προσέφεραν κονδύλια των Αμερικανών φορολογούμενων σε αμερικανικές εταιρείες που ανέλαβαν την ανοικοδόμηση.
Συγκεκριμένα στην Ελλάδα μεγάλο τμήμα της βοήθειας κατέληξε σε δωσίλογους συνεργάτες των ναζί. Όπως μου εξηγούσε στο ντοκιμαντέρ ΦΑΣΙΣΜΟΣ Α.Ε ο καθηγητής ιστορίας Γιώργος Μαργαρίτης, τα μεγάλα ποσά του σχεδίου Μάρσαλ δόθηκαν για να στηριχθεί η αδύναμη τότε άρχουσα τάξη και συνήθως σε επιχειρήσεις που είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς κατακτητές, όπως ο Λαναράς.Είναι λοιπόν το 2021 η χρονιά που θα γιορτάσουμε τους δυο αιώνες ελληνοαμερικανικής φιλίας; Αν αναφερόμαστε στη στάση του Αμερικανικού λαού, που σε γενικές γραμμές έβλεπε θετικά τους Έλληνες από την εποχή της επανάστασης μέχρι και τη δικτατορία, ασφαλώς και είναι μια αφορμή εορτασμού.
Αν μιλάμε όμως για την στάση του Αμερικανικού κράτους, το οποίο εκπροσωπεί στη χώρα μας ο πρέσβης Τζέφρι Πάιατ, είναι μια ακόμη χρονιά, σαν τις άλλες.