Του Μιχάλη Γιαννέσκη
Μόλις ανακοινώθηκε το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος, οι πολιτικοί άρχισαν να διαψεύδουν τις υποσχέσεις που έδωσαν κατά τη διάρκεια της καμπάνιας, και να δηλώνουν ότι η Βρετανία δεν πρέπει να βιαστεί να φύγει από την ΕΕ. Οι πρόσφατες εξελίξεις δείχνουν ότι οι πολιτικοί και των δύο παρατάξεων προσπαθούν να τα «μαζέψουν», και ότι το χρονοδιάγραμμα εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ αφήνει μεγάλα περιθώρια ελιγμών.
Όταν ο Κάμερον ανακοίνωνε τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος το 2013, μάλλον δεν περίμενε ότι, εκτός των δεξιών και ακροδεξιών, πολλοί παραδοσιακοί ψηφοφόροι των Εργατικών, κυρίως από κοινωνικά στρώματα που υποφέρουν από τη λιτότητα, την αυξανόμενη ανισότητα, και την έλλειψη αποτελεσματικής και ειλικρινούς εκπροσώπησης, θα ψήφιζαν Brexit ως διαμαρτυρία κατά του οικονομικού/πολιτικού κατεστημένου. Δημοσκόπηση 12.369 ψηφοφόρων μετά το δημοψήφισμα έδειξε ότι από τους πρώην ψηφοφόρους του Εργατικού Κόμματος, το 37% (περίπου 3,4 εκατ.) ψήφισε Brexit.
Οι ψήφοι αυτών των ψηφοφόρων ανέτρεψαν τις προσδοκίες πολιτικών από όλες τις παρατάξεις. Αμέσως μετά το δημοψήφισμα άρχισαν οι προσπάθειες να χειραγωγηθεί η κοινή γνώμη, ώστε να περιοριστούν οι επιπτώσεις του αποτελέσματος.
«Σπεύδε βραδέως» και διαψεύσεις των υποσχέσεων
Ο Μπόρις Τζόνσον, ο υπουργός οικονομικών Τζορτζ Όσμπορν, ακόμα και η Μέρκελ, έσπευσαν να δηλώσουν ότι δεν είναι αναγκαίο να βιαστεί η Βρετανία να ζητήσει έξοδο από την ΕΕ σύμφωνα με το άρθρο 50 της συνθήκης της Λισσαβόνας. Επιπλέον, σε άρθρο του στην εφημερίδα Telegraph ο Τζόνσον χαρακτήρισε την πλειοψηφία του Brexit «οριακή». Η αλλαγή έμφασης πριν και μετά το δημοψήφισμα θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως προσπάθεια συσπείρωσης του λαού της Βρετανίας που μετά το δημοψήφισμα εμφανίστηκε διχασμένος. Σίγουρα δείχνει την αμηχανία των πολιτικών που βρίσκονται αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις ενός μη αναμενόμενου αποτελέσματος.
Κάτι ανάλογο δείχνει και η άμεση διάψευση των υποσχέσεων στις οποίες βασίστηκε η καμπάνια του Brexit. Η υπόσχεση για επιπλέον χρηματοδότηση του ΕΣΥ της χώρας με τα 350 εκατ. στερλίνες που η Βρετανία πληρώνει εβδομαδιαία στην ΕΕ, παρουσιάστηκε τις τελευταίες μέρες ως «λάθος» (Νάιτζελ Φάρατζ), ως μια «φιλοδοξία» που δεν μπορεί να υλοποιηθεί, ή ως υπόσχεση που «δεν δόθηκε ποτέ» (Ίαν Ντάνκαν Σμιθ).
Επιπλέον, η υπόσχεση ότι η έξοδος από την ΕΕ θα οδηγούσε σε πτώση του αριθμού των μεταναστών από την Ευρώπη, παρουσιάστηκε ως «παρεξήγηση», με τη δικαιολογία ότι ο στόχος ήταν ο έλεγχος, και όχι η μείωση, της μετανάστευσης.
Και για να μην αναγκαστεί να προβεί σε άλλες διαψεύσεις, η καμπάνια του Brexit διέγραψε από την ιστοσελίδα της όλες τις δεσμεύσεις της, μόλις 4 μέρες μετά το δημοψήφισμα.
Εν τω μεταξύ, έχει αρχίσει να γίνεται αντιληπτό ότι η έξοδος από την ΕΕ θα καθυστερήσει αρκετά.
Μακροχρόνιο χρονοδιάγραμμα εξόδου
Το Κοινοβούλιο δεν δεσμεύεται συνταγματικά από το δημοψήφισμα, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορεί να το αγνοήσει. Οι πολίτες ζήτησαν από το Κοινοβούλιο να υλοποιήσει κάτι που δεν βρίσκει σύμφωνη την συντριπτική πλειοψηφία των βουλευτών, η οποία υποστήριξε το Bremain. Συνεπώς δεν θα έπρεπε να προκαλέσει έκπληξη εάν οι βουλευτές επιδιώξουν την καθυστέρηση της διαδικασίας εξόδου από την ΕΕ.
Επίσης, οι κυβερνήσεις των άλλων κρατών της ΕΕ, 2 εκατ. πολίτες των οποίων εργάζονται στην Βρετανία, θα έχουν συμφέρον να καθυστερήσουν τη διαδικασία εξόδου για να επιτύχουν ευνοϊκούς όρους για την παραμονή των πολιτών τους στην Βρετανία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Πολωνία, 800.000 πολίτες της οποίας εργάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ταυτόχρονα, οι διαπραγματεύσεις εξόδου από την ΕΕ αναμένεται ότι θα διαρκέσουν πολύ περισσότερο από τα 2 χρόνια που προβλέπει το άρθρο 50 της συνθήκης. Αφενός, όπως σχολίασε ο πρώην γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου Γκας Ο’ Ντόνελ στο BBC, το άρθρο είναι σχεδιασμένο ώστε να δυσκολεύει την έξοδο. Αφετέρου, το παράδειγμα της Γρoιλανδίας, το μόνο προηγούμενο εξόδου από την ΕΕ, υποδεικνύει μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις.
Το δημοψήφισμα του 1982 στη Γροιλανδία, αυτόνομη περιοχή που ανήκει στη Δανία, αποφάσισε την έξοδο από την ΕΟΚ, όπως ονομαζόταν τότε η ΕΕ. Οι διαπραγματεύσεις εξόδου για μια περιοχή σαν τη Γροιλανδία, με 55.000 κατοίκους και με μόνο ζήτημα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί τα αλιευτικά δικαιώματα, κράτησαν 3 χρόνια. Η Βρετανία έχει 64 εκατ. κατοίκους, αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες οικονομίες στον κόσμο, και πρέπει να συμφωνηθούν με την ΕΕ πολυάριθμα και πολύπλοκα θέματα.
Αναθεώρηση νομοθεσίας 80.000 σελίδων
Το σύνολο των συμβάσεων και νόμων που πρέπει να αναθεωρηθούν έχει υπολογιστεί σε 80.000 σελίδες. Σύμφωνα με στοιχεία του Κοινοβουλίου, ο ετήσιος όγκος των νομοθετικών εγγράφων κατά την περίοδο 1990-2010 ήταν κατά μέσο όρο 12.000 σελίδες. Δηλαδή το Κοινοβούλιο, πέραν του χρόνου που θα πρέπει να αφιερώσει για άλλα νομοσχέδια, θα χρειαστεί περίπου 7 χρόνια για να επανεξετάσει όλα τα θέματα εξόδου.
Πιθανότητα πρόωρων εκλογών
Με την παραίτηση του Κάμερον μέχρι τις 2 Σεπτεμβρίου, οι βουλευτές των Συντηρητικών θα προτείνουν στα 150.00 μέλη του κόμματος δύο υποψηφίους, από τους οποίους θα εκλεγεί ο νέο αρχηγός του κόμματος και πρωθυπουργός. Δεδομένου ότι ο Κάμερον δήλωσε ξεκάθαρα ότι την αίτηση εξόδου από την ΕΕ θα την υποβάλλει ο νέος πρωθυπουργός, δημιουργείται μείζον ζήτημα, καθώς ο ηγέτης που θα οδηγήσει τη χώρα σε μια τόσο κρίσιμη καμπή της ιστορίας της θα επιλεγεί από τα 150.000 μέλη του κόμματος, και όχι από τον βρετανικό λαό. Αυτό σημαίνει ότι θα είναι μάλλον αναγκαίο να γίνουν πρόωρες εκλογές στην Βρετανία, γεγονός το οποίο θα καθυστερήσει περαιτέρω την έναρξη των διαπραγματεύσεων με την ΕΕ.
Συνεπώς, η έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ, παρά τις πιέσεις των Ευρωπαίων ηγετών για επίσπευση της διαδικασίας, είναι σχεδόν αδύνατο να ολοκληρωθεί σε ορίζοντα πενταετίας, αν όχι δεκαετίας.
Στον ενδιάμεσο χρόνο καμία εξέλιξη δεν μπορεί να αποκλειστεί, ακόμα και η πιθανότητα ενός συμβιβασμού, που θα μετατρέψει το «Brexit» σε «Μένουμε Ευρώπη». Διότι εκτός του εθνικισμού και της ξενοφοβίας, το Brexit εξέφρασε και τη λαϊκή οργή κατά του κατεστημένου, την οποία οι Ευρωπαίοι ηγέτες μάλλον δεν βιάζονται να αντιμετωπίσουν εκ νέου σε δημοψηφίσματα άλλων κρατών.