του Μιχάλη Γιαννεσκή
Η ανισότητα βάζει τροχοπέδη στην ανάπτυξη
Το νεοφιλελεύθερο δόγμα διακηρύσσει ότι η αύξηση του πλούτου ωφελεί και τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα, γιατί ο πλούτος διαχέεται και προς τα κάτω (το λεγόμενο «trickle-down effect»).Τα δεδομένα δείχνουν ακριβώς το αντίθετο.
Οικονομολόγοι των πανεπιστημίων του Αμβούργου και του Χάρβαρντ έδειξαν ότι κατά την περίοδο 1961-1996, ενώ οι πλούσιοι συσσώρευαν πλούτο, η ανάπτυξη γινόταν ολοένα και πιο υποτονική. Ο Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί, χρησιμοποιώντας δεδομένα για μια περίοδο 200 ετών, έδειξε ότι η αύξηση της ανισότητας απειλεί τον ίδιο τον καπιταλισμό. Ο συσσωρευμένος πλούτος που προέρχεται από μη παραγωγικές διαδικασίες και αστρονομικές αμοιβές δεν έχει αντίκρυσμα στην πραγματική οικονομία, και η διάχυση του πλούτου προς τα πάνω δεν είναι βιώσιμη.
Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης επιβεβαιώνουν τις παραπάνω αναλύσεις. Μέχρι και το ίδιο το ΔΝΤ αναγκάστηκε πρόσφατα να παραδεχθεί ότι «ορισμένες νεοφιλελεύθερες πολιτικές, αντί να εξασφαλίσουν την ανάπτυξη, έχουν αυξήσει την ανισότητα, η οποία θέτει σε κίνδυνο την ανθεκτικότητα της διεύρυνσης (της αγοράς)».
Ουκ εν τω πολλώ το ευ
Οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι θεωρούν ότι η συσσώρευση πλούτου είναι αναγκαία. Το ανεπίσημο όργανο τους, ηFinancial Times, επιχειρηματολογεί ότι η απληστία αποτελεί συστατικό ζωτικής σημασίας για την οικονομία.
Ωστόσο, όπως εξηγεί ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Οξφόρδης Danny Dorling, η συσσώρευση πλούτου δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο. Ο πλούτος υποθάλπει τον ελιτισμό, ο οποίος με τη σειρά του τροφοδοτεί την απληστία για περισσότερα πλούτη και μεγαλύτερη ανάδειξη στην πλουτοκρατική ιεραρχία. Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί ο Άραβας πρίγκηπας Αλγουαλίντ Μπιν Ταλάλ, ο οποίος έκανε μήνυση κατά του περιοδικού Forbes, γιατί δεν συμπεριλήφθηκαν 9,6 δισ. δολάρια στον υπολογισμό της περιουσίας του, και υποβαθμίστηκε η θέση του ανάμεσα στους πλουσιότερους του κόσμου.
Η αύξηση του παγκοσμίου χρέους κατά 12% και η μείωση της παραγωγικότητας κατά περίπου 9% στην πενταετία 2011-2015, σύμφωνα με στοιχεία της «τράπεζας των τραπεζιτών», της Bank for International Settlements, αντικρούουν τα επιχειρήματα σχετικά με τη «ζωτική σημασία» της συσσώρευσης του πλούτου. Ο κοινωνικός ισολογισμός είναι προφανής. Η αύξηση του πλούτου των ολίγων δεν οδηγεί σε τίποτε άλλο εκτός από τη διόγκωση του χρέους των πολλών.
Η νομιμότητα του απεχθούς
Το γεγονός ότι κοινωνίες με μικρότερη ανισότητα απολαμβάνουν καλύτερη ποιότητα ζωής είναι απόλυτα τεκμηριωμένο. Οι συνέπειες της οικονομικής εξαθλίωσης που δημιουργεί η ανισότητα είναι τόσο απεχθείς, όσο και αυτές του ρατσισμού, του μισογυνισμού και κάθε είδους διακρίσεων.
Όμως, ενώ πολλά κράτη έχουν νόμους (ομολογουμένως συχνά αναποτελεσματικούς) κατά των διακρίσεων, ταυτόχρονα προωθούν την οικονομική ανισότητα, για παράδειγμα μέσω της διευκόλυνσης της φοροαποφυγής, της ατιμωρησίας της φοροδιαφυγής, και της επιβάρυνσης των φορολογουμένων για την κάλυψη τραπεζικών και άλλων χρεών.
Ο καθοδηγητής χάνει τον έλεγχο
Το ΔΝΤ δεν ανησυχεί για την ανισότητα, την οποία εξάλλου έχει ενορχηστρώσει τόσα χρόνια, αλλά επειδή χάνει τον έλεγχο των «δυνάμεων της αγοράς». Το ΔΝΤ βλέπει τις «συμμαχίες» των ελίτ (όπως ΕΕ, ΟΠΕΚ, παγκοσμιοποίηση) να αποσυντίθενται επειδή τα συμφέροντα τους συγκρούονται και ανησυχεί γιατί απειλείται η ενοποίηση των αγορών, την οποία το Ταμείο προωθεί και καθοδηγεί για δεκαετίες.
Η ηγεσία του ΔΝΤ δεν ξέρει τι να πρωτομαζέψει:τη φούσκα της Deutsche Bank, το Brexit, την κόντρα της Δύσης με τη Ρωσία ή των ΗΠΑ με την ΕΕ, την άνοδο των αλλοπρόσαλλων λαϊκιστών, ή τον αμείλικτο ανταγωνισμό των πετρελαιοπαραγωγών κρατών; Το ΔΝΤ ξέρει όμως ότι όταν ο καθοδηγητής χάνει το μπούσουλα, ο δρόμος είναι ανοικτός για απρόβλεπτες αντιδράσεις. Και αυτές δεν μαζεύονται εύκολα.