Σήμερα συμπληρώνονται 23 χρόνια από την ημέρα όπου ο λαός των Χανίων βγήκε μαζικά στους δρόμους για να προασπίσει την αξιοπρέπειά του, αλλά και για να διατρανώσει τα φιλειρηνικά αισθήματά του, την πίστη του στην ελευθερία. Σαν σήμερα πριν 23 ολόκληρα χρόνια, μια μέρα του καλοκαιριού όπως όλες οι άλλες, έμεινε στην Ιστορία μεταμορφώνοντας το τετριμμένο της ζέστης της εποχής, την επίκαιρη καθημερινότητα σε διαχρονικά επίκαιρο γεγονός. 23 ολόκληρα χρόνια από τα αιματηρά γεγονότα της Νομαρχίας Χανίων. «ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΜΑΤ» στα Χανιά και οι Χανιώτες ξεσηκώνονται για το «ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΖΩΗΣ», ενάντια στις Βάσεις: αυτό που προσπάθησαν να γκρούψουν υπό των οσμών δακρυγόνων, με το ανεβοκατέβασμα των γκλομπ. Ήταν τότε, το καλοκαίρι του 1990, που ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είπε απευθυνόμενος στα σώματα ασφαλείας: «Εμπιστεύομαι την Eλληνική Aστυνομία. Eσείς είστε το κράτος».
Αν έχει μείνει μία εικόνα δυνατή σε όσους θυμούνται τα γεγονότα είναι η εικόνα διαφορετικών ανθρώπων αποφασισμένων που έβγαιναν από τα σπίτια τους γιατί ένοιωθαν την ανάγκη να βρεθούν εκεί, στη νομαρχία. Άνθρωποι περήφανοι, που δε μπορούσαν να δεχθούν αυτό που συνέβαινε εκείνη τη στιγμή, τη βία των ΜΑΤ που έπεφτε πάνω στα κεφάλια φιλειρηνικών διαδηλωτών κατόπιν εντολών του διορισμένου Νομάρχη Αντώνη Νάτσικα. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Κρήτης, ειδικές δυνάμεις καταστολής βρέθηκαν σε αυτό τον τόπο. Βρέθηκαν εδώ για να κτυπήσουν αυτούς που διαδήλωναν ενάντια στην ύπαρξη των στρατιωτικών βάσεων του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ στα φιλειρηνικά Χανιά. Που ήθελαν συμβολικά να περικυκλώσουν τη νομαρχία για να διαμαρτυρηθούν για την ανανέωση της Σύμβασης για τη νατοϊκή και αμερικανική Βάση για επιπλέον 50 χρόνια. Εκείνη τη μέρα οι Χανιώτες δε δέχτηκαν αυτή την προσβολή. Δε δέχτηκαν μία βία που ήθελε να τους αρνηθεί το δικαίωμα της επιθυμίας τους για ειρήνη. Οι Χανιώτες πολέμησαν. Οι άνδρες των ΜΑΤ αφοπλίστηκαν. Πολλούς, τους έριξαν μέσα στο λιμάνι.
Πολίτες κατεβαίνουν στους δρόμους. Είναι καθήκον. Είναι για την αξιοπρέπεια του τόπου. Για την ιστορία του. Για την υστεροφημία του. Άλλοι είναι εξοργισμένοι, κάποιοι αρκετά φοβισμένοι για ότι μπορεί να συμβεί. Κατεβαίνουν από τα βουνά και τα χωριά ακόμα, έτοιμοι για ότι προκύψει, «άνδρες, γυναίκες και παιδιά». Πολλοί κατέβηκαν με όπλα στα χέρια. Πιο αποφασισμένοι παρά ποτέ… Μία επέτειο η οποία δε γιορτάζεται, δεν υπενθυμίζεται, δε βγαίνουν λόγοι πολιτικών γι’ αυτή. Προτίμησαν να μείνει στη λήθη.
Όμως, οι χιλιάδες Χανιώτες που βρέθηκαν εκεί, κι έζησαν από κοντά στιγμές εξέγερσης, Χανιώτες οι οποίοι κατέβηκαν στους δρόμους, για την ελευθερία και την απεξάρτηση από το θάνατο της βάσης, αυτής που μετατρέπει όλο το νησί σε «αεροπλανοφόρο» και κέντρο των εξελίξεων, δεν ξεχνούν. Και μέσα σε πηγαδάκια που στήνουν, σ’ ανύποπτες στιγμές, σιγομουρμουρίζουν και θυμούνται, αναρωτιούνται, τι θα μπορούσε να είχε συμβεί και τι δεν έγινε, γιατί κανένας λόγος δε βγαίνει γι’ αυτή τη μοναδική σπάνια τροπή που πήραν τα πράγματα, για την ιστορία των Χανίων, της Κρήτης και της Ελλάδας. Τα γεγονότα των Χανίων είναι κομμάτι της ιστορίας των αντιβασικών κινημάτων όπου γης. Και της αποτυχίας τους συγχρόνως.
Οι μάχες των πολιτών με τις δυνάμεις των ΜΑΤ συνεχίζονται και το βράδυ. Με τη νομαρχία καμένη, με τις συνεχείς εκκλήσεις από προσωπικότητες των Χανίων για ψυχραιμία αλλά και δίχως σχέδιο, ο κόσμος τελικά αποχωρεί. Και η πιο μεγάλη στιγμή του αντιβασικού κινήματος στην Ελλάδα αποτελεί και την αρχή του τέλους του.
Την επόμενη ημέρα διοργανώθηκε από το τοπικό ΠΑΣΟΚ με τη συμμετοχή των τοπικών βουλευτών του μεγάλη πορεία όπου η οργή του κόσμου κατευθύνθηκε προς τον πρωθυπουργό τότε της χώρας Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και με αίτημα να φύγει ο διορισμένος νομάρχης του. Η μεγαλύτερη ημέρα του αντιβασικού κινήματος έγινε άλλη μία αντικυβερνητική διαδήλωση.
Ακολούθησε η ιστορική «Δίκη των 28» μετά από 2 χρόνια, των προσωπικοτήτων – από τόσα διαφορετικά μετερίζια – των Χανίων. Φορείς, συλλογικότητες και ομάδες ανθρώπων οι οποίοι, εν καιρώ, εξαφανίστηκαν από το προσκήνιο, διασκορπίστηκαν, με κάποιους να συνεχίζουν να παλεύουν κι άλλους να έχουν παραιτηθεί. Με την Επιτροπή Φορέων να μην υπάρχει πια… Το Κίνημα έσβησε, ξαναφούντωσε μετά και ξαναέσβησε. Ζει και μέσα απ’ αυτό το κείμενο.
Τα χρόνια περνούν όμως η ιστορία μένει. Προσωπικές ιστορίες αυτών που συμμετείχαν, των ημερών εκείνων, που μύριζαν καπνό και δακρυγόνα. Με τον πρωτοπόρο ρόλο των ανθρώπων αυτού του τόπου κι αποδέκτη των μηνυμάτων, της ενέργειας αυτής, μετουσιωτή της, την Επιτροπή Φορέων Κατά των Βάσεων.
Σήμερα, ο «Α.τ.Κ.» υπενθυμίζει. Μιλά και στους τοπικούς φορείς και στις αρχές, αυτούς που οικειοθελώς και με μεγάλη ευχαριστήση ξέχασαν. Που κανένα λόγο δεν έβγαλαν γι’ αυτά τα γεγονότα. Για τους πρωτεργάτες των γεγονότων που κανείς δε μνημονεύει. Για τους πολίτες αυτού του τόπου. Θυμίζει. Ελλιπώς ίσως, χωρίς το πρέπον βάθος, δίχως να μπορούμε να προσδώσουμε τη βαρύτητα που αρμόζει στο γεγονός, με την ελάχιστη προσδοκία πως θα δώσουμε λίγο από το άρωμα μιας εποχής τόσο κοντινής και συνάμα τόσο μακρινής. Με την ελπίδα πως θα υπάρξει συνέχεια και από αλλού.
Φωτογραφίες, κι εξώφυλλα του «Α.τ.Κ.» εκείνης της εποχής, ως μία υπενθύμιση γι’ αυτό που ανύποπτα συνέβη και γι’ αυτό ποτέ απ’ τη μνήμη των ανθρώπων δεν έσβησε. Για ν’ αναρωτηθούμε: που πήγαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι και να αναζητήσουμε: γιατί απογοητεύτηκαν;
Συνοδεύουμε τις φωτογραφίες με κάποια σχετικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τον «Α.τ.Κ.» εκείνων των ημερών:
Τρίτη 24 Ιουλίου 1990 (1η μέρα μετά τα γεγονότα) Πρωτοσέλιδος τίτλος: «ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΜΑΤ»
ΩΡΑ 12.45 Τα ΜΑΤ ξανακτυπούν με δεκάδες δακρυγόνα που εκσφενδονίζουν από το γραφείο του Νομάρχη φορώντας μάσκες οξυγόνου. Η πόλη θυμίζει Βηρυτό. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά έτρεχαν έντρομοι προς κάθε κατεύθυνση για να γλιτώσουν από το μένος των ΜΑΤ που έστειλε από την Αθήνα η κυβέρνηση. ΩΡΑ 7.30 Καταφθάνουν ενισχύσεις ΜΑΤ από Αθήνα και Ηράκλειο μέσα σε ένα πανδαιμόνιο. Ο κόσμος τραγουδά «πότε θα κάμει ξαστεριά».
Η τοπική αστυνομία αρχίζει να πυροβολεί στον αέρα για εκφοβισμό από το κτίριο της αστυνομικής διεύθυνσης. Το πλήθος αντιδρά εκσφενδονίζοντας πέτρες και ξύλα. Πολλά αυτοκίνητα της αστυνομίας έχουν καταστραφεί. ΩΡΑ 8.30 Τα ΜΑΤ εξορμούν προς την Πλατεία κατατροπώνοντας με ρίψη δακρυγόνων το πλήθος. Ακολουθούν σκηνές αλλοφροσύνης. Μέχρι αργά το βράδυ τα ΜΑΤ κτυπούσαν με δακρυγόνα στον κόσμο και τους κυνηγούσαν μέσα στις παρόδους της πόλης κοντά στη Νομαρχία.
Επιστολή: «Να καταδικαστεί ο στυγνός εγκληματίας: οι βάσεις»
«Θα μείνει βαθιά χαραγμένη στη μνήμη μου, η απάντηση που πήρα από γιατρό νοσοκομείου των Αθηνών, όταν βλέποντας καθημερινά πλήθος συμπατριωτών μου να μπαινοβγαίνουν στο συγκεκριμένο νοσοκομείο και ζήτησα μια ερμηνεία στο γεγονός αυτό μου απάντησε: Σε λίγα χρόνια η λευχαιμία και οι λοιπές μορφές καρκίνου θα χτυπούν τόσο εύκολα και σε τέτοια συχνότητα όσα σήμερα η γρίπη!!! … Παράλληλα απευθύνω ένα κάλεσμα σε όλους τους συμπατριώτες μου που έχουν τις ίδιες με μένα συγκλονιστικές εμπειρίες για μαζική συμμετοχή στον αγώνα αυτό της ζωής γιατί πρέπει το κακό να σταματήσει εδώ. Οι ταλαιπωρίες, τα ποτάμια των δακρύων μας, ο πόνος που άφησε ανεξίτηλα σημάδια στα κορμιά μας, ας γίνουν οδηγοί του αγώνα μας.
Ο στυγνός εγκληματίας, ο αδίστακτος δολοφόνος που ακούει στο όνομα ραδιενέργεια, πρέπει επιτέλους να οδηγηθεί στο εδώλιο κι από ‘κει στην οριστική και αμετάκλητη καταδίκη, γιατί ο τόπος μας για να πάει μπροστά δεν έχει χροιά μελλοθάνατων, αλλά υγιών και δημιουργικών ανθρώπων.
Τετάρτη 25 Ιουλίου 1990
Πρωτοσέλιδο: «ΠΡΟΒΟΚΑΤΣΙΑ: Υπεβλήθησαν μυνητήριες αναφορές κατά ΜΑΤ & Νομάρχη
Απόσπασμα: «Την ατμόσφαιρα ήρθε να βαρύνει ακόμη περισσότερο μια ανακοίνωση της αστυνομικής διεύθυνσης Χανίων που υποστήριξε πως οι διαδηλωτές (τους αριθμούσε στους 200) απώθησαν τους αστυνομικούς, τους πετούσαν πέτρες, ξύλα, μπουκάλια και άλλα αντικείμενα με αποτέλεσμα εκείνοι για να «προστατεύσουν» το νομαρχιακό μέγαρο, να κάνουν χρήση χημικών ουσιών.
Αντίθετη εικόνα όμως δίνει το μέλος της Αντιβασικής Επιτροπής και Πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Μανόλης Κουκουράκης. «Εμείς στην ειρηνική μας εκδήλωση συναντήσαμε αστυνομικούς και άνδρες των ΜΑΤ να έχουν κλείσει αναίτια τη Νομαρχία. Όταν επιχειρήσαμε να μπούμε για να δώσουμε ψήφισμα στο Νομάρχη, μαζί με άλλους συγκεντρωμένους απωθηθήκαμε βίαια στην εξωτερική σκάλα από τα ΜΑΤ και στη συνέχεια χτυπηθήκαμε. Αμέσως άρχισε η πρώτη επίθεση ενάντια των συγκεντρωμένων. Ποιος και γιατί έδωσε αυτή την εντολή;
Πέμπτη 26 Ιουλίου 1990 Ενδεικτικοί τίτλοι:
– «ΑΡΧΙΔΗΜΙΟΣ: ο επικεφαλής των ΜΑΤ πρωτοστάτησε στο Πολυτεχνείο το ’73 – «Έτσι πυρπόλησε η αστυνομία τη βιβλιοθήκη του Δ.Σ. Χανίων-Συγκλονιστική μαρτυρία Χανιώτη δικηγόρου – Καθολική η αντίθεση του λαού για τις ξένες βάσεις – Όλοι οι φορείς στηρίζουν τον ΚΡΗΤΗ FM» Σελ. 3 Άρθρο Γιάννη Κουρουτάκη (Συγγραφέα – Λογοτέχνη) Τίτλος: Έξω οι βάσεις του θανάτου από τον κόσμο
Απόσπασμα: «Όλοι οι λαοί της γης ενωμένοι – σαν ένας άνθρωπος – να ξεσηκωθούν, να ξεχυθούν στους δρόμους, να περικυκλώσουν τους λευκούς και τους κόκκινους οίκους και να απαιτήσουν από τις υπερφίαλες κούφιες στον ανθρώπινο πόνο και δυστυχία ΚΕΦΑΛΕΣ: Έξω οι βάσεις του θανάτου από τον κόσμο. Πετάξτε τις φριχτές πυρηνικές σας κεφαλές στα τάρταρα. Και τότες – φωνής λαού οργή θεού – άλλωστε και η ιστορία των μεγάλων Επαναστάσεων – ξεσηκωμών το αποδεικνύει, οι διάφοροι βαρύγδουποι «Ραβδούχοι» και «Τιτλούχοι» θέλοντας και μη θα υπακούσουν και μια νέα εποχή θα ανατείλει για τη δύσμοιρη ανθρωπότητα».