Σκηνές που παραπέμπουν στα «Σταφύλλια της Οργής», το εμβληματικό έργο του σπουδαίου Αμερικανού συγγραφέα, Τζον Στάιμπεκ, που έχει στο επίκεντρό του τα ατελείωτα καραβάνια εσωτερικών προσφύγων στις ΗΠΑ αμέσως μετά το οικονομικό κραχ του 1929 – 1930, όταν εκατομμύρια κατεστραμμένοι μικροί αγρότες και εργάτες γης αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την γη τους και να μεταναστεύσουν με την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής, εκτυλίσσονται σήμερα στις ΗΠΑ.
Αφορμή είναι η πανδημία, αλλά οι εικόνες των μεγάλων ουρών αναμονής στα συσσίτια και τα κέντρα διανομής τροφίμων, από ανθρώπους που μέχρι πριν λίγες εβδομάδες ήταν μισθωτοί και ξαφνικά βρέθηκαν εν μία νυκτί άνεργοι, έχουν τις αιτίες τους στους αγεφύρωτους ταξικούς διαχωρισμούς που εκφράζονται με τον πλέον απόλυτο και βίαιο τρόπο στην «ατμομηχανή» του καπιταλιστικού κόσμου.
‘Οπως σχολιάζει και το γερμανικό περιοδικό Spiegel, πουθενά αλλού δεν μπορείς να βιώσεις την κρίση της πανδημίας στις ΗΠΑ όσο σε αυτά τα κέντρα διανομής τροφίμων. Είναι χαρακτηριστικό του μεγέθους της οικονομικής καταστροφής που βρίσκεται σε εξέλιξη στην αμερικανική κοινωνία, ότι μία τράπεζα τροφίμων στο Σικάγο διανέμει πάνω από τρεις τόνους τροφίμων σε μια μέρα. Στο Μανχάταν, η γραμμή για μια κούπα σούπας εκτείνεται για αρκετά τετράγωνα. Εάν όλα αυτά ήταν ασπρόμαυρα, σημειώνει το Spiegel, κάποιος θα δυσκολευόταν να τα ξεχωρίσει από εικόνες της δεκαετίας του 1930.
Τραμπ… ο «Εξολοθρευτής»
Για το δημοσίευμα, είναι η καταστροφική διαχείριση της κρίσης από τον Τραμπ που έφερε τις ΗΠΑ στο παγκόσμιο επίκεντρο της πανδημίας. Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ ορκίστηκε πρόεδρος πριν τρία χρόνια δεσμεύθηκε να δώσει στο έθνος υπερηφάνεια και δύναμη. Τώρα ο κοροναϊός έχει βυθίσει τη χώρα στη μεγαλύτερη κρίση μετά τη Μεγάλη Ύφεση του 1930.
Η πανδημία επηρεάζει κάθε χώρα στον πλανήτη, αλλά πουθενά στον δυτικό κόσμο δεν έφερε στο φως τις ελλείψεις και τις αδυναμίες του συστήματος τόσο απόλυτα όσο στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στα τέλη Φεβρουαρίου, ο Αμερικανός πρόεδρος ισχυρίστηκε ότι η κυβέρνησή του είχε τον πλήρη έλεγχο της κατάστασης. Αλλά τώρα ο αριθμός των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων ξεπέρασε τα 600.000, ενώ, τα νοσοκομεία στη Νέα Υόρκη, το Ντιτρόιτ και τη Νέα Ορλεάνη αδυνατούν ουσιαστικά να διαχειριστούν τα κύματα των ασθενών.
Σε αντίθεση με προηγούμενες παγκόσμιες κρίσεις, οι ΗΠΑ αποτυγχάνουν σήμερα στον άτυπο ρόλο τους ως «παγκόσμιου ηγέτη». Η χώρα αυτή τη στιγμή ανησυχεί πολύ για την ίδια. Ο Τραμπ, ως είθισται, προσπαθεί να σώσει τον εαυτό του και επιτίθεται στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας με εκφράσεις τύπου «τα θαλάσσωσε», με θεωρίες συνωμοσίας ότι ο ΠΟΥ κάνει ό,τι του λένε οι Κινέζοι και με αποφάσεις για διακοπή της αμερικανικής χρηματοδότησης στον Οργανισμό.
«Η Αμερική θα αρχίσει να κερδίζει ξανά, να κερδίζει όπως δεν το είχε κάνει ποτέ πριν» διαβεβαίωνε ο Τραμπ στην ομιλία του το 2017. Τώρα οι ΗΠΑ έχουν γίνει το προβληματικό παιδί στην παγκόσμια μάχη κατά του ιού. Ενώ η Κίνα και η Νότια Κορέα έχουν καταφέρει να σταματήσουν την εξάπλωση της πανδημίας και ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες προσπαθούν αργά και σταδιακά να βγουν από την καραντίνα, οι ΗΠΑ καταρρίπτουν το ένα αρνητικό ρεκόρ μετά το άλλο. Καμία άλλη χώρα δεν έχει τόσα κρούσματα και ο ίδιος ο Λευκός Οίκος προβλέπει έως και 240.000 θανάτους μέχρι το Φθινόπωρο. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ εκτιμά σε μελέτη της, ότι 47 εκατομμύρια Αμερικανοί θα έχουν χάσει τις δουλειές τους μέχρι τον Ιούνιο.
Ο Τραμπ υποβάθμισε και προσπάθησε να καταπνίξει τη δημοσιοποίηση της κρίσης εξαρχής. Δεν μπορούσε να αποφασίσει εάν θα πάρει τον ιό στα σοβαρά ή θα τον απορρίψει ως «fake news» των Δημοκρατικών. Έμοιαζε να αντιμετωπίζει την πανδημία ως ένα είδος… «τεχνάσματος» για να εμποδιστεί η επανεκλογή του! Οι σύμβουλοί του προσπαθούν συνεχώς να τον επαναφέρουν στην πραγματικότητα, αλλά η επιτυχία τους είναι σπάνια. Όταν τα Κέντρα Ελέγχου Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) συνέστησαν στους ανθρώπους να φορούν μάσκες δημόσια, ο Τραμπ έσπευσε να σηλώσει πως ούτε καν το σκέφτεται να φορέσει ο ίδιος.
Ωστόσο, όπως παραδέχεται και το Spiegel, η πανδημία αποκαλύπτει επίσης αδυναμίες που υπήρχαν πριν από την εκλογή του Τραμπ: Ένα σύστημα υγειονομικής περίθαλψης που αποτυγχάνει τη στιγμή που το χρειάζεται ο κόσμος περισσότερο και ένα καπιταλιστικό σύστημα που είναι ασυγκράτητο τη στιγμή της έκρηξης της κρίσης και δεν γνωρίζει φρένο όταν συντρίβεται. Πάνω απ ‘όλα, όμως, αποκάλυψε μια δημοκρατία που έχει ξεχάσει την τέχνη του συμβιβασμού.
Ο Αμερικανός ασθενής και ο Κινέζος γιατρός
Είναι ο κόσμος μάρτυρας της κατάρρευσης μιας υπερδύναμης; Αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ μια κρίση «Σουέζ», όπως το θέτει ο πολιτικός επιστήμονας από την Ουάσινγκτον Ρας Ντόσι; Το φθινόπωρο του 1956, η Αίγυπτος κέρδισε τη σύγκρουση για τον έλεγχο της Διώρυγας του Σουέζ, αποδεικνύοντας έτσι στον κόσμο ότι οι ημέρες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας είχαν μετατραπεί σε ένα λείψανο του παρελθόντος.
Το τέλος της εποχής της αμερικανικής κυριαρχίας είναι πλέον κοινός τόπος για όλους τους αναλυτές, αλλά τα σημάδια της κρίσης δεν ήταν ποτέ τόσο ξεκάθαρα όσο είναι τώρα. Αν και ο ιός άρχισε να εξαπλώνεται σε μια αγορά εξωτικών ζώων στο Ουχάν, η Κίνα έγινε η πρώτη χώρα που συγκράτησε την πανδημία. Τώρα έχει συγκροτήσει έναν ανθρωπιστικό αεροδιάδρομο που τροφοδουτεί τις ΗΠΑ με απλά, αλλά σπάνια για τις ΗΠΑ, υλικά πρώτης ανάγκης, όπως θερμόμετρα, μάσκες και προστατευτικές στολές.
Αυτός ο αεροδιάδρομος από τη Σαγκάη προς τη Νέα Υόρκη είναι μια χειρονομία αλληλεγγύης, αλλά και μια έξυπνη κίνηση δημοσίων σχέσεων. Η εικόνα με το Πεκίνο να παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια στις ΗΠΑ όπως θα έκανε σε μια αναπτυσσόμενη χώρα, έχει ως στόχο να δείξει τη μετατόπιση της παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων: Ο Αμερικανός ασθενής φροντίζεται από τον αυστηρό, αλλά ευγενικό Κινέζο γιατρό.
Η επείγουσα ανάγκη για βοήθεια των Αμερικανών είναι πιο εμφανής στη Νέα Υόρκη, τη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, όπου τα νοσοκομεία κινδυνεύουν να καταρρεύσουν υπό το βάρος της πανδημίας. «Είμαστε σχεδόν τελείως γεμάτοι με ασθενείς με κοροναϊό», λέει στο Spiegel ο Τζόναθαν Μάρσαλ, επικεφαλής του τμήματος επειγόντων περιστατικών στο Νοσοκομείο Maimonides. Είναι το μεγαλύτερο νοσοκομείο του Μπρούκλιν, με περισσότερα από 700 κρεβάτια.
Γιατί όμως ο ιός χτυπά τόσο σκληρά την πόλη;
Όπως προκύπτει από την συζήτηση με τον Μάρσαλ, γίνεται σαφές ότι αυτό που λείπει είναι ο κεντρικός σχεδιασμός. Σύμφωνα με έρευνα ενός σωματείου που εκπροσωπεί 42.000 νοσηλευτές στη Νέας Υόρκης, περίπου το 85% έχει ήδη έρθει σε επαφή με ασθενείς με κοροναϊό, αλλά σχεδόν τα τρία τέταρτα δεν έχουν πρόσβαση στην απαραίτητη ειδική στολή προστασίας.
Η αποτυχία του αμερικανικού συστήματος υγείας
Οι ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι πολύ καλά προετοιμασμένες για μια πανδημία. Το 2018, σχεδόν το 18% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας πήγε στον τομέα της υγείας, συνολικά 3,6 τρισεκατομμύρια δολάρια (3,3 τρισεκατομμύρια ευρώ). Αλλά το αμερικανικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης είναι εξαιρετικά ακριβό και εξαιρετικά αναποτελεσματικό. Πιο απλά, αν έχεις λεφτά θα έχεις εξαιρετική ιατρική περίθαλψη. Αλλά πολλά από αυτά τα χρήματα πηγαίνουν στα ταμεία φαρμακευτικών και ασφαλιστικών εταιρειών.
Αυτή η κατάσταση επιδεινώνεται τώρα από την πολιτική αδυναμία του κράτους.
Το πρώτο κρούσμα κοροναϊού στις ΗΠΑ εντοπίστηκε στο Σιάτλ στις 20 Ιανουαρίου, την ίδια ημέρα που η Νότια Κορέα είχε επίσης το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα. Οι Νοτιοκορεάτες έστησαν ταχύτατα το δικό τους σύστημα δοκιμών και σύντομα κατάφεραν να κάνουν τεστ σε 10.000 ύποπτα κρούσματα την ημέρα. Ο Τραμπ, από την άλλη πλευρά, ισχυρίστηκε στις 26 Ιανουαρίου στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός… ότι «το έχουμε υπό έλεγχο, θα είναι εντάξει».
Τίποτα δεν θα μπορούσε να ήταν πιο μακριά από την αλήθεια. Εκείνη την εποχή, το CDC αποφάσισε να αναπτύξει το δικό του τεστ για τον κοραναϊό παρά να χρησιμοποιήσει ένα ήδη λειτουργικό από τον ΠΟΥ. Η δοκιμή γρήγορα αποδείχθηκε ελαττωματική, και ως αποτέλεσμα, πέρασαν εβδομάδες χωρίς κανείς να μπορεί να προσδιορίσει κατά πόσο είχε ήδη εξαπλωθεί η ασθένεια στις ΗΠΑ.
Στις 30 Ιανουαρίου, ο ΠΟΥ προειδοποίησε για πιθανή παγκόσμια πανδημία κοροναϊού. Την ίδια μέρα, κατά την προεκλογική εκστρατεία του στο Μίσιγκαν, ο Τραμπ είπε ότι… «αυτή τη στιγμή έχουμε πολύ μικρό πρόβλημα».
Στις αρχές Φεβρουαρίου, ορισμένοι κυβερνήτες πολιτειών άρχισαν να ζητούν βοήθεια από την Ουάσινγκτον, κυρίως με τη μορφή προστατευτικών στολών και αναπνευστικών συσκευών από το Εθνικό Στρατηγικό Απόθεμα. Το Εθνικό Στρατηγικό Απόθεμα δημιουργήθηκε το 1999 και εποπτεύεται από περίπου 200 κυβερνητικούς υπαλλήλους σε διάφορες μυστικές τοποθεσίες. Ωστόσο, δεν αναπληρώθηκε ποτέ σωστά μετά από την πανδημία της γρίπης H1N1, τη γρίπη των χοίρων του 2009.
Στις 5 Φεβρουαρίου, ο υπουργός Υγείας ζήτησε 4 δισεκατομμύρια δολάρια από τον Λευκό Οίκο για να αγοράσει προμήθειες που απαιτούνται στη μάχη κατά της πανδημίας. Αλλά ο υπουργός δεν πήρε αυτά τα χρήματα, επειδή οι σύμβουλοι του Τραμπ εξακολουθούσαν να θεωρούν υπερβολικές τις προειδοποιήσεις για τον ιό και ο πρόεδρος φοβόταν προφανώς ότι οι κακές ειδήσεις θα οδηγούσαν σε πτώση στις τιμές των μετοχών. Ο Τραμπ αρνήθηκε επίσης να κάνει συστάσεις για την αντιμετώπιση της επιδημίας.
Στις 25 Φεβρουαρίου η Νέα Ορλεάνη γιόρτασε κανονικά το καρναβάλι της, σαν να μην συμβαίνει τίποτα, με χιλιάδες κόσμου να συγχρωτίζεται στους δρόμους, πίνοντας και χορεύοντας.
Δύο ημέρες μετά, ο Τραμπ το «τερμάτισε» σε ό,τι αφορά ακόμη και τον δικό του, γνωστό τρόπο στη διαχείριση κρίσεων: «Θα εξαφανιστεί. Μια μέρα – θα είναι σαν θαύμα – θα εξαφανιστεί»…
Η ταξική πλευρά της πανδημίας
Σήμερα, η κομητεία Jefferson Parish έχει περισσότερους θανάτους κατά κεφαλήν από τη Νέα Υόρκη. Και όπως σχεδόν παντού στις ΗΠΑ, χτυπάει τους ανθρώπους στον πάτο της ταξικής πυραμίδας. ‘Ετσι κι αλλιώς, ακόμη και πριν από την πανδημία, οι Αμερικανοί που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας είχαν πέντε φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αρρωστήσουν σε σχέση με τους πλούσιους.
Στις ΗΠΑ, η υγειονομική ασφάλιση λαμβάνεται μέσω του εργοδότη, πράγμα που σημαίνει ότι η υγειονομική περίθαλψη συνδέεται άμεσα με την εργασία. Χαμηλόμισθοι, όπως οι ταμίες, οι διανομείς κλπ, συχνά αναγκάζονται να αυτοασφαλίζονται. Αλλά αυτή η ασφάλιση είναι συχνά πολύ ακριβή, ειδικά αν ληφθεί υπόψη ότι ο τρέχων ελάχιστος μισθός σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ είναι 7,25 δολάρια την ώρα.
Δεν είναι λοιπόν περίεργο το γεγονός ότι η πανδημία επηρεάζει έναν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό Αφροαμερικανών, οι οποίοι κατά μέσο όρο έχουν εισόδημα 25% χαμηλότερα από εκείνο των λευκών Αμερικανών. Οι Αφροαμερικανοί είναι επίσης πιο πιθανό να απασχοληθούν σε θέσεις εργασίας όπου η εργασία από το σπίτι δεν είναι δυνατή, άρα και ο κίνδυνος μόλυνσης είναι υψηλός. Μέχρι τα μέσα της προηγούμενη εβδομάδας, 177 άνθρωποι είχαν πεθάνει από τον ιό στο Σικάγο και περισσότερο το 7% αυτών ήταν Αφροαμερικανοί, παρά το γεγονός ότι αποτελούν μόνο το ένα τρίτο του πληθυσμού της πόλης. Όπως το έθεσε συνοπτικά η δήμαρχος του Σικάγου, Λόρι Λάιγκτφουτ: «Είμαστε όλοι μαζί σε αυτήν την κρίση. Αλλά δεν βιώνουμε όλοι αυτήν την κρίση με τον ίδιο τρόπο».
Τραμπ…. Ο «σόουμαν»
Σύμφωνα με το Spiegel, ένας από τους λόγους για τους οποίους η πανδημία χτυπά τόσο σκληρά τη χώρα είναι ότι κανείς δεν φαίνεται να είναι σε θέση να αποτρέψει τον πρόεδρο από τις ιδιοτροπίες του. Προχώρησε σε συστηματική εκκαθάριση ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων από τον Λευκό Οίκο και την κυβέρνηση. Σε μόλις τρία χρόνια, πέρασαν τέσσερις σύμβουλοι εθνικής ασφάλειας, τρεις επικεφαλής προσωπικού και δύο υπουργοί Άμυνας.
Ο Τραμπ έχει αναμφίβολα υιοθετήσει μια προσέγγιση «σόουμαν» στην κρίση. Τις τελευταίες εβδομάδες πραγματοποίησε καθημερινές και πολύωρες συνεντεύξεις Τύπου. Η στρατηγική της μέγιστης δημοσιότητας φαίνεται να λειτουργεί: Οι μετρήσεις δείχνουν ότι η δημοφιλία του δεν ήταν ποτέ υψηλότερη από ό,τι στην αρχή της κρίσης της πανδημίας. Αλλά θα παραμείνει;
Τα στοιχεία δείχνουν ότι η αμερικανική οικονομία δεν θα ανακάμψει γρήγορα. Ο αριθμός των ανέργων αυξάνεται και βρίσκει όλο και περισσότερο χώρο στα δελτία ειδήσεων. Μόνο τις τελευταίες τρεις εβδομάδες, περισσότεροι από 15 εκατομμύρια Αμερικανοί έχουν υποβάλει αίτηση για επιδόματα ανεργίας. Η Goldman Sachs αναμένει μείωση 34% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος κατά το δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους. Η τράπεζα προβλέπει πτώση της οικονομίας κατά 6,2% για το 2020 στο σύνολό του. «Ποτέ στην αμερικανική ιστορία δεν επανεκλέχθηκε πρόεδρος με τόσο κακά οικονομικά δεδομένα», λέει ο Μάικλ Γκριν, στέλεχος του Λευκού Οίκου υπό τον Τζορτζ Μπους, ο οποίος διδάσκει τώρα στο Πανεπιστήμιο της Τζωρτζτάουν.
Ο ιός έχει ήδη καταστρέψει κάθε τομέα της οικονομίας των ΗΠΑ. Είναι ήδη σαφές ότι είναι πολύ λιγότερο εξοπλισμένες για την καταπολέμηση της οικονομικής πανδημίας από άλλες χώρες. «Δεν υπήρξε ποτέ κάτι τέτοιο στο παρελθόν», λέει ο Αμερικανός οικονομολόγος, Τζάστιν Γούλφερς. «Είμαστε σε αδρανοποίηση. Και κανείς δεν ξέρει πότε θα βγούμε από αυτήν».
Βαθιά κρίση
Οι οικονομολόγοι αναμένουν ότι η ύφεση θα είναι βαθύτερη στις ΗΠΑ από ό,τι σε πολλές άλλες βιομηχανικές χώρες. Πρόσφατες προβλέψεις εκτιμούν ότι η οικονομία των ΗΠΑ θα συρρικνωθεί μεταξύ 4 και 7%. Όλο και περισσότεροι χάνουν επίσης κάθε ελπίδα ότι η κατάρρευση θα ακολουθηθεί από μια γρήγορη ανάκαμψη.
Σύμφωνα με μια ανάλυση της Deutsche Bank, πολλές εταιρείες και νοικοκυριά στην αρχή θα εξοικονομήσουν χρήματα για να εξοφλήσουν τα χρέη που έχουν συσσωρεύσει στην κρίση. Οι αναλυτές πιστεύουν ότι αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα η οικονομία να μην παίρνει σχήμα V, αλλά καμπύλη σχήματος U, που σημαίνει ότι η κατάρρευση θα ακολουθηθεί από μια περίοδο στασιμότητας πριν αρχίσει ξανά η ανάπτυξη. Ο ειδικός στα οικονομικά του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, Νοριέλ Ρουμπινί πιστεύει ότι αυτό είναι αισιόδοξο.
Ορισμένοι οικονομολόγοι φοβούνται ότι η κρίση θα μπορούσε να οδηγήσει στο τέλος της αμερικανικής οικονομικής κυριαρχίας. Ο Κένεθ Ρόγκοφ του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ υποστηρίζει ότι, παρόλο που δεν πρέπει να υποτιμούμε την ικανότητα των ΗΠΑ να ξεπεράσουν δημιουργικά τις αντιξοότητες, δεν είναι σαφές εάν θα πετύχει αυτή τη φορά. Λέει ότι η πανδημία θα μπορούσε «να αποδειχθεί η μεγαλύτερη απειλή για την ηγεσία των ΗΠΑ και την υπεροχή του δολαρίου από τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο».
Στις ΗΠΑ, κάθε μαθητής μαθαίνει το ρητό, «σήκωσε τον εαυτό σου από τα παπούτσια σου». Αν όμως αυτό είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο, τότε φαντάζει ακόμη δυσκολότερο για μια χώρα με πρόεδρο τον Τραμπ…
Τσιτάτα του Τραμπ για την πανδημία:
- 22 Ιανουαρίου: «Το έχουμε εντελώς υπό έλεγχο. Είναι μόνο ένα άτομο που έρχεται από την Κίνα και το έχουμε υπό έλεγχο. Θα είναι μια χαρά».
- 19 Φεβρουαρίου: «Νομίζω ότι θα πάει καλά. Νομίζω ότι όταν φτάσουμε στον Απρίλιο και τον πιο ζεστό καιρό, θα έχει πολύ αρνητική επίδραση σε αυτό (σσ: τον ιό).
- 26 Φεβρουαρίου: «Έχουμε μόνο 15 άτομα (σσ: κρούσματα) και γίνονται όλο και καλύτερα και ελπίζουμε ότι θα είναι όλα καλύτερα σύντομα».
- 28 Φεβρουαρίου: «Τώρα οι Δημοκρατικοί πολιτικοποιούν τον κοροναϊό. Και αυτή είναι το νέο τους fake news».
- 15 Μαρτίου: «Είναι ένας πολύ μεταδοτικός ιός. Είναι απίστευτο, αλλά είναι κάτι που έχουμε υπό τεράστιο έλεγχο».
- 16 Μαρτίου: «Μιλούσα γι’ αυτό που κάνουμε ότι είναι υπό έλεγχο, αλλά δεν μιλώ για τον ιό».
- 17 Μαρτίου: «Έχω την αίσθηση ότι πολλοί από τους αριθμούς που λέγονται σε ορισμένες περιοχές είναι πολύ μεγαλύτεροι από ό,τι θα είναι στην πραγματικότητα».
- 24 Μαρτίου: «Θα ήθελα να το ανοίξω μέχρι το Πάσχα. Δεν θα ήταν υπέροχο να γεμίσουμε όλες τις εκκλησίες;».
- 29 Μαρτίου: «Αν μπορούμε να το συγκρατήσουμε, όπως λέμε, στα 100.000 – είναι ένας φρικτός αριθμός – ίσως ακόμη λιγότερο. Αλλά σε 100.000. Όλοι μαζί θα έχουμε κάνει πολύ καλή δουλειά.»…