Μικρά χωριά της ενδοχώρας, οι κάτοικοι λιγοστοί και στην πλειοψηφία τους ηλικιωμένοι. Ο “κανόνας” της ελληνικής περιφέρειας. Κι ύστερα έρχονται τα ρίχτερ! 6 ρίχτερ γκρεμίζουν, “κοκκινίζουν” και “κιτρινίζουν” σπίτια, διώχνουν κόσμο από τα χωριά, αποτρέπουν τα εγγόνια να περάσουν το καλοκαίρι τους στο χωριό με τους παππούδες.
Αυτή είναι η πραγματικότητα των μικρών σεισμόπληκτων οικισμών του νομού Ηρακλείου, που ένα χρόνο μετά τον καταστροφικό σεισμό, ζητούν παρεμβάσεις για να αναγεννηθούν, για να αποτραπεί η διαφαινόμενη ερήμωση των χωριών.
“Τα χωριά μας πριν από το σεισμό είχαν λιγότερους από 500 κατοίκους και πρόκειται κυρίως για ηλικιωμένους. Τον τελευταίο χρόνο καταγράφεται μεγάλη διαρροή της τάξης του 15% ως και 25-30%” – λέει στο Cretalive ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ίνι-Μοναστηράκι, Τίτος Κοκολάκης.
Ο ίδιος εξηγεί τους λόγους της πληθυσμιακής αυτής διαρροής. Τα χωριά δεν χάνουν μόνο τους μόνιμους κατοίκους τους, των οποίων τα σπίτια κρίθηκαν ακατάλληλα. Μαζί με τους ηλικιωμένους που πήραν τα υπάρχοντά τους και μετακόμισαν μαζί με τα παιδιά τους στο Ηράκλειο ή σε κάποιο άλλο χωριό που διαθέτουν κατοικία που “γλίτωσε” από το σεισμό, υπάρχουν και εκείνοι που “μοίραζαν” την εβδομάδα τους ανάμεσα στο χωριό και την πόλη. Υπήρχαν επίσης τα παιδιά, που αυτό το καλοκαίρι δεν έμειναν στον παππού και τη γιαγιά στο χωριό, είτε γιατί το σπίτι των παππούδων έχει υποστεί ζημιές και οι ίδιοι βρίσκονται στους οικίσκους, είτε γιατί το χωριό έχει ετοιμόρροπα σπίτια και οι γονείς “φυλάνε τα ρούχα τους” κατά τη γνωστή λαϊκή ρήση.
Από την πλευρά του ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Βόνης, Γρηγόρης Καλογερίδης αναφέρει ότι προ σεισμού, στη Βόνη ζούσαν 387 κάτοικοι και τώρα μαζί με όσους διαμένουν σε οικίσκους, έχουν μείνει 192 άτομα. “Οι νέοι έφυγαν πρώτοι”, λέει ο κ.Καλογερίδης.
Όπως σημειώνει ο κ.Κοκολάκης, “είναι εμφανής η ερήμωση που επέρχεται” καθώς “έχει χαθεί η κρίσιμη πληθυσμιακή μάζα”. Αναφέρει πως καφενεία έχουν βάλει ήδη λουκέτο, ενώ σούπερ μάρκετ παλεύουν μέρα με τη μέρα να μείνουν ανοιχτά.
Η αγωνία των συλλόγων των μικρών σεισμόπληκτων οικισμών προκάλεσε, στις 16 Σεπτεμβρίου, μία εσπερίδα που πραγματοποιήθηκε στο Πολύκεντρο Ινίου. Οι διοργανωτές Πολιτιστικοί σύλλογοι 10 χωριών,Αρχοντικού, Βόνης, Γαλατά, Ίνι-Μοναστηράκι, Καλού Χωριού, Μαχαιράς, Μουσούτας, Ρουσσοχωρίων και ο Σ.Ε.Π. Σαμπά, κατήγγειλαν την αδράνεια της Πολιτείας που έχει ως συνέπεια την τοπική ερημοποίηση.
Όπως ειπώθηκε στην εσπερίδα, η κατεδάφιση των ετοιμόρροπων κτισμάτων καθυστερεί, οι εργασίες αποκατάστασης δεν ξεκινούν, μέρα με την μέρα οι ζημιές στα κτήρια μεγαλώνουν, ενώ ακόμη και κτίρια που ήταν “πράσινα” πλέον παρουσιάζουν προβλήματα. Ο χειμώνας είναι προ των πυλών και μέτρα πρόληψης δεν έχουν ληφθεί.
Αναζωογόνηση των χωριών, στο νέο τοπίο
Ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ίνι-Μοναστηράκι, όπως και όλοι οι κάτοικοι των σεισμόπληκτων χωριών, στρέφουν το βλέμμα στην επόμενη ημέρα. Θέλουν να είναι φωτεινή, με φωνές, χαμόγελα και ζωή. Και για το λόγο αυτό ζητούν άμεσες παρεμβάσεις για την ανάσχεση της τάσης ερήμωσης των χωριών. Στην εξίσωση βάζουν τα νέα δεδομένα για την περιοχή: από την μία το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλλι κι από την άλλη το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο που συντάσσεται. “Θεωρούμε ότι θα πρέπει να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα κάθε τόπου και κάθε κοινωνία να δώσει το μοντέλο ανάπτυξης που της ταιριάζει” – εξηγεί ο κ.Κοκολάκης, προτάσσοντας το “πάντρεμα” του πρωτογενούς τομέα με τον Τουρισμό προκειμένου να ενισχυθεί και η επισκεψιμότητα στα χωριά. Ο ίδιος εξηγεί ότι στη “ζυγαριά” από τη μία θα υπάρχει η πόλη που θα δημιουργηθεί γύρω από το αεροδρόμιο μαζί με την αναπόφευκτη περιβαλλοντική επιβάρυνση που μια τέτοια υποδομή φέρνει κι από την άλλη, εξισορροπιστικά, αυτά τα χωριά “θα μπορέσουν να αποτελέσουν δορυφόρο Πολιτισμού και Ψυχαγωγίας, αξιοποιώντας το φυσικό τοπίο, την παράδοση, τα μνημεία”.
“Σίγουρα θα πρέπει να καθαριστεί το χωριό από τα ετοιμόρροπα και τα επικίνδυνα κτίσματα” λέει ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Βόνης, εξηγώντας ότι είναι απαραίτητη η παροχή κινήτρων από το κράτος προκειμένου, σε πρώτη φάση, “οι νέοι που έφυγαν να φτιάξουν μια μικρή κατοικία ή να επιδιορθώσουν, για να γυρίσουν”. Σε δεύτερο χρόνο, το αεροδρόμιο στο Καστέλλι γεννά ελπίδες για μια ανάπτυξη, με την επιστροφή κάποιων που σκοπεύουν να εργαστούν στον αερολιμένα ή με την έλευση νέων κατοίκων. Όμως, τονίζει ο κ.Καλογερίδης, “όσο δε γίνεται κάτι, τόσο φεύγει ο κόσμος”.
Ο Γρηγόρης Καλογερίδης περιγράφοντας εν συντομία το όραμα για το αύριο στη Βόνη, βάζει στο κάδρο και την Αγία Μαρίνα. Και πως θα μπορούσε να μην είναι μέσα στα πλάνα ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της χώρας, που παρέχει πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη θρησκευτικού τουρισμού. Όπως σημειώνει ο ίδιος, παράλληλα υπάρχουν και κάποιοι επισκέψιμοι χώροι τόσο μέσα όσο και έξω από το χωριό, με σημείο αναφοράς μάλιστα ένα ξωκκλήσι που διαθέτει και χώρο για εστίαση.
Την ίδια στιγμή το φυσικό κάλλος της περιοχής δεν μπορεί να αφήσει κάποιον ασυγκίνητο, κι ως εκ τούτου υπάρχει η δυνατότητα για ξεναγήσεις σε μονοπάτια του χωριού, στο φαράγγι Μπιρ Μανέ, και ένα ακόμη ένα που συνδέει Βόνη-Αστρίτσι-Γαλατά. “Ο Πολιτιστικός Σύλλογος προσπαθεί με διάφορες δράσεις” – λέει ο κ.Καλογερίδης, υπενθυμίζοντας και το εξαιρετικά ενδιαφέρον παραδοσιακό πάτημα σταφυλιών, που φέτος δυστυχώς δεν έγινε καθώς τα περυσινά ρίχτερ είχαν συνέπειες και στο παραδοσιακό πατητήρι.
Ρεαλιστές και αισιόδοξοι
Τα συμπεράσματα από την εσπερίδα βρίσκονται υπό επεξεργασία προκειμένου να κατατεθεί υπόμνημα στους φορείς, τόσο της τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και τους κυβερνητικούς. Οι προθέσεις των φορέων, όπως εκφράστηκαν στην εσπερίδα, ήταν θετικές και ενθαρρυντικές, μένει να δούμε πως οι καλές προθέσεις θα μετουσιωθούν σε δράσεις.
“Εμείς που εργαζόμαστε ως εθελοντές στους Πολιτιστικούς Συλλόγους, έχουμε μάθει ότι τα πάντα κερδίζονται με πολύ κόπο και επιμονή. Δεν είμαστε αιθεροβάμονες, δεν πιστεύουμε ότι θα προκύψουν αποτελέσματα από τη μια στιγμή στην άλλη” – αναφέρει ο Τίτος Κοκολάκης, απευθύνοντας κάλεσμα και προς άλλους συλλόγους σεισμόπληκτων να ενώσουν τις δυνάμεις τους με τους 10 συλλόγους της εσπερίδας και εκείνους που προστέθηκαν στην πορεία, προκειμένου να δυναμώσει η φωνή τους.
“Έχουμε λάβει υποσχέσεις από βουλευτές και φορείς, είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν” – αναφέρει ο πρόεδρος του Π.Σ. Βόνης. Το επόμενο βήμα είναι η οριστικοποίηση των αιτημάτων προς το δήμο και την Πολιτεία, προκειμένου η προσπάθεια για την αναζωογόνηση των σεισμόπληκτων χωριών να αρχίσει να υλοποιείται.
“Προσπαθούμε να επιστρέψει η Βόνη στην πρότερη κατάσταση, γι’αυτό και έχουμε παραμείνει. Οι πρόγονοί μας έχτισαν τα χωριά μας με πολύ κόπο και δε θέλουμε από τη μια μέρα στην άλλη, να … πάψουν να υπάρχουν. Θα παλέψουμε με νύχια και με δόντια!” – λέει αφοπλιστικά ο Γρηγόρης Καλογερίδης.
Πώς θα έρθει η ανάταξη και η ανασυγκρότηση
Την άποψή του για το πολυσύνθετο ζήτημα καταθέτει, με την ιδιότητα του πολιτικού μηχανικού – χωροτάκτη, ο εντεταλμένος περιφερειακός σύμβουλος για Διεθνή και Ευρωπαϊκά θέματα Γιώργος Αλεξάκης. Όπως τονίζει “οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι εκφράζοντας την τοπική κοινωνία δικαιολογημένα ανησυχούν και αγωνιούν εξαιτίας της πολυεπίπεδης ύφεσης που επικρατεί σε όλη την περιοχή”. Ο ίδιος μάλιστα θέτει μερικά προαπαιτούμενα προκειμένου η αναζωογόνηση και η ανασυγκρότηση να μην αποτελεί ένα όνειρο αλλά ένα όραμα υλοποιήσιμο:
Η αναζωογόνηση, ανάταξη, ανασυγκρότηση θα έλθει :
(α) αν και αφού το Κράτος αναλάβει τη συμπλήρωση και εκ νέου κατασκευή όλων των Δημοσίων Τεχνικών Υποδομών (φραγμάτων, οδοποιίας, άρδευσης, ύδρευσης, αποχέτευσης, δικτύων ενέργειας και επικοινωνιών, περιβαλλοντικών υποδομών και υποδομών πολιτικής προστασίας) και όλων των Δημόσιων Κοινωνικών Υποδομών (σχολεία, παιδικών και βρεφονηπιακών σταθμών, αθλητικών εγκαταστάσεων, ΚΑΠΗ, κλπ) αφιερώνοντας τα απαιτούμενα κονδύλια τα επόμενα χρόνια,
(β) με επιχορήγηση των επιχειρήσεων της περιοχής για να αντιμετωπίσουν τις τρέχουσες ανάγκες τους και να αναπτυχθούν, δημιουργώντας Τοπική Ανάπτυξη, και
(γ) με κίνητρα για επιστροφή και μετεγκατάσταση πολιτών στο Δήμο Μινώα, προκειμένου να αναπληρωθεί η διαρροή πληθυσμού.
Η κατασκευή του νέου Διεθνούς Αεροδρομίου στο Καστέλι αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης για την περιοχή που πρέπει να συνδυαστεί με τους παραπάνω παράγοντες και να συναποτελέσουν ένα ευρύ Σχέδιο Ανάπτυξης του Δήμου. Το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο (η εκπόνηση του οποίου άρχισε την 1-8-2022) θα αποτελέσει την χωρική – πολεοδομική διάσταση και αναγκαίο υπόβαθρο της Μεγάλης Αναπτυξιακής Προσπάθειας στο Δήμο Μινώα Πεδιάδας.