Ομιλία της φιλολόγου Σοφίας Μαλαθράκη
Μαλάθυρος 28/8/2016
Σεβαστοί πατέρες, κύριε δήμαρχε, κύριε βουλευτά, κύριε αντιπεριφερειάρχη, κύριοι αντιδήμαρχοι, κύριοι εκπρόσωποι των στρατιωτικών και αστυνομικών αρχών, και του πυροσβεστικού σώματος, κύριοι εκπρόσωποι των πολιτιστικών φορέων της περιοχής και των αντιστασιακών οργανώσεων, κυρίες και κύριοι,
Η κατοχή αποτελεί μια από τις πιο συγκλονιστικές περιόδους της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ο λαός μας εξαντλημένος από τον πόλεμο του 1940, υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει πολλαπλές περιπέτειες και κακουχίες. Την εισβολή των κατακτητών, το πρόβλημα της επιβίωσης, την οδυνηρή περιπέτεια της πείνας , εκτελέσεις, βασανιστήρια και καταστροφές.
Το μίσος και η μανία των Γερμανών εναντίον του ελληνικού λαού εκδηλώνεται από τις πρώτες μέρες της κατοχής ως τις τελευταίες. Από το εξωφρενικό «εδώ υπήρχε κάποτε η Κάνδανος», γραμμένο από τους ίδιους , που μαρτυράει την εσώτερη διάθεση για το πώς ήθελαν την Ελλάδα, έως τα ολοκαυτώματα στη Μαλάθυρο, στο Κακόπετρο, στον Αλικιανό, στην Αγυιά, στα Ανώγεια, στη Βιάννο στα Καλάβρυτα, στο Δίστομο και αλλού. Κανένας ηθικός φραγμός. Σκοτώνουν νήπια, μικρά παιδιά ,έγκυες γυναίκες, υπερήλικες, ιερείς. Στο πέρασμα των αιώνων η ανθρωπότητα είναι ζήτημα αν δοκίμασε παρόμοια θηριωδία με τόσες ομαδικές εκτελέσεις και ωμότητες .
Η πρώτη ένοπλη παλλαϊκή εθνική αντίσταση εναντίον του Άξονα είναι η συμμετοχή του κρητικού λαού στη μάχη της Κρήτης το Μάιο του 1941. Την άμυνα του νησιού ανέλαβαν άνδρες όλων των ηλικιών βοηθούμενοι και από τις γυναίκες , οπλισμένοι με ό,τι πρόχειρο διέθεταν: παλιά όπλα, κρητικά μαχαίρια, αξίνες. Το καλύτερο όμως όπλο τους ήταν το υψηλό ηθικό τους! Αυτοί οι πρόχειρα οπλισμένοι νησιώτες αντιμετώπισαν περίπου 23.000 γερμανούς στρατιώτες, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων ήταν αλεξιπτωτιστές, δηλ ό,τι καλύτερο διέθετε ο στρατός του Γ’ Ράιχ.
Χαρακτηριστικά είναι αυτά που γράφει ένας Γερμανός αξιωματικός σε επίσημη έκθεσή του: «οι ίδιοι εμείς είχαμε πέσει για παρόμοιες πολεμικές επιχειρήσεις και στη Γαλλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά η αιφνιδιαστική και τρομακτική επίθεσή μας σκόρπιζε τον πανικό στον άμαχο πληθυσμό και απομάκρυνε τους στρατιωτικού , που έτρεχαν να παραδοθούν. Ενώ στην Κρήτη κανένας δε φοβότα , κανένας δεν έφευγε, κανένας δεν παραδινόταν.[…] Όσοι πατούσαμε το χώμα ζωντανοί βλέπαμε ένα μαινόμενο πλήθος να μας επιτίθεται […]. Στην Κρήτη μόνο οι πέτρες δεν σηκώνονταν μονάχες τους να χτυπούν. Τα πάντα μας πολεμούσαν και εμείς πολεμούσαμε ως την ύστατη στιγμή.»
Από την 1η Ιουνίου οι γερμανικές δυνάμεις άρχισαν το καταστροφικό έργο τους. Ο στρατιωτικός διοικητής του Ηρακλείου έθεσε όλους τους πολίτες της Κρήτης εκτός νόμου, ισχυριζόμενος ότι ενώ δεν ήταν στρατευμένοι σε τακτικό στρατό, χτύπησαν και σκότωσαν Γερμανούς στρατιώτες, κατά παράβαση της συνθήκης της Χάγης του 1907. Ακολουθούν χιλιάδες εκτελέσεις. Για κάθε θάνατο γερμανού στρατιώτη , σε αντίποινα, υπήρχε διαταγή για εκτέλεση 50 ή 100 πολιτών! Η κοστολόγηση της ζωής των γερμανών στρατιωτών ήταν ακριβή…
Μαλάθυρος χαράματα Δευτέρας 28 Αυγούστου 1944. Ενώ το τέλος του Γ’ Ράιχ πλησιάζει, με τις οδηγίες του προδότη γερμανικά στρατεύματα περικυκλώνουν το χωριό, μπαίνουν μέσα στις γειτονιές και αρχίζουν να συλλαμβάνουν τους άνδρες και τα γυναικόπαιδα και τους συγκεντρώνουν στο Πάνω Χωριό, στα Μπαχαδιανά και στο Σχολείο. Είχαν συλλάβει 61 άνδρες από το χωριό και 2 από άλλα χωριά.
Μετά την συγκέντρωση τούς είπαν ότι είχαν πληροφορίες και αποδείξεις ότι στο χωριό υπήρχαν Άγγλοι, ασύρματος και πυρομαχικά και πως εντός δύο ωρών θα πρέπει να τους τα παραδώσουν όλα, αλλιώς θα τους εκτελέσουν. Ενώ όλα αυτά πράγματι υπήρχαν και όλοι το γνώριζαν οι άνδρες του χωριού παρά τις απειλές των γερμανών, απαντούν ότι δεν υπάρχει τίποτα. Οι γερμανοί εξοργισμένοι βασανίζουν και χτυπούν τους συλληφθέντες. Χωρίς ξεκούραση, χωρίς νερό, οι μαλαθυριανοί υπομένουν το τρομερό βασανιστήριο για ώρες, αλλά καταδότης δε βρίσκεται. Και το μεγάλο κακό ακολουθεί.
Το χωριό λεηλατείται από τους γερμανούς που αρπάζουν πολύτιμα αντικείμενα, χρυσαφικά, βαπτιστικούς σταυρούς και τρόφιμα, τρυπούν τα βαρέλια με το κρασί και το λάδι. Στην απορία των γυναικών, που τρέχουν στα σπίτια τους για να πάρουν νερό και ψωμί για τα παιδιά τους και τα βλέπουν λεηλατημένα η απάντηση είναι: «μα έχουμε πόλεμο ! »
Μετά από τη λεηλασία του χωριού το απόγευμα κατά την 6η περίπου ώρα οι Γερμανοί οδηγούν με φάλαγγα τους 63 συλληφθέντες στον τόπο της εκτέλεσης τους, στο φαράγγι περίπου 2 χιλιόμετρα μακριά, όπου άλλοι Γερμανοί είχαν καταλάβει τις δύο πλευρές του φαραγγιού, και είχαν οργανώσει το χώρο της εκτέλεσης τοποθετώντας πολυβόλα. Στο φαράγγι φτάνουν οι 58 γιατί στην διαδρομή οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους 5 τελευταίους της φάλαγγας. Όταν φτάνουν στον τόπο της θυσίας, όπως προχωρούν, τους γαζώνουν οι ριπές των πολυβόλων… Οι εκτελεστές δίνουν τη χαριστική βολή και σκυλεύουν τους νεκρούς.
Συγκλονιστική είναι η αφήγηση του τότε λαϊκού και μετέπειτα ιερέα του χωριού, Ιωάννη Καρτσωνάκη, που επέζησε από τους 63, ο οποίος πεσμένος ανάμεσα στους συγχωριανούς του αιμορραγούσε και από τα τρία τραύματα, που είχε δεχτεί. Δυο γερμανοί στρατιώτες τον πλησίασαν από αριστερά και δεξιά. Επειδή η πληγή στο κεφάλι από τα χτυπήματα κατά την ανάκριση φαινόταν σα χαριστική βολή, ούτε ο ένας ούτε ο άλλος τον πυροβόλησε. Ο τελευταίος στρατιώτης του αφαίρεσε από το δάχτυλο τον αρραβώνα του, που γλίστρησε μέσα στα αίματα, χωρίς να εξετάσει αν ζει ή αν είναι νεκρός.
Ο παπά Γιάννης τελούσε, μέχρι να «φύγει» για να συναντήσει τους 60 συγχωριανούς του, το ετήσιο μνημόσυνό τους. Στη λειτουργία τα ονόματα των νεκρών τα μνημόνευε απέξω . Ο ίδιος έδινε αυτή την εξήγηση: «πάω με το μυαλό μου στις γειτονιές του χωριού μου και χτυπώ τις πόρτες, στα 60 εκείνα σπίτια που ορφάνεψαν, και τους βλέπω να μου ανοίγουν και να με χαιρετούν όπως πριν συμβεί το κακό…».
Την εκτέλεση διαδέχεται ο θρήνος των γυναικών και των μικρών παιδιών που αναλαμβάνουν το χρέος του ενταφιασμού για τα αδέλφια, τους πατεράδες, τους άντρες, τα παιδιά τους. Άλλους τους θάβουν στον τόπο του μαρτυρίου και της θυσίας και άλλους τους μεταφέρουν με υποζύγια και τους θάβουν στο νεκροταφείο του χωριού.
Το δράμα των γυναικών, συνεχιζόταν για πολλά χρόνια. Ο ανδρικός πληθυσμός σχεδόν εξαφανίστηκε. Οι Γερμανοί φεύγοντας άφησαν οικογένειες ξεκληρισμένες χωρίς κανένα στήριγμα. Αμέσως μετά την ταφή των δικών τους οι γυναίκες έπρεπε να φροντίσουν τα παιδιά τους ,να τα θρέψουν, να τα αποκαταστήσουν και να διαφυλάξουν την αξιοπρέπεια και την υπερηφάνεια τους. Και τα κατάφεραν! Άντεξαν στον πόνο, δούλεψαν στα χωράφια τους, μεγάλωσαν τα παιδιά τους , ανέστησαν το χωριό…..
Ο φασισμός και ο ναζισμός, που απείλησε την Ευρώπη και τον ελληνικό λαό με αφανισμό, υποχώρησε και διαλύθηκε. Το Γ’ Ράιχ κατέρρευσε 12 χρόνια μετά την ίδρυσή του. Ο πολιτισμός υπερίσχυσε της φρικαλεότητας, η ειρήνη φάνηκε να διαρκεί περισσότερο από τον πόλεμο και το καλό υπερίσχυσε του κακού. Ας έχουμε, όμως, πάντα στο μυαλό μας ότι ο φασισμός δεν είναι μακρινή ιστορία. Αν οι λαοί δεν έχουν τα μάτια τους ανοιχτά, μεταμορφώνεται συνεχώς προσπαθώντας να τους εξαπατήσει και να τους παρασύρει στο παιχνίδι του πολέμου και της αλληλοεξόντωσης. Ας μάθουμε ότι η ιστορία όταν δε χρησιμοποιείται σωστά εκδικείται!
Το τέλος του πολέμου άφησε πίσω εκατομμύρια νεκρούς από μάχες, κακουχίες, πείνα, μαζικές εξοντώσεις σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, υλικές καταστροφές και οικονομική εξαθλίωση. Το 1946 η Διασυμμαχική Επιτροπή στη Διεθνή Διάσκεψη ειρήνης στο Παρίσι προσδιόρισε το ύψος των χρηματικών αποζημιώσεων που έπρεπε κάθε χώρα του Άξονα να καταβάλει στις χώρες που κατέκτησε. Το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών που ιδρύθηκε το 1996 ζητά την καταβολή της αποζημίωσης που επιδίκασε στη χώρα μας η Διεθνής Διάσκεψη, την επιστροφή του κατοχικού δανείου και την αποζημίωση των θυμάτων κατοχής εξαιτίας των εγκλημάτων που διέπραξαν τα γερμανικά στρατεύματα κατά του ελληνικού λαού. Το θέμα μέχρι σήμερα παραμένει ανοιχτό για την Ελλάδα που περιμένει την ηθική ικανοποίηση και τη δικαίωση…
Ζώντας σε μια δύσκολη από πολλές απόψεις εποχή που αμφιβάλλουμε για την εντιμότητα πολλών και που συχνά ένας αγώνας υποκινείται από συμφέροντα που δεν μπορεί καν να διανοηθεί ο απλός άνθρωπος, η θυσία των συγχωριανών μας αποκτά πρόσθετη σημασία. Ήταν ο αγώνας του απλού ανθρώπου να υπερασπιστεί όσα αυτονόητα θεωρεί δικά του: σπίτι, οικογένεια, γη, πατρίδα, εργασία, ελευθερία, αξιοπρέπεια. Ήταν η αντίσταση του μικρού απέναντι στο μεγάλο, ο αγώνας του δίκαιου απέναντι στην αδικία. Με όποιο τίμημα και όποιο αποτέλεσμα.
Χρόνο με το χρόνο λιγοστεύουν τα πρόσωπα που έζησαν τα συγκλονιστικά εκείνα γεγονότα. Οι μάρτυρες της Μαλαθύρου έχουν περάσει στον αιώνιο κόσμο της δόξας και οι πράξεις τους έχουν μετουσιωθεί σε σύμβολα. Πολλοί από εμάς τους νεότερους είχαμε την τύχη να μάθουμε την ιστορία, τις προσπάθειες, τον αγώνα και την αγωνία των ανθρώπων αυτού του τόπου για επιβίωση, σαν παραμύθι από τις αφηγήσεις των παππούδων και των γιαγιάδων μας. Εμείς λοιπόν που ανήκουμε στις επόμενες γενιές έχουμε χρέος να κρατήσουμε ό,τι είναι χρήσιμο για το δικό μας καθημερινό αγώνα , να μάθουμε το μάθημα που μας δίδαξαν εκείνοι: να αντιστεκόμαστε δηλαδή, στη βία, στην αδικία, στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στα συμφέροντα των τρανών και των δυνατών.
Ας ευχηθούμε και ας υποσχεθούμε πως αν δε μπορούμε να τους μιμηθούμε , τουλάχιστον δε θα τους ντροπιάσουμε.