75 χρόνια από την 9η Μάη 1945: Ο καθοριστικός ρόλος της ΕΣΣΔ στη συντριβή του φασισμού

Του Σπύρου Δαράκη *

«Στις στρατιές των μαρτύρων της Λευτεριάς. Μικρή αντιπροσφορά η τιμή της μνήμης»

Η εποποιία του Κόκκινου Στρατού

Από τις 30 Σεπτέμβρη 1941 έως τις 20 Απρίλη 1942 διεξήχθη η μάχη της Μόσχας. Η πρώτη περίοδος της μάχης (αμυντικής) τελεί­ωσε στις 4 Δεκέμβρη και η δεύτερη (της αντεπίθεσης) ξεκίνησε στις 7 προς 8 Γενάρη 1942 (Συλλογικό, Μεγάλη Σοβιετική Εγκυ­κλοπαίδεια, τόμ. 22ος, εκδ. «Ακάδημος», Αθήνα, 1981, σελ. 537).

Σημειώνεται ότι παραμονές της μάχης της Μόσχας, πέρα από την προετοιμασία του Κόκκινου Στρατού, συγκροτήθηκαν μέ­σα σε λίγες μέρες από κατοίκους της πόλης 12 μεραρχίες εθνο­φρουράς, συνολικής δύναμης 160 χιλιάδων μαχητών. Περίπου 10 χιλιάδες εντάχθηκαν στα εθελοντικά αντιαρματικά σώματα, στην περίπτωση που τα γερμανικά τανκς έμπαιναν στη Μόσχα. Ακό­μα, 450 χιλιάδες δούλευαν μέρα και νύχτα στα οχυρωματικά έρ­γα (ό.π. σελ. 538).

Η ήττα των χιτλερικών στις προσβάσεις της Μόσχας και η πε­τυχημένη αντεπίθεση του Κόκκινου Στρατού το χειμώνα του 1941 -1942 είχαν τεράστια στρατιωτικο-πολιτική και διεθνή σημασία.

Η συντριβή των χιτλερικών στρατευμάτων στα πρόθυρα της Μόσχας ήταν το αποφασιστικό στρατιωτικο-πολιτικό γεγονός του πρώτου χρόνου του γερμανο-σοβιετικού πολέμου, η πρώτη μεγάλη ήττα των χιτλερικών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλε­μο. Το χιτλερικό σχέδιο του «κεραυνοβόλου» πολέμου κατέρρευσε ολοκληρωτικά και διαψεύστηκε ο μύθος για το αήττητο του γερμανικού στρατού. Η ΕΣΣΔ, που είχε δεχτεί τα ισχυρότε­ρα πλήγματα της γερμανικής πολεμικής μηχανής και σήκωνε το ‘ μεγαλύτερο βάρος του πολέμου, μπήκε στην πρωτοπορία της ι­στορικής πάλης των λαών κατά του Άξονα.

Μεγάλη ήταν η συμβολή των παρτιζάνικων σοβιετικών δυνάμε­ων. Λιγότερο από ένα μήνα μετά την εισβολή στην ΕΣΣΔ, η ΚΕ του ΚΚ(μπ) εξέδωσε απόφαση (18 Ιούλη 1941) για την οργάνωση της αντίστασης στις κατεχόμενες περιοχές, τη συγκρότηση πα­ράνομων κομματικών και κομσομόλικων οργανώσεων, παρτιζάνι­κων ομάδων, στις πόλεις και την ύπαιθρο. Τα παρτιζάνικα σώματα ιδρύθηκαν με σχέδιο που περιλάμβανε τη διατήρηση δυνάμεων του τακτικού στρατού, αλλά και μεμονωμένων στρατιωτικών στα μετόπισθεν του εχθρού. Ήδη από την άνοιξη του 1942 είχαν δημιουργηθεί από τη δράση των παρτιζάνων ελεύθερες περιοχές έκτασης πολλών τετραγωνικών χιλιομέτρων, καθηλώνοντας 22 – 24 εχθρικές μεραρχίες. Έως το τέλος του πολέμου οι Σοβιετικοί παρτιζάνοι συγκέντρωναν πάνω από 1.000.000 μαχητές και μαχήτριες σε 6.200 αντάρτικα σώματα και παράνομες ομάδες («Ρι­ζοσπάστης», 3-5-2015).

(…) Η δράση των παρτιζάνικων ομάδων ήταν πολύμορφη. Έσωζαν Σοβιετικούς πολίτες από γερμανικές εκκαθαριστικές επιχει­ρήσεις, εξόντωναν διορισμένους από τις κατοχικές αρχές δημάρ­χους, κοινοτάρχες και αστυνομικούς, ανατίναζαν σιδηροδρομικές γραμμές για την παρεμπόδιση του εχθρού, διενεργούσαν σει­ρά σαμποτάζ, απέτρεπαν τη μεταφορά Σοβιετικών πολιτών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, συγκέντρωναν τρόφιμα, φάρμακα και ιματισμό για το λαό που υπέφερε, οργάνωναν δίκτυα πληρο­φόρησης και απόσπασης μυστικών του εχθρού καθώς και ομά­δες αυτοάμυνας κ.ά.

Στις 19 Νοέμβρη 1942 μπήκε σε εφαρμογή το σοβιετικό σχέ­διο αντεπίθεσης στην περιοχή του Στάλινγκραντ. Οι τρομακτικές μάχες που ακολούθησαν τέλειωσαν στις 2 Φλεβάρη 1943, με τη συντριβή των γερμανικών στρατευμάτων και των συμμάχων τους και την παράδοση της στρατιάς του Φον Πάουλους.

Σε αυτό το διάστημα, «κολλημένος» στα ραδιόφωνα ο κόσμος παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα τις μάχες που διεξά­γονταν στη στέπα, αλλά και για κάθε δρόμο, κάθε τετράγωνο, για κάθε σπίτι, για κάθε όροφο πολυκατοικίας, για κάθε δωμά­τιο και σκαλοπάτι. Το σύνθημα του σοβιετικού λαού και στρατού «Ούτε ένα βήμα πίσω!», που περικλειόταν στη Διαταγή 227 του I. Β. Στάλιν ως Προέδρου της Κρατικής Επιτροπής Άμυνας της ΕΣΣΔ (28 Ιούλη 1942), έγινε πραγματικότητα (RobertGeoffrey, «Stalin’sWars: FromWorldWartoColdWar». 1939 -1953, εκδ. YaleUniversityPress, London, 2006, σελ. 132).

Στους δυόμισι μήνες που διήρκεσαν οι μάχες στο Βόλγα, τα γερμανικά και τα συμμαχικά τους στρατεύματα είχαν απώλειες πάνω από 800.000 άντρες, 2.000 άρματα μάχης και αυτοκινού­μενα πυροβόλα, πάνω από 10.000 πυροβόλα και όλμους, σχε­δόν 2.000 αεροπλάνα και πάνω από 70.000 αυτοκίνητα (Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, Παγκόσμια Ιστορία, τόμ. 11 -12, εκδ. «Μέ­λισσα», Αθήνα-,-1965, σελ. 296).

Ισχυρό βοηθητικό στήριγμα του Κόκκινου Στρατού ήταν ο σοβι­ετικός πληθυσμός των περιοχών και οι Οργανώσεις του ΚΚ Μπολ­σεβίκων και της Κομσομόλ. Δίπλα τους έδωσαν τη μάχη και πολ­λοί αλλοεθνείς μαχητές. Μόνο στη Λευκορωσία διακρίθηκαν για την παρτιζάνικη δράση τους 703 Πολωνοί, 184 Σλοβάκοι, 33 Τσέχοι, 25 Γερμανοί, 24 Ισπανοί, 14 Γάλλοι κ.ά. Βοήθησαν στον εφο­διασμό με τρόφιμα και άλλα εφόδια. Δούλευαν στην κατασκευή .αεροδρομίων, πορθμείων, δρόμων, στη μεταφορά πυρομαχικώνήι στην επιδιόρθωση φθαρμένου πολεμικού υλικού, μέσα στις .Σοβαρές συνθήκες του ρωσικού χειμώνα.

Η εργατική τάξη της Σοβιετικής Ένωσης, ταυτόχρονα με τη σκληρή δουλειά της για τον εφοδιασμό του Κόκκινου Στρατού, έλυσε σε μικρό χρονικό διάστημα πολλά προβλήματα της παρα­γωγής, όπως το πρόβλημα της αύξησης των ενεργειακών δυνα­τοτήτων της ΕΣΣΔ.

Η στροφή που σημειώθηκε στην πορεία του πολέμου, με τη μεγαλειώδη νίκη του Κόκκινου Στρατού επί του γερμανικού στο Στάλινγκραντ, έγινε αμετάστρεπτη μετά και από τη συντριβή των γερμανικών στρατευμάτων στο Κουρσκ (5 Ιούλη – 23 Αυγούστου 1943), όπου διεξήχθη η μεγαλύτερη στην ιστορία μάχη τεθωρακι­σμένων αρμάτων (Συλλογικό, «Ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1985, σελ. 155).

Η Σοβιετική Ένωση αντιμετώπισε τις δυνάμεις του Άξονα στην ηπειρωτική Ευρώπη μόνη της επί 2 ολόκληρα χρόνια. Στο Λένινγκραντ, λαός και στρατός παρέμειναν αλύγιστοι υπερασπιστές της πόλης κατά την πλέον αιματηρή πολιορκία στην Ιστορία, που κράτησε 872 μέρες και κόστισε τη ζωή σε πάνω από 1.000.000 Σοβιετικούς πολίτες. Σε αυτό το διάστημα ο γερμανικός στρατός έριξε πάνω στο Λένινγκραντ περισσότερε f*u7T0 5.000 ωρολογια­κές και 100.000 εμπρηστικές βόμβες, καθώς και 150.000 περίπου βλήματα πυροβολικού. Καταστράφηκαν πάνω από 3.000 κτίρια. Το πρώτο ρήγμα στον αποκλεισμό του Λένινγκραντ έγινε στις 18 Γενάρη 1943, ενώ στις 27 Γενάρη 1944 λύθηκε η πολιορκία (Συλ­λογικό, Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 19ος, εκδ. «Α­κάδημος», Αθήνα, 1980, σελ. 410).

Η απελευθέρωση της Σοβιετικής Ένωσης συντελέστηκε κυρί­ως με τη λαμπρή επιτυχία των στρατευμάτων της στη χειμωνιάτι­κη εκστρατεία του 1943 -1944. Στη διάρκειά της σημειώθηκαν οι μεγάλες νίκες της ΕΣΣΔ στην Κριμαία (9 Απρίλη -12 Μάη 1944), στη δεξιά όχθη του Δνείπερου (24 Δεκέμβρη 1943 – 17 Απρίλη 1944) και αλλού (Συλλογικό, «Ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1985, σελ. 182-183).

Ιδιαίτερη ήταν η προσφορά των Σοβιετικών αιχμαλώτων, έγκλει­στων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, που συνέχιζαν, μαζί με άλ­λους κομμουνιστές κρατούμενους, να αγωνίζονται παρά τις εξο­ντωτικές συνθήκες – οργανώνοντας παράνομες ομάδες αντίστα­σης, δολιοφθορές στην παραγωγή, αποδράσεις, ακόμα και εξε­γέρσεις. Η παράνομη οργάνωση των κρατουμένων στο Νταχάου, με επικεφαλής διεθνή επιτροπή, οργάνωσε εξέγερση στις 28 Α­πρίλη 1945, μια μέρα πριν φτάσουν τα αμερικανικά στρατεύμα­τα, και έτσι ματαιώθηκε το ναζιστικό σχέδιο εξόντωσης των επιζώντων κρατουμένων (Συλλογικό, Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλο­παίδεια, τόμ. 24ος, εκδ. «Ακάδημος», Αθήνα, 1981, σελ. 553).

Επίσης, στο Μπούχενβαλντ είχε συγκροτηθεί δίκτυο 178 παρά­νομων ομάδων (56 από Σοβιετικούς κρατούμενους) με επικεφαλής τον κομμουνιστή Μπ. Μπάρτελ (ό.π. σελ. 362). Αντίστοιχες οργα­νώσεις υπήρχαν ακόμα στο Άουσβιτς (με επικεφαλής τους αξιω­ματικούς του Κόκκινου Στρατού Α. Λεμπέντεφ και Φ. Σκίμπα) κ.α

Η ΕΣΣΔ σήκωσε το κύριο βάρος του πολέ­μου, τόσο από την άποψη των θυσιών της σε έμψυχο δυναμικό και άψυχο υλικό, ό­σο και από την άποψη της συμβολής της στη στρατιωτική συντριβή του Άξονα. Ακόμα και ό­ταν ξεκίνησε η εκστρατεία των ΗΠΑ – Βρετανί­ας κατά της Ιταλίας (τον Ιούλη 1943), η κατανομή των γερμανικών δυνάμεων ήταν 257 μεραρχίες στο ανατολικό μέτωπο και μόλις 26 στην Ι­ταλία. Ακόμα και μετά την απόβαση στη Νορμανδία ο Άξονας συνέχισε να διατηρεί στο α­νατολικό μέτωπο περίπου τετραπλάσιες δυνά­μεις απ’ ό,τι στο δυτικό (56 – 75 μεραρχίες της Βέρμαχτ στο δυτικό μέτωπο, έναντι 190 – 270 Μεραρχιών που διατηρούσε στο ανατολικό μέ­τωπο) (ό.π. σελ. 430).

Σ’ ένα μέτωπο, το μήκος του οποίου κυμαινόταν από 3,000 έως 6,200 χιλιόμετρα, ο Κόκκινος Στρατός έδωσε ενάντια στο ναζισμό αδιάλειπτα μάχες για 1.418 μερόνυχτα.

Κάθε λεπτό του πολέμου, η Σοβιετική Ένωση θρηνούσε κατά μέσο όρο 9 νεκρούς. Κάθε ώρα 507 νεκρούς. Κάθε μέρα 1.400 νεκρούς.

Στις 7 Απρίλη 1945 ο I. Β. Στάλιν έγραψε προς τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ρούζβελτ:

«Είναι δύσκολον να συμφωνήση κανείς με τηνγνώμην ότι η μη προβολή αντιστάσεως από μέρους των Γερμανών εις το δυτικόνμέτωπον ε­ξηγείται μόνον από το γεγονός ότι ούτοι συνετρίβησαν. Οι Γερμανοί έχουν εις το ανατολικόνμέτωπον 147μεραρχίας, θα ημπορούσανχωρίς να ζημιώσουν την υπόθεσίν τους να αποσπά­σουν από το ανατολικόνμέτωπον 15 – 20 με­ραρχίας και να τας μεταφέρουν προς βοήθειαν των στρατευμάτων τους εις το δυτικόνμέτωπον. Εν τούτοις οι Γερμανοί δεν το έκαμαν. Συνεχί­ζουν να μάχωνται με λύσσαν εναντίον των Ρώ­σων διά κάποιον πολύ ολίγον γνωστόν σιδηροδρομικόνσταθμόνΖεμλιάνιτσα εις την Τσεχοσλοβακίαν, που τους χρειάζεται τόσον όσον και εις τον πεθαμένον τα καταπλάσματα, εξ άλλου όμως παραδίδουν χωρίς καμμίαναντίστασιν τό­σον σπουδαίας πόλεις εις το κέντρον της Γερ­μανίας όπως το Οσναμπρουκ, το Μανχάιμ, το Κάσσελ. Θα παραδεχθήτε ότι η συμπεριφορά αυτή των Γερμανών είναι κάτι περισσότερον α­πό περίεργος και ακατανόητος» (υπουργείο Ε­ξωτερικών της ΕΣΣΔ,«Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλε­μος. Η αλληλογραφία Στάλιν – Τσώρτσιλ – Ρούζ­βελτ- Τρούμαν», τόμ. Α, εκδ. «Μέλισσα», Αθή­να, 1957, σελ. 378-379).

Η ΕΣΣΔ είχε 20.000.000 νεκρούς σε μάχιμο και άμαχο πληθυσμό, ενώ συνολικά τα θύματα υπολογίζονται σε περίπου 30 εκατομμύρια μαζί με τους ανάπηρους και τους τραυματίες. Οι νε­κροί της Βρετανίας έφτασαν τους 375.000 και των ΗΠΑ τους 405.000 (Συλλογικό, «60 χρόνια από τη μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη των Λαών. Έπος και Διδάγματα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2005, σελ. 23).

Την ίδια στιγμή, στο ανατολικό μέτωπο η Βέρμαχτ είχε απώλειες περίπου 10.000.000 άντρες, δηλαδή σχεδόν το 77% των συνολικών απω­λειών της στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Συλλο­γικό, Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 26ος, εκδ. «Ακάδημος», Αθήνα, 1982, σελ. 430).

Από τα 260 δις. δολάρια του συνολικού ύψους των ζημιών που υπέστη η ευρωπαϊκή ήπειρος στη διάρκεια του πολέμου, τα 128 δισ. δολάρια αναλογούσαν στην ΕΣΣΔ: Σε σωρούς ερειπίων μετατράπηκαν 1.710 πόλεις της ΕΣΣΔ. Ακόμα, κάηκαν 70.000 χωριά και κεφαλοχώρια. Κατα­στράφηκαν ολοκληρωτικά ή εν μέρει 32.000 βιομηχανικές επιχειρήσεις και 65.000 χιλιόμε­τρα σιδηροδρομικών γραμμών. Καταληστεύθηκαν 98.000 κολχόζ, 5.000 σοβχόζ και Μηχανοτρακτερικοί Σταθμοί, χιλιάδες νοσοκομεία, σχο­λεία, μουσεία, ανώτερα ιδρύματα και βιβλιοθή­κες (Συλλογικό, «60 χρόνια από τη μεγάλη Αντι­φασιστική Νίκη των Λαών. Έπος και Διδάγματα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2005, σελ. 23.).

Η εποποιία της Σοβιετικής Ένωσης συντε­λέστηκε πάνω και χάρη στην ύπαρξη ισχυρών βάθρων που είχαν οικοδομηθεί μέσα σε πολύ λίγα χρόνια ύστερα από την Οκτωβριανή Επα­νάσταση και τα ερείπια του εμφύλιου ταξικού πολέμου που την ακολούθησε. Αυτές οι προϋ­ποθέσεις της νίκης ήταν: α) Η σοσιαλιστική οικονομία: Ο Κόκκινος Στρατός δεν θα μπορούσε να σταθεί αν δεν «πατούσε» γερά στις βάσεις μιας πανίσχυρης πολεμικής οικονομίας, που έγινε δυνατό να οικοδομηθεί χάρη στο ρόλο της εργατικής σοβι­ετικής εξουσίας, στα πλεονεκτήματα που προ­σφέρουν η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγω­γής και ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας, θεμελιώδης προϋπόθεση και για την ταχύτατη προσαρμογή της σοσιαλιστικής οικονομίας σε συνθήκες αμυντικού πολέμου. Χάρη στο σοσι­αλιστικό χαρακτήρα της οικονομίας, η ΕΣΣΔ έ­γινε η πιο ισχυρή βιομηχανικά χώρα της Ευρώ­πης (Ουίλιαμ Ζ. Φόστερ, «Ιστορία των τριών Δι­εθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, χ.χ., σελ. 532).

Αποτελεί προπαγανδιστικό τέχνασμα ο ισχυρισμός ότι η ΕΣΣΔ μπόρεσε να νικήσει στηριγ­μένη κυρίως στη βοήθεια που της δόθηκε α­πό τις ΗΠΑ, Μ. Βρετανία και Καναδά. Η βοή­θεια που δόθηκε, πέρα από το γεγονός ότι ή­ταν με τη μορφή του δανεισμού, που επιβάρυνε τη σοβιετική οικονομία, σε καμιά περίπτω­ση δεν υπήρξε καθοριστική.

β) Ο ρόλος του Κόμματος: Με την έναρξη της εισβολής το Κομμουνιστικό Κόμμα της ΕΣΣΔ μετατράπηκε σε συλλογικό οργανωτή και κα­θοδηγητή της αμυντικής πολεμικής προσπά­θειας, τόσο στην πρώτη γραμμή όσο και στα μετόπισθεν.

Μόνο τον πρώτο χρόνο του πολέμου εντάχθη­καν στον Κόκκινο Στρατό και Ναυτικό περίπου 1.000.000 μέλη του Κόμματος και 2.000.000 μέλη της Νεολαίας του. Σχεδόν το 1/3 των με­λών της Κεντρικής Επιτροπής βρισκόταν στο μέτωπο. Συνολικά το ποσοστό του κομματικού δυναμικού που εντάχθηκε στις στρατιωτικές και παραγωγικές ανάγκες του πολέμου έφτα­σε το 81,8%. Ένας στους δύο άνδρες και γυναί­κες των σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων προς το τέλος του πολέμου ήταν οργανωμένος κομ­μουνιστής και κομσομόλος. Σύμφωνα με άλλη πηγή, στις αρχές του 1945 στον Κόκκινο Στρα­τό και στο Στόλο υπήρχαν 3.325.000 κομμουνι­στές, ή σχεδόν το 60% της συνολικής δύναμης του Κόμματος (Συλλογικό, «Ιστορία του ΚΚΣΕ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1976, σελ. 615).

Μεγάλη ήταν και η συμβολή όλων των εθνο­τήτων και εθνικοτήτων της ΕΣΣΔ. Αντιπρόσω­ποι εκατό εθνοτήτων και εθνικοτήτων τιμήθη­καν με την ανώτατη τιμή του «Ηρώα της Σοβι­ετικής Ένωσης».

Στους πρώτους 6 μήνες του πολέμου το Κόμ­μα είχε πάνω από 500.000 νεκρούς, ενώ έως το 1945 είχαν δώσει τη ζωή τους περίπου 3.000.000 κομμουνιστές και κομμουνίστριες.

Κλείνοντας ας θυμηθούμε τα λόγια του συγγραφέα Έρνεστ Χεμινγουέι: « Κάθε άνθρωπος που αγαπά την ελευθερία χρωστάει στον Κόκκινο Στρατό περισσότερα από ότι μπορεί ποτέ να πληρώσει».

ΜΑΙΟΣ 2020

* Πρόεδρος της μαρτυρικής Μαλαθύρου Πρώην δήμαρχος Μηθύμνης

Ιδρυτικό μέλος του Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων& Χωριών της Ελλάδας

Μέλος του Δ.Σ. του δικτύου μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας

Περιόδου 1941-1945 (ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)