Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ – THEMISTOCLES
(Αθήνα 525 – Μαγνησία 460 π.Χ.)
Μεγαλοφυής αθηναίος πολιτικός και στρατηγός, ο νικητής της ναυμαχίας της Σαλαμίνας (480 π.Χ.). Διαβλέποντας τη σημασία του ναυτικού, κατέστησε την Αθήνα μεγάλη ναυτική δύναμη, αξιοποιώντας το λιμάνι του Πειραιά και ανεγείροντας αργότερα τα Μακρά Τείχη που εξασφάλισαν την αθηναϊκή ηγεμονία. Εντούτοις, θύμα του θεσμού του οστρακισμού, κατέφυγε στους πέρσες και έγινε σατράπης Μαγνησίας, προτιμώντας τελικά να αυτοκτονήσει παρά να συνεργήσει εναντίον της Ελλάδος.
Βιβλιογραφία: Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Ηθικά, Cornelius Nepos, Themistocles, Adolf Bauer, Themistocles, 1881, Theodor Franz, Themistocles und die attische marine, 1898, Marie-Louise von Fran, The Dreams of Themistocles and Hannibal, 1998, Barry Strauss, The battle of Salamis, 2004, Tom Holland, Persian fire, 2005, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Γ.Δ. Καψάλη), Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Προτομή, Εθνικό Μουσείο Νεαπόλεως, Προτομή, Έπαυλη Αλμπάνι, Όστρακο Θεμιστοκλή, Νομίσματα Αθήνας και Μαγνησίας, Η οχύρωση του Πειραιά, πίνακας, Αλ. Στιούαρτ.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Μέγα το της θαλάσσης κράτος» (Θουκυδίδης, Α΄, 143).
** ** **
ΛΕΩΝΙΔΑΣ – LEONIDAS
(Σπάρτη 540-Θερμοπύλες 480 πΧ)
Βασιλιάς της Σπάρτης, μέλος του οίκου των Αγιαδών, γιος του βασιλιά Αναξανδρίδη, διαδέχθηκε το 490/488 π.Χ. τον ετεροθαλή αδελφό του Κλεομένη Α΄. Στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την υπεράσπιση της ελληνικής ελευθερίας κατά την περσική εισβολή, έπεσε ηρωικά στα στενά των Θερμοπυλών (480 π.Χ.) με τους 300 επίλεκτους σπαρτιάτες, μετά την προδοσία του Εφιάλτη. Περνώντας στη σφαίρα του θρύλου, αναδείκτηκε σε μεγάλη μορφή της ιστορίας και ενέπνευσε πολλούς πολεμιστές και καλλιτέχνες.
Βιβλιογραφία: Ηρόδοτος, Michel de Montaigne, Des Cannibals, 1580, Fr. De Salignac de la Motte – Fenelon, Dialogues des morts, 1697, R. Glover, Leonidas, 1737, Steven Pressfield, Πύλες της φωτιάς, 1998, Macgregor Morris, Leonidas, Hero of Thermopyles, 2003, Ι. Κωτούλας –Δ. Μπελέζος, Μεγάλες Μάχες, Θερμοπύλες, 2005, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες, πίνακας, Δαβίδ, 1814, Λούβρο, Παρίσι, Άγαλμα πολεμιστή, Μουσείο Σπάρτης.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Μολών λαβέ» (Λεωνίδας προς Ξέρξη στις Θερμοπύλες).
** ** **
ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ – PAUSANIAS
(Σπάρτη 515/510-468/466 π.Χ.)
Στρατηγός και Αντιβασιλέας της Σπάρτης, γιος του βασιλιά Κλεομβρότου και ανιψιός του Λεωνίδα, από τον οίκο των Αγιαδών, νικητής των Πλαταιών (479 π.Χ.), όπου η ελληνική δύναμη (60.000 άνδρες) κατετρόπωσε την περσική στρατιά του Μαρδονίου (30.000 άνδρες). Διοικώντας τον ελληνικό στόλο, ολοκλήρωσε την απαλλαγή της Ελλάδας από τους πέρσες και απελευθέρωσε τα νησιά του Αιγαίου, την Κύπρο και το Βυζάντιο. Η μεγαλομανία του και ο σατραπικός του βίος όμως, οι διαπραγματεύσεις του με τους πέρσες για την δημιουργία προσωπικής ηγεμονίας, τον οδήγησαν τελικά σε ατιμωτικό θάνατο, εντοιχισμένο στο ιερό της Χαλκιοίκου Αθηνάς.
Βιβλιογραφία: Θουκυδίδης, Livius, Cornelius Nepos, Lives of eminent commanders, 1886, Κων. Παπαρηγόπουλος, Ιστορία Ελληνικού Έθνους, 1870, Δ. Γαρουφάλης, Περσικοί Πόλεμοι, 2003, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Μαρμάρινη προτομή, Μουσείο Καπιτωλίου, Ρώμη.
** ** **
Η ιστορία της Ελλάδας προχωρεί παράλληλα με την ιστορία του κόσμου και την ιστορία της Ευρώπης. Από τους μινωϊτες ως τους αρχαίους έλληνες και από τους βυζαντινούς ως τους νεοέλληνες και από τους σημερινούς ευρωπαίους ως τους μελλοντικούς πολίτες του κόσμου. Η ελληνική ιστορία έχει βάθος και πλάτος, διάρκεια και συνέχεια, εξάρσεις και υφέσεις. Ελλάδα και έλληνες γράφουν την ιστορία, ζουν στην ιστορία, προχωρούν με την ιστορία.
Εκατό χιλιάδες χρόνια, αριθμεί η ανθρώπινη δράση στον ελλαδικό χώρο. Από τη λίθινη μέχρι τη διαστημική εποχή, στέρεοι δεσμοί ενώνουν τις μεγάλες περιόδους του Ελληνισμού. Αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική εποχή. Βυζαντινή, χριστιανική και οθωμανική εποχή. Εποχή αναγέννησης, επανάστασης, οργάνωσης της νέας Ελλάδας. Ελληνικός λόγος, ελληνική πίστη, ελληνική ελευθερία, είναι τα δώρα του ελληνισμού στον κόσμο. Η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, η ελληνική φιλοσοφία, επιστήμη και τέχνη, οι ελληνικές παραδόσεις, αξίες και ιδανικά, η προσφορά των ελλήνων στον άνθρωπο. Και το πνεύμα, η ελπίδα, η δύναμη του ελληνισμού, είναι το μήνυμά του προς το μέλλον.
Ποιοί είναι οι χαρακτηριστικότεροι σταθμοί της ελληνικής ιστορίας; Είναι βέβαια, για την Ελλάδα, η αφομοίωση του μινωϊκού πολιτισμού από τους μυκηναίους, η δημιουργία του χρυσού αιώνα του Περικλή, η επέκταση του ελληνισμού με τον Αλέξανδρο. Είναι η ακμή της βυζαντινής αυτοκρατορίας, η εθνική επανάσταση του 1821 και η εξόρμηση του 1910-1920. Και είναι το έπος του ’40 και της Αντίστασης, η ανάπτυξη της χώρας και η είσοδός της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Είναι βέβαια, για την Ευρώπη, στην αρχαιότητα, η σωτηρία της Ευρώπης, με τους περσικούς πολέμους και την απόκρουση του ασιάτη εισβολέα. Είναι, στο Μεσαίωνα, η διάσωση της ευρωπαϊκής ιδέας με το Βυζάντιο και τον φραγμό στους βάρβαρους κατακτητές. Είναι, στην Αναγέννηση, η ανάσταση του ευρωπαϊκού πνεύματος, με την έξοδο των ελλήνων λογίων και τη μετάδοση του ελληνοβυζαντινού πολιτισμού.
Είναι ασφαλώς, για ολόκληρο τον κόσμο, πρώτο συντελεσμένο αποτέλεσμα, η κατάκτηση των ρωμαίων από το ελληνικό πνεύμα και ο εξελληνισμός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η μετατροπή της θρησκείας του Ιησού, με την ελληνική φιλοσοφία και τη γλώσσα, στον οικουμενικό χριστιανισμό και στην Ορθοδοξία. Είναι ακόμη, δεύτερο ημιτελές δημιούργημα, ο εξελληνισμός της οθωμανικής αυτοκρατορίας, που νομοτελειακά θα οδηγούσε στην ανασύσταση της Ανατολικής αυτοκρατορίας, πολυεθνικού σχήματος, κατευθυνόμενου από την ελληνική πνευματική παράδοση και την ελληνική πρακτική στη διοίκηση και στο εμπόριο. Είναι τέλος, τρίτο προσδοκώμενο επίτευγμα, η νέα αναγέννηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τον ελληνικό πνευματικό πολιτισμό, με την ενότητα της ευρωπαϊκής ιστορίας, μέσω της αρχαίας Ελλάδας, του Βυζαντίου και της νεότερης Ευρώπης, με την ελληνική Ορθοδοξία και μεταφυσική, και την ελληνική αντίληψη για τον κόσμο, τη ζωή και τον άνθρωπο. “Γιατί μπορεί η Ευρώπη να αφελληνίζεται, αλλά γρήγορα θα αντιληφθεί πώς δεν μπορεί να αφελληνισθεί, παρά με μέσα ελληνικά” (Μαλεβίτσης, Ο φωτισμός του ανθρώπου).
