Ο Γενάρης, όπως και όλοι οι μήνες του ημερολογίου μας, του Παγκοσμίου Χριστιανικού ημερολογίου μπορούμε να πούμε, οφείλει τ΄ όνομά του στους Αρχαίους Ρωμαίους και μάλιστα στο Θεό του Ιανό, που προς τιμή του τον ονόμασαν έτσι.
Δεν είχε όμως από την αρχή την τιμή να αποτελεί τον πρώτο μήνα του χρόνου. Είναι γνωστό πως οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν σαν Πρωτοχρονιά την 21η Ιουνίου (του μηνός Σκιροφοριώνος όπως τον έλεγαν) και οι Ρωμαίοι την 1η Μαρτίου. Η τελευταία μάλιστα είχε διατηρηθεί να γιορτάζεται και από τους Έλληνες της Αδριανουπόλεως, πριν τους διώξουν οι Τούρκοι από την Ανατολική Θράκη.
Οι λαϊκές προσηγορίες του μήνα αυτού είναι ποικίλες. Τον λένε Καλαντάρη (γιατί τραγουδούν τα κάλαντα) Κρυαρίτη (για το πολύ κρύο που φέρνει) Μεγάλο και Τρανό και Μεγαλομηνά (γιατί έχει 31 ημέρες και οι νύχτες του είναι μεγάλες, όπως λέει και το τραγούδι «Νάταν οι μέρες του Μαγιού κι οι νύχτες του Γενάρη») Κλαδευτή (επειδή αρχίζουν τα κλαδέματα στα αμπέλια) Μεσοχείμωνα (επειδή βρίσκεται στη μέση του χειμώνα) Παγωνιά (επειδή παγώνουν τα νερά) Γατόμηνα (για τους νυχτερινούς έρωτες των γάτων) και Γελαστό (για τις Αλκυονίδες ημέρες του). Οι κτηνοτρόφοι τον λένε παρετυμολογικά Γενάρη, επειδή στις ημέρες του γεννούσαν τα πρόβατα.
Γιορτές και Πανηγύρια το Γενάρη στην Κρήτη
§ Με τη γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου στις 7 Ιανουαρίου κλείνει ο εορταστικός κύκλος των Χριστουγέννων.
§ Στις 13 Ιανουαρίου και ενώ ο χριστιανικός κόσμος δεν γιορτάζει καμία επίσημη γιορτή της Θεοτόκου, οι κάτοικοι του Χάνδακα, της ενετικής πρωτεύουσας του νησιού, τιμούσαν παλιότερα τη Βρεφοκρατούσα Θεοτόκο, ή καλύτερα, τιμούσαν μια παλιά εικόνα, από τις πιο διάσημες ολόκληρου του Χριστιανικού κόσμου, την περίφημη Μεσοπαντίτισσα. Πήρε το όνομα της επειδή κατά την αρχαία παράδοση πανηγύριζε στο μέσο της περιόδου από τα Φώτα μέχρι την Υπαπαντή. Η εικόνα του 12ου αιώνα κατά την εκκένωση της πόλης από το Φραντζέσκο Μοροζίνη τον Σεπτέμβρη του 1669 μεταφέρθηκε στη Βενετία μαζί με τα άλλα σημαντικά κειμήλια και βρίσκεται στο Ναό της Santa Maria Della Salute. Αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας. Αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας υπάρχει στο παρεκκλήσι του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο.
§ Στις 17 Ιανουαρίου τιμάται ο Καθηγητής της Ερήμου Άγιος Αντώνιος. Σε όλη την Κρήτη υπάρχουν 68 σπήλαια αφιερωμένα στον Άγιο. Σημαντικά είναι και τα μεγάλα μοναστήρια της Κρήτης όπως των Σαββαθιανών, Απεζανών, του Βροντησίου, της Άρβης, του Αγίου Αντωνίου στο Βένι. Επίσης πολλά είναι τα σωζόμενα καθολικά παλιών μοναστηριών της βενετικής περιόδου όπως του Αγίου Αντωνίου στο Καβούσι Ιεράπετρας, στην Μακρυλιά Ιεράπετρας, στο Σύρμεσο Μεραμβέλλου, στη Λαγκούφα Ρεθύμνου, στο Πετάλι Μαλεβιζίου, στο Βόθωνα Ακρωτηρίου και πολλά άλλα.
§ Στις 18 τιμάται η μνήμη Αθανασίου και Κυρίλλου Πατριάρχου Αλεξανδρείας. Από τα πιο σημαντικά πανηγύρια του Αγίου Αθανασίου που γινόταν παλιότερα στο νησί ήταν εκείνο των Εννιά Χωριών Κισάμου.
§ Η εορτή των Τριών Ιεραρχών στις 30 Ιανουαρίου είναι αυστηρά σχολική με τις σχολικές επιτροπές να προσφέρουν σε όλους τους μαθητές από ένα «αρτουλάκι» για ευλογία και «καλή πρόοδο».
Οι παροιμίες που συναντάμε στον Ελλαδικό χώρο για τον Γενάρη είναι:
Αδελφέ Μιχάλη, τώρα τον Γενάρη, οι δύο ένας γίνονται και ο μοναχός κουβάρι.
Αρχιμηνιά, καλή χρονιά, με σύγκρυα και παγωνιά.
Άσπρος Γενάρης, νηστικός ο μεροκαματιάρης.
Βαρύ το καλοκαίρι βαρύς και ο Γεναροχειμώνας.
Βροχερός Γενάρης, Αύγουστος νοικοκύρης.
Γενάρη γέννα το παιδί, Φλεβάρη, φλέβισέ το.
Γενάρη διαβολόμηνα ποτέ σου μην ξανάρθεις.
Γενάρη και Φλεβάρη καταβολάδα και ξινάρι.
Γενάρη καλαντάρη τα κορίτσια σου που τα ‘χεις στα θολόστακτα κρυμμένα.
Γενάρη μήνα κλάδευε και λίσγο μη γυρεύεις.
Γενάρη μήνα κλάδευε και το φεγγάρι χέστο.
Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην κοιτάζεις.
Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην ξετάζει.
Γενάρη πίνουν το κρασί, το Θεριστή το ξύδι.
Γενάρη, μήνα του Χριστού κι αρχιμηνιά του κόσμου.
Γενάρης με τα κρούσταλα, Φλεβάρης με τα χιόνια.
Γενάρης μήνας του Χριστού κι αρχιμηνιά του κόσμου.
Γενάρης στεγνός κι ο κόπος σου διπλός.
Γενάρης στεγνός, νοικοκύρης πλούσιος.
Γενάρης χωρίς χιόνι, κακό μαντάτο.
Γεναριάτικο πουλί Αυγουστιάτικο αυγό.
Γεναριάτικο φεγγάρι με τα’ Αϊ Γιαννιού τη χάρη.
Γεναριάτικο φεγγάρι, ήλιος ημέρας μοιάζει.
Δέκα μέρες του Γεναράκη, ίσον μικρό καλοκαιράκι.
Εγέλασεν ο Γενάρης.
Εκαμε κι ο Γενάρης ήλιο.
Κάλλιο να ’δω σκυλί λυσσασμένο παρά ζεστό ήλιο τον Γενάρη.
Κλάδεμα του Γενάρη κάθε μάτι και βλαστάρι.
Κότα πίτα το Γενάρη, κόκορα τον Αλωνάρη.
Κότα τον Γενάρη, κέφαλο τον Αλωνάρη.
Κότα, χήνα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη.
Κόψε ξύλα τον Γενάρη μην κάψεις τα παλούκια.
Κόψε ξύλο τον Γενάρη και μην καρτερείς φεγγάρι.
Μα ’μουν γάτος τον Γενάρη κι ας μην είχα άλλη χάρη.
Μωρή πουτάνα αμυγδαλιά π’ ανοίγεις τον Γενάρη δεν καρτερείς την Άνοιξη ν’ ανοίξουμ’ όλοι αντάμα.
Ο Γενάρης δε γεννά μήτε αυγά μήτε πουλιά, μόνο κρύο και νερά.
Ο Γενάρης και αν γεννά του καλοκαιριού μηνά.
Ο Γενάρης κι αν γεννά, του Καλοκαιριού μηνά.
Ο Γενάρης κι αν γεννάται του καλοκαιριού θυμάται. (Αλκυονίδες ημέρες)
Ο λαγός και το περδίκι κι ο κακός ο νοικοκύρης το Γενάρη χαίρονται.
Οι γεναριότικες νύχτες, για να περάσουν θέλουν συντροφιά και κουβέντα.
Όποιος θε να βαμπακώσει, τον Γενάρη θε ν’ οργώσει.
Όποιος θέλει να βαμβακώσει, τον Γενάρη ας οργώσει.
Όποιος σπέρνει το Γενάρη, παίρνει την ανεμοζάλη.
Όρνιθα το Γενάρη, κέφαλος τον Αλωνάρη.
Σ’ όσους μήνες έχουν «ρο», μπάνιο με ζεστό νερό.
Τ’ Αλωναριού τα μεσημέρια , και του Γεναριού οι νύχτες.
Τ’ Αυγούστου και του Γεναριού, τα δυο χρυσά φεγγάρια.
Το Γενάρη κόβε ξύλα και φεγγάρι μην κοιτάζεις.
Το Γενάρη το ζευγάρι διάβολος θε να το πάρει.
Το Γεναριάτικο φεγγάρι είναι για κλάδο.
Το χιόνι του Γενάρη κοπριά, του Μάρτη φωτιά.
Τον Γενάρη κλάδευε και τον Φλεβάρη απόσκαφτε.
Τον κακό Γενάρη το κασόνι έχει τη χάρη.
Του Αυγούστου και του Γεναριού το φεγγάρι φωτάει σαν ημέρα.
Του Γενάρη οι ξαστεριές του Αυγούστου οι συννεφιές το ίδιο πράμα είναι.
Του Γενάρη το ζευγάρι διάβολος θε να το πάρει.
Του Γενάρη το φεγγάρι ήλιος της ημέρας μοιάζει.
Του Γενάρη το φεγγάρι λάμπει σαν μαργαριτάρι.
Του Γενάρη το φεγγάρι παρ’ ολίγο να ‘ναι μέρα.
Του Γενάρη το φεγγάρι παρά λίγο μέρας μοιάζει.
Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα να ‘ναι μέρα.
Του Γενάρη το φεγγάρι την ημέρα σιγοντάρει.
Του Γεναριού η καλοκαιριά όλα τα δέντρα τα γελά.
Του Γεναριού το φεγγάρι είναι σαν του Αλωνάρη.
Τυρί μαλλί τον Αύγουστο κι αγγούρια τον Γενάρη.
Τώρα το μεσοχείμωνο ζητάει κι η γριά ξυλάγγουρα.
Φάε βετούλι τον Γενάρη και γίδα τον Αλωνάρη.
Χαρά στα Φώτα τα στεγνά και τη Λαμπρή βρεμένη.
Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές θα ‘ν’ τον Αλωνάρη.
Χιόνια του Γενάρη, χαρές του Αλωνάρη.
Χιονίζει ο Γενάρης, ξεψυχάει ο γαϊδουριάρης.
Χιόνισ’ έβρεξ’ ο Γενάρης, όλοι οι μύλοι μας θ’ αλέθουν.
Χιόνισε έβρεξε ο Γενάρης, ούλοι οι μύλοι αλέθουν.
Χορεύει σαν Γεναριάτικος διάβολος και σαν Αυγουστιάτικος τρίβολος.
γράφει ο Λεωνίδας Κουδουμογιαννάκης / flashnews.gr