Της Μυρτώς Αρετάκη | Την ώρα που 870 εκατομμύρια άνθρωποι υποσιτίζονται, 1,3 δισ. τόνοι τροφής καταλήγουν στα σκουπίδια. Στις ανεπτυγμένες χώρες, τα νοικοκυριά είναι υπεύθυνα για το 42% της συνολικής σπατάλης, κάτι που αποδεικνύει πως εμείς οι ίδιοι, ως καταναλωτές, είμαστε περισσότερο υπεύθυνοι απ΄ότι νομίζουμε.
Για πολλά χρόνια η εξέταση του φαινομένου της σπατάλης τροφίμων εστίαζε κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου συναντάται και πιο έντονα το φαινόμενο της πείνας και του υποσιτισμού. Σε αυτές τις χώρες το πρόβλημα εστιάζεται κυρίως στην αγροτική παραγωγή και τη μεταποίηση, με παράδειγμα την Ινδία, που χάνει ετησίως περίπου 21 εκατ. τόνους σιτηρών, εξαιτίας της έλλειψης κατάλληλων υποδομών, ενώ παράλληλα η ίδια χώρα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό πολιτών κάτω από το όριο της φτώχειας.
Εδώ και δύο δεκαετίες, όμως, το ενδιαφέρον στρέφεται στις ανεπτυγμένες χώρες, όπου το πρόβλημα εστιάζεται στους τελευταίους κρίκους της διατροφικής αλυσίδας και κυρίως στον καταναλωτή. Στην ΕΕ ετησίως καταλήγουν στα σκουπίδια 89 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων (χωρίς σε αυτή την ποσότητα να περιλαμβάνονται τα τρόφιμα που απορρίπτονται στην αγροτική παραγωγή και διαλογή), την ώρα που η ετήσια σπατάλη τροφίμων στις ΗΠΑ είναι 40 εκατ. τόνοι, δηλαδή τροφή επαρκής για να λυθεί το επισιτιστικό πρόβλημα παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, η σπατάλη έχει μειωθεί λόγω κρίσης – αλλά μόνο έμμεσα – δηλαδή εξαιτίας της μειωμένης κατανάλωσης.
Η απαξίωση της τροφής, μέσω της απαράδεκτα μεγάλης σπατάλης της, προσεγγίζεται τόσο από την ανθρωπιστική σκοπιά του προβλήματος, όσο και από την σκοπιά των δραματικών συνεπειών της για το περιβάλλον, που είναι μάλλον και περισσότερο άγνωστες.
Από τη μία δηλαδή, βρίσκεται η αντίφαση της σπατάλης τόνων τροφίμων, όταν πολλοί άνθρωποι δίπλα μας υποφέρουν από διατροφική ανασφάλεια, και από την άλλη, η αντίφαση της σπατάλης φυσικών πόρων για την παραγωγή τροφής που πετιέται.
Τα σχετικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ενδεικτικά: τα 89 εκ. τόνοι τροφίμων που πετιούνται ετησίως στην ΕΕ συντελούν στην έκλυση 170 εκ. τόνων CO2 και ευθύνονται για την κατανάλωση του 50% του νερού άρδευσης. Επισημαίνεται χαρακτηριστικά πως για την παραγωγή ενός μόλις κιλού βοδινού κρέατος, απαιτείται κατανάλωση 5-10 τόνων νερού, ενώ έχει υπολογιστεί ότι ένας τόνος οργανικών απορριμμάτων απελευθερώνει ένα τόνο μεθανίου, που είναι 72 φορές πιο επιβλαβές από το διοξείδιο του άνθρακα όσον αφορά την υπερθέρμανση της γης.
Τι κάνουμε λάθος
[youtube id=”Mvjb8p_ngwU” width=”620″ height=”360″]
Η βασικότερη αιτία σπατάλης στον Δυτικό Κόσμο δεν είναι άλλη από τη διάρθρωση του συστήματος διανομής και εμπορίας τροφίμων στη λογική της μεγιστοποίησης των κερδών εμπόρου/ καταναλωτή. Σημαντικοί επιβαρυντικοί παράγοντες σχετίζονται με τον βιομηχανικό σχεδιασμό (προβλήματα συσκευασίας, μεταφοράς και αποθήκευσης), την ίδια ώρα, ωστόσο, δικές μας καταναλωτικές και διατροφικές συνήθεις ευθύνονται για την σπατάλη χιλιάδων κιλών τροφής:
Περισσότερο από το ένα τρίτο της αγροτικής παραγωγής απορρίπτεται ήδη από το στάδιο της συγκομιδής, γιατί δεν ανταποκρίνεται στα «πρότυπα ομορφιάς» που θέτουν οι αλυσίδες τροφίμων, αλλά στην πράξη και οι ίδιοι οι καταναλωτές.
Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ποιοτικό και προτιμητέο το προϊόν εκείνο που «δείχνει» καλύτερο, αδιαφορώντας στην ουσία για τη θρεπτική του αξία: Αποφεύγουμε για παράδειγμα τα περίεργα σχήματα και χρώματα σε φρούτα και λαχανικά, ακόμη και αν γνωρίζουμε πως η «τελειότητα» είναι αποτέλεσμα της τυποποίησης. Σαν αποτέλεσμα, ολόκληρες σοδειές συχνά πετιούνται, ή δεν συλλέγονται καν, αφού δεν πρόκειται να πωληθούν. Για παράδειγμα, το 30% των λαχανικών στη Μ. Βρετανία δεν συλλέγεται ποτέ για αυτόν ακριβώς το λόγο.
Σε όλους μας αρέσει η ποικιλία, οι εκπτώσεις και τα extra φρέσκα προϊόντα: Οι καταναλωτές επιλέγουν καταστήματα που τους προσφέρουν μεγάλη ποικιλία, προτρέποντας στην πράξη τις αλυσίδες τροφίμων να προμηθεύονται πληθώρα προϊόντων, που συχνά φτάνουν στην ημερομηνία λήξης ή προτεινόμενης κατανάλωσης προτού πωληθούν.
Παράλληλα, οι εκπτώσεις και οι προσφορές ενθαρρύνουν τους καταναλωτές να αγοράζουν περισσότερα από όσα μπορούν να καταναλώσουν, απλά και μόνο για να εξασφαλίσουν καλύτερη τιμή ανά τεμάχιο. Από την άλλη, σχεδόν κανένας καταναλωτής δεν επιλέγει ένα προϊόν με κοντινή ημερομηνία λήξης (ακόμη και αν σκοπεύει να το καταναλώσει άμεσα), εκτιμώντας πως όσο πιο φρέσκο τόσο το καλύτερο. Κανείς, για παράδειγμα, δεν θα διαλέξει γάλα ή αβγά με κοντινή ημερομηνία λήξης ή ακόμη και μία πιο ώριμη μπανάνα, με αποτέλεσμα καθημερινά τα super markets να πετούν στα σκουπίδια εκατοντάδες κιλά κατάλληλων τροφών, που όμως πρόκειται να μείνουν αδιάθετα.
Σύμφωνα με στοιχεία της FAO (2011), κατά μέσο όρο, το 30-50% των τροφίμων που έχουν πωληθεί απορρίπτεται από τους καταναλωτές άθικτο. Σε αυτό συντελεί σημαντικά, μεταξύ άλλων, η σύγχυση που επικρατεί στους καταναλωτές αναφορικά με τις ενδείξεις «ανάλωση κατά προτίμηση» και «ημερομηνία λήξης». Αξίζει να σημειωθεί πως οι σχετικές ενδείξεις δεν είναι αποτέλεσμα ανεξάρτητης έρευνας, ούτε καθορίζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις ή κάποια υπερεθνικά όργανα, αλλά αντίθετα από την ίδια τη βιομηχανία τροφίμων. Αυτό σημαίνει ότι η ίδια η βιομηχανία θέτει τα όρια για την ασφάλεια των προϊόντων της, με αποτέλεσμα συχνά να «υπερβάλλει» για χάρη του κέρδους.
Η διάκριση μεταξύ προϊόντων με ημερομηνία λήξης και ένδειξη προτεινόμενης κατανάλωσης είναι ουσιώδης και πρέπει να αποσαφηνιστεί: Στην πρώτη περίπτωση, το προϊόν έπειτα από την αναγραφόμενη ημερομηνία αλλοιώνεται και καθίσταται επικίνδυνο, στη δεύτερη, πάλι, παραμένει ακίνδυνο και πλήρως κατάλληλο για κατανάλωση. Το μόνο που ισχύει στην «κατανάλωση κατά προτίμηση» είναι η εγγύηση της εταιρείας πως μέχρι την αναγραφόμενη ημερομηνία το προϊόν φέρει στο ακέραιο όλα τα αναγραφόμενα ποιοτικά του χαρακτηριστικά.
Ένας ακόμη παράγοντας, που θα είχε ενδιαφέρον να αναφέρουμε, είναι οι αλλαγές στη κοινωνική δομή των τελευταίων δεκαετιών στις αναπτυγμένες χώρες, με σημαντικότερη την αύξηση των ατομικών νοικοκυριών. Πρόκειται για μια τάση, που μπορεί να παρατηρηθεί και στην ελληνική κοινωνία (αν και η κρίση «έκλεισε» τελευταία πολλά τέτοια νοικοκυριά) και η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στην σπατάλη τροφίμων.