Ο Μανώλης Γλέζος γεννήθηκε στην Απείρανθο Νάξου, στις 9 Σεπτεμβρίου 1922. Ποιος όμως γνωρίζει ότι οι κάτοικοι της Απείρανθου Νάξου, είναι Σφακιανοί πρόσφυγες;
Απείρανθος, η φιλόξενη τράπεζα της Ναξιακής γης που υποδέχθηκε το σώμα και αίμα της Κρητικής Ψυχής και της λεβεντιάς, μετουσιώνοντας το σε ελπιδοφόρο Νάμα. Για να αναγεννηθούν μέσα σ’ αυτόν τον καινούργιο τόπο οι νιοφερμέντοι και να γίνουν κοινωνοί μιας πνευματικής άνθησης, τόσο λαμπρής όσο λαμπρή είναι η ιστορία της γης που άφησαν, και αυτής που τους φιλοξένησε.
H Aπείραθος είναι ένα ορεινό χωριό χτισμένο στους πρόποδες του βουνού Φανάρι σε υψόμετρο 883 μέτρων και σε απόσταση σχεδόν 26 χιλ. από τη Χώρα. Το χωριό αυτό λένε πως κτίστηκε τον 10 αι. από τους Κρητικούς.
Κατά άλλες πληροφορίες, ανεπιβεβαίωτες, υπήρχε στην Κρήτη η αρχαία πόλη Νάξος ή Αξός, που άλλοι λένε ότι βρισκόταν κοντά στα Χανιά, και άλλοι κοντά στον Μυλοπόταμο. Όπότε με τις μετακινήσεις του δεκάτου αιώνα να μεταφέρθηκαν εκεί. Η ντόπια διάλεκτος έχει διατηρηθεί ανέπαφη, τελείως ξεχωριστή με την υπόλοιπη Νάξο. Το ίδιο, όμως, τα έθιμα και οι παραδόσεις των κατοίκων της. Αυτοί οι 1024 άνθρωποi της ορεινής Απειράθου, σήμερα, δείχνουν την μεγάλη άνθηση του τόπου στα γράμματα, στις τέχνες, στην υφαντική, στην πολιτική.
Ο καθηγητής φιλόλογος και λαογράφος κ. Νίκος Κεφαλληνιάδης δεν μπορεί να κρύψει τη συγκίνησή του και την αγάπη του για τον τόπο αυτό καθώς μας διηγείται τις ιστορικές διαδρομές:
– Παρότι οι άνθρωποι της Απεράθου είναι σμιλεμένοι με την αγριάδα της πέτρας του τόπου τους, το (α) σμυρίγλι, όπως το λένε οι Απειραθίτες, παρόλα αυτά είναι ένας λαός αισθαντικός και γεμάτος καλλιτεχνικές ανησυχίες.
– Κύριε καθηγητά, η έρευνα για την ιστορία και τα μνημεία της Απειράνθου παρουσιάζεται ποικιλόμορφη, μπορείτε να μας κάνετε μια αναδρομή σ όλο αυτό το ταξίδι από την Κρήτη στη Απείρανθο.Πως ξεκίνησε;
– Ο μύθος λέει πως ο Θησέας στο ταξίδι της επιστροφής του από την Κρήτη αφού σκότωσε τον Μινώταυρο με τη βοήθεια της κόρης του βασιλιά Μίνωα,της Αριάδνης ,τελικά θα εγκαταλείψει την βασιλοπούλα στη Νάξο. Ακούστε δε τι διηγείται η Απεραθίτικη παράδοση:
«Τα Κρητικόπουλα με το βασιλιά ντωνε κάνουσιν έφοδο τη νύχτα, πκιάνουσι ντο βασιλιά, βρίσκου γκαί τη βασίλισσα. Ετότες επομείνασι στ’ Απεράθου εφτά οικογένειες Σφακιανοί οπού τα παλικάρια του βασιλιά τση Κρήτης και έχτίσα ντο χωριό μας».
-Είναι πολύ ωραίο, πράγματι. Πέρα από τον μύθο τι άλλα στοιχεία έχουμε;
– Υπάρχει και μια πολύ πιο συγκεκριμένη εικόνα αυτής της μετακίνησης των Κρητών στη Νάξο.
Στη βυζαντινή περίοδο παρά πολλοί Κρητικοί αγιογράφοι επισκέπτονταν την Νάξο για να ζωγραφίσουν τις εκκλησίες. Ονόματα ξακουστά . Όπως ο Άγγελος ο Κρής, ο Βίκτωρ, Ο Νικηφόρος και άλλοι,
-Τι ήταν αυτό που δημιούργησε αυτή καθεαυτή τη μετακίνηση;
– Κυρίως ήταν οι διάφορες διώξεις που υφίστανται κατά περιόδους. Παραδείγματος χάρη, στη περίοδο της Φραγκοκρατίας και Τουρκοκρατίας, στις διάφορες Κρητικές Επαναστάσεις, πολλοί Κρητικοί ζήτησαν καταφύγιο στη Νάξο. Επίσης από διάφορα νοταριακά έγγραφα της εποχής της Ενετοκρατίας γνωρίζουμε ότι ο ενετός διοικητής Μάρκος Σανούδος το 1213 συνθηκολόγησε με τον Τιέπολο εξασφαλίζοντας, ανάμεσα σ’ άλλους ευνοϊκούς όρους, και τον όρο, είκοσι άρχοντες που τον είχαν ακολουθήσει στην εξέγερση να αφεθούν να φύγουν από την Κρήτη μ’ όλη τους την περιουσία.
– Υπήρχαν και κάποιες εμπορικές σχέσεις μεταξύ των περιοχών αυτών ίσως;
– Φαίνεται ότι υπήρχαν. Σε διάφορα κρητικά έγγραφα της εποχής της Ενετοκρατίας πάλι βλέπουμε ότι διάφοροι Ναξιώτες διατηρούν σχέσεις , εμπορικές και άλλες με Κρητικούς ακόμα από το 1301, όπως ο Μαρσιλάνος Φεράντες και άλλοι.
-Στο Νιο Χωριό της Χώρας και τ΄ Απειράθου της Νάξου, λένε πώς το κατοίκησαν παλιότερα Κρητικοί;
– Μάλιστα έτσι είναι. Γι ΄αυτό οι κάτοικοί του μιλούν, ακόμα ,Κρητικά, ντύνονταν όπως οι Κρητικοί (με βράκες και φέσια) στιχουργούν με την ίδια ευχέρεια με τους κρητικούς και κατσικοκλέβουν όπως και εκείνοι! Εκεί άκουγε κανείς παλιότερα να τραγουδούν με λύρες τον Ερωτόκριτο, και να γνωρίζουν από έξω την Ερωφίλη, τη θυσία του Αβραάμ, την όμορφη βοσκοπούλα.
– Από ποια μέρη κυρίως της Κρήτης έχουμε οικογένειες στ’ Απεράθου;
– Κυρίως από τα Σφακιά και τα Ανώγεια, εξ’ αιτίας των επαναστάσεων, όπως είπα, από τον 17ο αιώνα και πέρα.
Από τις σπουδαιότερες Κρητικές οικογένειες βρίσκουμε την πιο γνωστή. Είναι η οικογένεια Πρωτοπαπαδάκη με μεγάλη δράση στη πολιτική κυρίως.
-Κύριε καθηγητά, τα γλωσσικά ιδιώματα που υπάρχουν στη Κρητική διάλεκτο τα βρίσκουμε στην ίδια μορφή και χρώμα και στους Απειρανθίτες κρητικούς. Πήραν μαζί τους την τοπική τους διάλεκτο που τελικά επέζησε στο καινούργιο τους τόπο.
– Όχι μόνο την πήραν μαζί τους αλλά και εξακολουθούν να την μιλούν ως σήμερα με το ίδιο χρώμα. Διάφοροι Κρήτες οπλαρχηγοί όταν έφυγαν από την τουρκική καταδίωξη, όπως ο Καπετάν Μηνάς Δασκαλοπετράκης από την Αποκόρωνο κι άλλοι, όπως ο Αγαθός Ξηρουδάκης από τα Σφακιά, όλοι αυτοί μετέφεραν αυτό ακριβώς το γλωσσικό ιδίωμα. Βασικά υπάρχουν πολλοί ισχυρισμοί από διάφορους μελετητές σχετικά με την ομοιότητα του γλωσσικού ιδιώματος του Απειραθίτικου και του Κρητικού. Δε μοιάζει μόνο με το γλωσσικό ιδίωμα της Ανατ. Αλλά και της Δυτ. Κρήτης.
Είναι γεγονός πως αυτά τα γλωσσικά στοιχεία χάνονται στα βυζαντινά χρόνια και πολλά από αυτά διατηρήθηκαν για λόγους ιστορικούς και γεωγραφικούς.
-Υπάρχουν κι άλλες επίσημες μαρτυρίες για το θέμα αυτό σε αρχεία του τόπου;
– Ερευνώντας συνεχώς αυτό το θέμα για την ανακάλυψη νέων πηγών για την παρουσία των Κρητών στη Απείραθο, βρήκα αρκετά ανέκδοτα αρχεία από το 1836 έως το 1851. Επίσης έγγραφο των Γεν. Αρχείων του Κράτους στο οποίο αναφέρονται 52 Κρητικοί που αποτελούν τη πολιτοφυλακή της Νάξου στα 1832.
-Από το χθες μέχρι το σήμερα ποια είναι η πορεία της Απεράνθου. Έχουν αναδειχθεί σπουδαίες μορφές από αυτόν τόπο;
– Αυτός ο τόπος έχει γεννήσει πολλούς πνευματικούς ανθρώπους. Απειραθείτης, ο Βασίλειος Σφυρόερας καθηγητής της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο γλύπτης Πολυκράτης, ο Ζευγώλης, Ο Γιάννης Μανταζουράνης με αξιόλογες ποιητικές συλλογές. Ιδιαίτερο παιδί της Απεράθου είναι και ο Μανόλης Γλέζος γνωστός για τη γενναία αντιστασιακή του δράση – κατέβασε τη γερμανική σημαία από την Ακρόπολη. Η ίδια η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη λόγω της φιλίας της με τον Γλέζο έκανε πολλές προσπάθειες να γίνει η Απείραθος πολιτιστικό κέντρο .
– Θα περίμενε κάποιος μια εντός εισαγωγικών πνευματική απομόνωση για ένα τόσο ορεινό μέρος κ. καθηγητά;
– Παρόλα αυτά είναι απ τα πρώτα μέρη που παρήγαν τόσους πολλούς πνευματικούς ανθρώπους. Στη τέχνη.
Ποιητές ζωγράφοι γλύπτες αλλά κυρίως έχει πολλούς επιστήμονες.
– Κύριε καθηγητά πρώην μέλος του Δ.Σ του Απειράθιτικου συλλόγου ο κ. Μιχάλης Βλαστός μας εξήγησε ότι εδώ και δύο καλοκαίρια η πολιτιστική δραστηριότητα μεταξύ των κοινοτήτων των Σφακιανών και των Ανωγειανών έχει δημιουργήσει τεράστιες και σημαντικές επικοινωνιακές γέφυρες.
– Το καλοκαίρι του 2003 έγινε η αρχή μιας επιθυμίας πολλών ετών. Έγινε αδελφοποίηση της κοινότητας των Σφακιανών με τα αδέλφια τους τους Απειρανθίτες..
Βέβαια, έγινε ένα διήμερο αδελφοποίησης των δύο κοινοτήτων στις 28 και 29 Αυγούστου του 2003. Έφεραν μια εικόνα ωραιότατη από τα Σφακιά ήρθε και το συγκρότημα Κουρήτες με τον Πατακομανώλη και το γλέντι έγινε με τη συμμετοχή όλου του χωριού σε κλίμα μεγάλης συγκίνησης. Άνοιξε μια επικοινωνιακή γέφυρα με πολύ μεγάλη σημασία και για τις δύο κοινότητες.
Και το καλοκαίρι που μας πέρασε έγινε και άλλη μια πολύ μεγάλη εκδήλωση σε βαρύτητα. Το βράδυ της Κυριακής στις 8 Αυγούστου οι Απειραθίτες υποδέχθηκαν σε ένα πολύ θερμό γλέντι τον πολύ αγαπημένο τραγουδιστή, τον Λουδοβίκο των Ανωγείων.
Όντως είναι γενικά παραδεκτό ότι ήταν μια εκπληκτική βραδιά. Την πρωτοβουλία ανέλαβαν οι δύο από τους τρεις πολιτιστικούς συλλόγους της Απειράθου. Ο Πολιτιστικός ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΠΕΡΑΘΟΥ ΝΑΞΟΥ και ο ΑΠΕΡΑΝΘΙΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ. Ήταν μια συνάντηση αυτών των δύο κόσμων μέσα απ’ τη μουσική σκηνή που ορίζει αυτές τις δυο κοινότητες.
-Υπάρχει συνεργασία μεταξύ των τοπικών φορέων και κάποια στήριξη από το Κράτος;
– Πράγματι γίνεται μια τεράστια προσπάθεια να συνεργαστούν και οι τοπικοί σύλλογοι μεταξύ τους, αλλά και με τους υπόλοιπους φορείς, έτσι ώστε να γίνονται αυτές οι εκδηλώσεις τακτικά. Να γίνονται εκθέσεις υφαντικής, μουσικές βραδιές, να λειτουργούν σωστά τα μουσεία η βιβλιοθήκη και γενικά να βγαίνει προς τα έξω μια εικόνα πληροφόρησης αυτού του ζωντανού πολιτισμού που έχει η Απείρανθος.
– Είπατε κ. καθηγητά στην αρχή, ότι στιχουργούν με μεγάλη ευκολία οι Απειραθίτες. Είναι αλήθεια ότι τα στιχάκια αυτά τα λένε «κοτσάκια» και τα φτιάχνουν στο «πόδι»;
– Είναι αλήθεια, εκεί που κάθονται στο καφενείο, ο ένας αρχίζει και ο άλλος συμπληρώνει. Έχουν δανειστεί πολλοί γνωστοί παραδοσιακοί τραγουδιστές τα κοτσάκια των Απειραθιτών.
– Ο θρυλικός δενδρολίβανος, το ωραίο αυτό παραδοσιακό νησιωτικό τραγούδι είναι γέννημα απειράθιτικης στιχουργικής έμπνευσης με πληροφόρησαν από τον σύλλογο απειραθιτών…
– Αυτό και πολλά άλλα παραδοσιακά. Είναι ένας λαός ζωντανός, λεβέντης, που γαλουχήθηκε με τη μουσική, τη γλώσσα και το κρητικό στοιχείο της καταγωγή τους.
Η συνέντευξη δόθηκε στην Ολγα Μιχαλοπούλου – Κωνσταντοπούλου / koutouzis.gr