Του Κώστα Σπυριδάκη
Θα έλεγε κανείς ότι το «χειρότερο, τρίτο, αριστερό» μνημόνιο είναι ο καλύτερος καθρέπτης του βαθμού πολιτισμικής υπό-ανάπτυξης της ελληνικής κοινωνίας, τόσο από την άποψη της επίτευξης κοινών περιγραφών των στόχων, όσο και από την άποψη της δεσμευτικότητας σ’αυτούς. Αντανακλά την απροσδιοριστία στη διαδικασία συλλογικής διαβούλευσης και στην αποτύπωση των συμπερασμάτων της, τόσο στις βουλευτικές εκλογές όσο και στις εσωκομματικές διαδικασίες του ΣΥΡΙΖΑ. Όμως, ενώ κάποιος βαθμός απροσδιοριστία γίνεται ανεκτός στην πολιτική καθώς η πολυπλοκότητα που καλείται διαχειριστεί δεν χωράει σε ένα σχέδιο. Το πρόβλημα έγκειται στην έλλειψη δεσμευτικότητας.
Ενημερωθήκαμε, ανταλλάξαμε απόψεις, πήραμε τις αποφάσεις μας συλλογικά, ψηφίζοντας ως ίσοι προς ίσους, κάναμε ότι πρέπει να κάνουν οι πολίτες σε μια δημοκρατία. Ωραία! Μήπως όμως ξεχνάμε να δεσμευτούμε για την υλοποίηση των αποφάσεων, για την συλλογική και ισότιμη συμμετοχή και στο κόστος των συνεπειών τους;
Οι συλλογικές αποφάσεις του ΣΥΡΙΖΑ κατέληξαν σε ένα «δοξαστικό βολονταρισμό». Απέναντι στην περίπτωση που οι στόχοι του προσέκρουαν στον αρνητικό συσχετισμό δύναμης με τους δανειστές, τοποθετήσαμε μια αφηρημένη επίκληση στο λαό σε δυο αράδες αντί για μια ολοκληρωμένη πρόταση που θα έθετε στην κρίση του.
Ως προς το ρόλο και τις λειτουργίες του κράτους σε σχέση με την αγορά και την κοινωνία, που ενώ ήταν το βασικότερο επίδικο της ελληνικής κρίσης, η συζήτηση εξαντλούνταν στην διεκδίκηση αιτημάτων περισσότερων πόρων από εξωτερικές υπερεθνικές οντότητες, περισσότερης ελευθερίας στη διαχείρισή τους, συγκαλύπτοντας τις υπαρκτές αντιφάσεις αιτημάτων που προκύπτουν από το συσχετισμό δύναμης, στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας. Από τις κοινωνικές ομάδες που συμμετέχουν διαδικασία παραγωγής πλούτου και τη διανομή του και στην αναπαραγωγή συνολικού κοινωνικού συστήματος.
Περισσότερο όμως χρειάζεται να συζητήσουμε για τη δεσμευτικότητα των αποφάσεων μας στα πλαίσια του κόμματος και του κοινοβουλευτισμού και των άλλων κρατών της ΕΕ. Κατά πόσο οι αποφάσεις της βάσης δεσμεύουν την ηγεσία του κόμματος στην περίπτωση που η ηγεσία του κόμματος είναι ταυτόχρονα και κυβέρνηση ενός κράτους; Λογοδοτεί στα μέλη του κόμματος ή σε όλους τους πολίτες; Έχουμε λαϊκή δημοκρατία όπου κυβέρνηση και κόμμα ταυτίζονται ή κοινοβουλευτική δημοκρατία όπου το σύνταγμα ορίζει τους βουλευτές εκπροσώπους του «έθνους» και όχι των ψηφοφόρων τους, με αποτέλεσμα να νομιμοποιείται ουσιαστικά ή αποδέσμευση της κυβέρνησης από το κόμμα; Οι αποφάσεις του λαού ενός κράτους δεσμεύουν τα άλλα κράτη στο βαθμό που οι πολιτικές τους αλληλεξαρτώνται; Τη συζήτηση για αυτά τα ερωτήματα υποκατέστησε η ιδέα του λαού στους δρόμους, στην οποία μπορεί να προσφεύγει κανείς αποτελεσματικά όταν θέλει να απονομιμοποιήσει την εξουσία και να συγκεντρώσει υποστήριξη αλλά όχι όταν ασκεί εξουσία.
Κάπως έτσι φτάσαμε και στο δημοψήφισμα, όπου ο λαός κλήθηκε να απαντήσει με ένα ναι ή με ένα όχι σε ένα ερώτημα που έθεσε η κυβέρνηση και χρειάστηκαν περαιτέρω διευκρινήσεις, χωρίς πάλι να μπορεί να πει κανείς ότι επιτεύχθηκε ένα ικανοποιητικός βαθμός συναίνεσης πάνω στο τι σήμαινε το ναι και το όχι, ούτε και εξασφαλιζόταν η δεσμευτικότητα της απόφασης.
Προφανώς κανείς από όσους ψήφισαν το όχι στη συμφωνία του Γιουνγκέρ δεν είχε στο μυαλό του τη συμφωνία που υπέγραψε ο πρωθυπουργός τελικά. Ωστόσο, όσοι επικαλούνται την ταξικότητα της ψήφου για να της αποδώσουν περιεχόμενο ρήξης συγκρίνουν μόνο μεταξύ των περιοχών της Αθήνας, ξεχνώντας να εξηγήσουν γιατί το μεγαλύτερο ποσοστό του όχι σημειώθηκε στη Κρήτη, σε μια περιοχή που έχει πληγεί λιγότερο από τη κρίση. Ακόμα και αν παραβλέψουμε την Κρήτη, η ταξικότητα δεν εξασφαλίζει τη μετατροπή ενός ευκαιριακού εκλογικού σώματος σε συλλογικό υποκείμενο. Ακόμα και αν το όχι ήταν εντολή για ρήξη, εξασφαλιζόταν η δεσμευτικότητα όλων όσων την αποφάσισαν ως προς την από κοινού αντιμετώπιση των συνεπειών της; Με μια μηχανιστική-λογιστική ερμηνεία της ταξικότητας, όσοι φιλοδοξούν να εκφράσουν το όχι, προσπαθούν να ψαρέψουν στα θολά νερά του 62% .
Εν τέλει, η υπογραφή του μνημονίου από την ηγεσία διέσπασε ένα κόσμο που είχε ενωθεί κάτω από το αίτημα για κυβέρνηση της αριστεράς και αγωνίστηκε για να το υιοθετήσει η κοινωνική πλειοψηφία, εκφράζοντας διάφορες απόψεις για το πώς θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αυτή η κατάληξη:
- θα έπρεπε να ενδυναμωθούν τα κινήματα και οι μορφές κοινωνικής οικονομίας που μειώνουν την εξάρτηση από την καπιταλιστική οικονομία.
- θα έπρεπε η κυβέρνηση να είχε διαμορφώσει συνθήκες απεγκλωβισμού της χώρας από το περιοριστικό πλαίσιο της ευρωζώνης.
- θα έπρεπε να λειτουργεί σε πιο δημοκρατική βάση, ώστε οι αποφάσεις να λαμβάνονται, να ελέγχονται και να υλοποιούνται με μεγαλύτερη συμμετοχή του κόμματος.
Όμως, υποστηρίξαμε το αίτημα για κυβέρνηση της αριστεράς και χαρήκαμε για την εκλογική νίκη γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις. Ενώ δεν χωράει αμφιβολία ότι η υπογραφή του μνημονίου βρίσκεται έξω από τα όρια της εντολής του εκλογικού σώματος και έξω από τα πλαίσια των συμφωνημένων μέσα στο ΣΥΡΙΖΑ, η πραγματικότητα που διαμορφώθηκε μας καλεί όλους να πάρουμε αποφάσεις και να αναλάβουμε την ευθύνη τους, πριν αφήσουμε το λαό να αντιμετωπίσει μόνος του τις συνέπειες της στρατηγικής στην οποία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο όλοι συναινέσαμε.
Μου κάνει εντύπωση πώς ορισμένοι αποκλείουν εκ των προτέρων μια τέτοια συζήτηση ενώ βλέπουν περιθώρια πολιτικής όταν η συζήτηση αφορά μια σειρά από μικρότερης σημασίας θεσμούς, από την τοπική αυτοδιοίκηση μέχρι τους δημόσιους οργανισμούς και την εκπαίδευση μέσα στα υπάρχοντα πλαίσια.
Πώς, με τόση ευκολία εξισώνουν την τωρινή ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ με τις ηγεσίες κομμάτων που κυβέρνησαν επί δεκαετίες.
Πώς, με τόση ευκολία, αναζητούν την επιστροφή στον αντιμνημονιακό αγώνα παραβλέποντας πως η αριστερά περιλαμβάνει κινήματα, κόμματα και κυβερνήσεις σε μια κυκλική διαδικασία, όπου σε κάθε στιγμή το κάθε εγχείρημα αδυνατίζει ενδυναμώνοντας το επόμενο. Ωστόσο, ο κόσμος δεν μπορεί να είναι διαρκώς στους δρόμους και δεν κινητοποιείται χωρίς ένα άμεσο στόχο. Οι κινητοποιήσεις του 2011 και του 2013 μαζικοποιήθηκαν με αιτήματα που στρέφονταν ενάντια στα αισθητά αποτελέσματα της καπιταλιστικής κρίσης και της κρατικής χρεοκοπίας, όχι με προτάγματα σε έννοιες υψηλής αφαίρεσης όπως η ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής ή το εθνικό νόμισμα ή την άμεση δημοκρατία. Ωστόσο, έριξαν δυο κυβερνήσεις και ανέδειξαν νέα κόμματα και νέες κυβερνήσεις. Πώς περιμένουμε από το λαό να ανοίξει έναν καινούργιο κύκλο αν αποφανθούμε ότι δεν κέρδισε τίποτα από τον προηγούμενο;
Έχω την εντύπωση πως η επιθυμία που γέννησε ο ΣΥΡΙΖΑ για μια κυβέρνηση της αριστεράς, χωρίς μνημόνια, σε μια άλλη Ευρώπη είναι ακόμα ικανή να παράγει αποτελέσματα. Ωστόσο, χωρίς ένα κόμμα που να μεσολαβεί ανάμεσα στην κεντρική εξουσία και τα κοινωνικά αιτήματα με αμφίδρομο τρόπο, η ηγεσία θα αναγκαστεί πολύ γρήγορα να προσφύγει στην υποστήριξη μιας νέας διαπλεκόμενης μιντιακής και επιχειρηματικής τάξης και μιας νέας γραφειοκρατικής ελίτ και να αναλωθεί σε επικοινωνιακού χαρακτήρα κινήσεις, αντί να μοιράσει τους περιορισμένους πόρους με μεγαλύτερη διαφάνεια και δικαιοσύνη. Η επίκληση στην ηθικότητα δεν έχει καμία αξία για την αριστερά. Αν έστω και τώρα δεν εξασφαλιστεί η δεσμευτικότητα σε ένα πρόγραμμα που θα προκύψει από συλλογικές διαδικασίες, η επιθυμία θα καταλαγιάσει.
Προφανώς, δεν μπορώ να δεσμευτώ ότι κάτι τέτοιο μπορεί να πραγματοποιηθεί στο ΣΥΡΙΖΑ. Οι επισημάνσεις μου έχουν στόχο να πάνε τη συζήτηση λίγο παραπέρα από χαρακτηρισμούς όπως «ψεύτης», «προδότης», « αποστάτης», στο πως θα πάψει να γελοιοποιείται η δημοκρατία στη χώρα που τη γέννησε.