Εξεγείρομαι άρα υπάρχω

Γράφει ο Βαγγέλης Πάλλας
Δημοσιογράφος I.F.J.

11 Ιουλίου 1892. Την ώρα που ο αναρχικός Ραβασόλ κατευθυνόταν προς τη λαιμητόμο στην αυλή των φυλακών του Montbrison, ένα μέρος του κοινού άρχισε να τραγουδά τον αναρχικό ύμνο: «Ευτυχισμένος αν θες να είσαι/ Μα το θεό/ Κρέμα τ’ αφεντικό σου/ Στα δύο κόψε τους παπά­δες/ Μα το θεό/ Κομμάτιασε την εκκλησία/ Στα σκατά ρίξε το Θεό».

17 Νοεμβρίου 1918. Ο Βερολινέζος Ντανταϊστής Γιοχάνες Μπάαντερ μπαίνει στον καθεδρικό ναό του Βερολίνου και αναγγέλλει: «Το κίνημα Νταντά θα σώσει τον κόσμο! Στην κόλαση ο Χριστός! Μη δίνετε δεκάρα για τον Χριστό».

9 Απριλίου 1950,11.10 το πρωί. Ο Μισέλ Μουρ, μαθητής του Ιζιντόρ Ιζού από το κίνημα των Λετριστών, μπαίνει με μερικούς φίλους στην Παναγία των Παρισίων, την ώρα που ψάλλεται η λειτουργία του Πάσχα. Επωφελείται από μια παύση μετά το «Πιστεύω», ανεβαίνει στον άμβωνα μεταμφιεσμένος σε Δομινικανό ιερέα και εξαγγέλλει τον θάνατο του Θεού.

Με αυτές τις τρεις εκδοχές του νιτσεϊκού κηρύγματος «Ο Θεός είναι νεκρός» αρχίζει Ο Εξεγερμένος Αιώνας, ένα λεξικό της αμφισβήτησης κατά τον 20ό αιώνα που κυκλοφόρησε την άνοιξη στη Γαλ­λία από τις Εκδόσεις Larousse με την επιμέλεια του Εμμανουέλ ντε Βαρσκιέλ και μας υπενθυμίζει ότι ο αιώνας που κλείνει δεν σημαδεύτηκε μόνο α­πό τους πολέμους του και από τους ολοκληρωτισμούς του. Είναι ακόμη ένας αιώνας που αποτόλ­μησε όλων των ειδών τις εξεγέρσεις σε όλους τους τομείς: στην πολιτική, στη ζωή, στην τέχνη. Ορισμένοι θέλησαν ν’ αλλάξουν τον κόσμο. Άλλοι αμ­φισβήτησαν τις κρατούσες σχέσεις ανάμεσα στις γενιές, ανάμεσα στα φύλα, ανάμεσα στον άνθρωπο και την τεχνική, τον άνθρωπο και τη φύση. Άλλοι, πάλι, βάλθηκαν να «μετακινήσουν τα όρια του δυνατού», όπως εξήγησε ο Τσε Γκεβάρα στον Σαρτρ κατά την επίσκεψη του τελευταίου στην Κούβα, το 1959. Η εξέγερση δεν εφευρέθηκε, βέβαια, αυτόν τον αιώνα. Οι 150 φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι, ιστορικοί και δημοσιογράφοι που συνεργάστηκαν για την έκδοση του λεξικού δεν ξέχασαν τους προδρόμου της αμφισβήτησης που έζησαν τον περασμένο αιώνα, από τον Μαρξ, τον Μπακούνιν και τον Φρόυντ μέχρι τον Ρεμπώ και τον Λωτρεαμόν. Ούτε υποτίμησαν την επιρροή των μεσαιωνικών αιρέσεων, για παράδειγμα, στη σκέ­ψη των Σιτουασιονιστών.

«Έξω από την Επανάσταση, δεν υπάρχει ζωή». Ο Τσε Γκεβάρα στις Άνδεις της Βολιβίας

Το πέρασμα από ένα λεξικό σ’ ένα «αλφαβητάρι» για τις ανάγκες αυτού του σημειώματος προϋποθέτει ένα μεγάλο βαθμό αυθαιρεσίας. Γιατί το «Α» να αντιστοιχεί στην Ανθρωποφαγία και όχι στον Αλτουσέρ, το «Λ» στη Ρόζα Λούξεμπουργκ και όχι στον Λένιν ή τον Λέννον, το «Μ» στη μαριχουάνα και όχι στους Μπητλς;

Το υπάρχον υλικό είναι πλούσιο, οι επιλογές πολλές, τα κριτήρια κατ’ ανάγκην προσωπικά. Ακόμη πιο δύσκολο – πιθανότατα και περιττό -θα ήταν να προσπαθήσει κανείς να ανακηρύ­ξει τον μεγαλύτερο αμφισβητία του αιώνα. Οι επιμελητές του συγκεκριμένου βιβλίου φαίνε­ται να καταλήγουν στον άνθρωπο που οργάνω­σε τη δραπέτευση με ελικόπτερο ενός από τους διασημότερους ποινικούς κρατουμένους του Παρισιού. Στον πολίτη που καλλιεργούσε  μαριχουάνα στην ταράτσα του. Στον μαχητή που χαρακτήριζε «αφόρητα» τα δικαστήρια, τα νοσοκομεία, τους μπάτσους, τα άσυλα, το σχολείο, τη στρατιωτική θητεία, τον Τύπο, την τη­λεόραση, το κράτος. Στον συγγραφέα έργων όπως τα «Τρέλα και παραλογισμός» και «Επιτήρηση και τιμωρία». Στον φιλόσοφο που αυτό απεκαλείτο «ένα κουτί με εργαλεία». Τι περίεργος αιώνας! Να έχει ηγηθεί ο Λένιν μιας ολόκληρης επανάστασης και να τον εκτοπίζει από το βάθρο των εξεγερμένων κάποιος Μισέλ Φουκώ.

ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΗΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗΣ

ΑΝΘΡΩΠΟΦΑΓΙΑ. Λογοτεχνικό κίνημα της βραζιλιάνικης αβάν-γκαρντ (1924-1929), ο ιδρυτής του οποίου Όσβαλντ ντε Αντράντε έγραφε το 1929: «Η πλαστή κουλτούρα, η πλαστή τέχνη, η πλαστή ηθική, η πλαστή θρησκεία, όλα θα εξαφανι­στούν, θα τα καταβροχθίσουμε με μανία». Την ίδια περίοδο, ο Τζαρά και ο Πικαμπιά εξέδιδαν στο Πα­ρίσι ένα περιοδικό με τον τίτλο «Καννίβαλοβ» και έ­να «Καννιβαλικό Μανιφέστο Νταντά». Η ανθρωπο­φαγία, που εμφανίζεται συχνά στον Φωβισμό, τον Φουτουρισμό και το κίνημα Νταντά, στηρίζεται σε βιβλικές αναφορές αφού τη νομιμοποίησε ο ίδιος ο Ιησούς μέσω της Θείας Ευχαριστίας.

ΒΙΕΤΝΑΜ. Στη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ (1965-72), δεν σταμάτησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις με τη συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Ε­πρόκειτο για μια αδιαμφισβήτητη μορφή εξέγερσης εναντίον ενός πολέμου ακατανόητου και ηθικά κα­ταδικαστέου που διεξαγόταν κατά παράβαση των αρχών της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Αν και δεν μετατράπηκαν ποτέ σε μαζικό κίνημα που θα μπο­ρούσε να απειλήσει τους θεσμούς, οι διαδηλώσεις αυ­τές οδήγησαν σε μια γενικευμένη αμφισβήτηση του τρόπου με τον οποίο ασκείτο η εξουσία.

ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΣΩΜΑ. Σε μια διαφήμιση για καλσόν του 1929, μια ξανθιά γυναίκα, με μαλλιά κομμένα αγορίστικα, είναι ξαπλωμένη σ’ ένα χαλί ντυμένη μόνο με το διάφανες της καλσόν, τα παπού­τσια της, τα βραχιόλια της και, χωρίς αμφιβολία, το ά­ρωμά της. Δίπλα της στέκεται ένα τιγροειδές, άγριο αλλά εξημερωμένο. Πως να εκλάβει κανείς αυτήν τη γύμνια, αυτήν τη στάση; Η γυναίκα αυτή του 1929, λυ­τρωμένη, έστω και σε μια εικόνα, από τα ρούχα της και τις ηθικές συμβάσεις, δεν έχει κατά μία έννοια εξεγερ­θεί κατά του αιώνα της;

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΙΑ. «Για να συνειδητοποιήσει τη δύναμή του, το προλεταριάτο πρέπει να καταπατήσει τις προκαταλήψεις της χριστιανικής και οικονομικής ηθικής, πρέπει να επιστρέψει στα φυσικά του ένστικτα, να διακηρύ­ξει τα δικαιώματα της τεμπελιάς, χίλιες φορές πιο ευγενή και πιο ιερά από τα φθισικά Δικαιώματα του αν­θρώπου, που συνέταξαν οι μεταφυσικοί δικηγόροι της της αστικής επανάστασης. Το περίφημο μανιφέστο του Πωλ Λαφάργκ μπορεί να χρονολογείται από το 1880, χωρίς αμφιβολία όμως σημάδεψε τον αιώνα μας.

ΕΡΥΘΡΕΣ ΤΑΞΙΑΡΧΙΕΣ. Το 1968 η Ιταλία γνώρισε ένα «θερμό φθινόπωρο». Απορρίπτοντας τα συνδικάτα και το κομμουνιστικό κόμμα, εργάτες στη Ζήμενς, την Πιρέλλι, την IBΤΗ και άλλα εργοστάσια οργανώθηκαν αυτόνομα και κήρυξαν την ένοπλη πάλη. Τον Νοέμβριο του 1970 κυκλοφόρησε η πρώτη προκήρυξη των «Ερυθρών Ταξιαρχιών». Παρ’ όλο που η οργάνωση ηττήθηκε, το γεγονός ότι μια εποχή είχε 1.000 έως 2.000 μέλη και δεκάδες χι­λιάδες υποστηρικτές είναι άκρως αποκαλυπτικό για την αξιοπιστία των πολιτικών της εποχής.

ΖΑΠΠΑ ΦΡΑΝΚ. Γεννημένος στη Βαλ­τιμόρη τον Δεκέμβριο του 1940, ο Αμερικανός κιθαρίστας, συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας, δη­μιούργησε ένα ιδιοφυές μείγμα ρυθμ-εν-μπλουζ και σύγχρονα» μουσικής, αποτελώντας μέχρι τον θάνατο του, το 1993, ένα ελεύθερο πνεύμα που αμφισβητούσε κάθε μορφή εξουσίας και κυριαρχίας. Αρνούμενος να αποτελέσει τον προφήτη ή τον ηγέτη οποιου­δήποτε κινήματος, ο ιδρυτής των Mothers of Invention δεν έπαψε να γοητεύει και να ξαφνιάζει με τις εικονοκλαστικές του θέσεις και τη σαρκαστική του διαύγεια.

ΗΡΩΕΣ. Από τον Γκάνα μέχρι τον Τσε Γκεβάρα, από τον Εμιλιάνο Ζαπάτα μέχρι την Άλντζελα Ντέηβις και από τον Λένιν μέχρι τον κομαντάντε Μάρ­κος, ο αιώνας είναι γεμάτος με ήρωες που κάποια στιγ­μή αμφισβήτησαν και πολέμησαν το σύστημα. Το θέ­μα δεν είναι τόσο αν νίκησαν ή έχασαν όσο τι έσπει­ραν και τι άφησαν πίσω τους. Όπως έλεγε άλλωστε ο Τσε: «Δεν έχει σημασία πού θα μας βρει ο θάνατος: καλοδεχούμενος θα είναι, αρκεί η πολεμική μας κραυγή να ακουστεί κι ένα άλλο χέρι να απλωθεί και να πάρει τα όπλα μας».

ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ. Το τέλος αυτού του αιώνα βρίσκει όλο και περισσότερους πολιτικούς, διανοούμενους και οργανώσεις σε όλο τον κό­σμο να συγκλίνουν στην απόρριψη του «νόμιμου φό­νου» ως της καταλληλότερης μεθόδου για την τιμωρία και την πρόληψη του παράνομου εγκλήματος. Το ερώτημα που τίθεται είναι: σε αντίθεση με τις αρχαίες κοινωνίες που θεωρούσαν την εσχάτη των ποινών ιε­ρή κρίση, θα μπορέσει η σύγχρονη κοινωνία να ξεπε­ράσει τα πάθη και να διατηρήσει τον ανθρώπινο χαρα­κτήρα της απέναντι σε κάθε μέλος της, ακόμα κι αν εί­ναι εγκληματίας;

ΙΝΔΙΑΝΟΙ. Ο Ερυθρόδερμος ανυπάκουος α­πέναντι στους καταπατητές αντίθετος στον «εκπολι­τισμό» και την αφομοίωσή του, διασχίζει την Ιστορία σαν μετεωρίτης, μοιάζει να σβήνει, αλλά ανασταίνε­ται ξανά, σαν τον Φοίνικα. Επικαλούμενοι την τραγι­κή μνήμη, Ινδιάνοι διπλωμάτες υποστηρίζουν σήμερα στα Ηνωμένα Έθνη την ερυθρά φυλή στην οποία ανή­κουν, ενώ μια νέα γενιά συγγραφέων και σκηνοθετών χρησιμοποιεί το κλισέ των Ερυθροδέρμων άλλοτε για να τους γελοιοποιήσει και άλλοτε για να εξάρει τις ι­διαιτερότητές τους και την ανυποχώρητη μάχη τους για την ελευθερία.

ΚΑΜΥ ΑΛΜΠΕΡ. «Επαναστατώ, άρα υ­πάρχουμε», έγραφε ο μέγας Γάλλος συγγραφέας στον «Επαναστατημένο άνθρωπο» που κυκλοφό­ρησε το 1951. Πολύ πριν από τον Φρανσουά Φυρέ και τους «νέους ιστορικούς», ο Καμύ τα έβαζε στο βιβλίο αυτό με τον αγοραίο μαρξισμό, τους κομμουνισμούς σε όλες τις μορφές τους, ακόμη και τη Γαλλική Επα­νάσταση. Αυτό του στοίχισε τον βδελυρό χαρακτηρι­σμό «αστός» από τον Σαρτρ, ο οποίος εξέφρασε όμως αργότερα τον θαυμασμό του για την «Πτώση». Να για­τί ο Καμύ ήταν ένας επαναστάτης της λογοτεχνία»: ε­πειδή μπορούσε να υπερβεί όχι μόνο τη μόδα της εποχής του, αλλά ακόμη και τον εαυτό του.

ΛΟΥΞΕΜΠΟΥΡΓΚ ΡΟΖΑ. «Το σοσιαλιστικό κίνημα, στην ιστορία των κοινωνιών που στηρίζονται στον ανταγωνισμό των τάξεων, είναι το πρώτο που μετρά, σε όλες τις φάσεις του και σε ύλη την πορεία του, στην οργάνωση και στην άμεση και αυτόνομη δράση της Μάζας». Η «Ματωμένη Ρόζα», η «Κόκκινη Ρόζα», αντιτάχθηκε τόσο στον εθνικισμό ό­σο και στην εθνική ανεξαρτησία. Πολέμησε τόσο τον κοινοβουλευτισμό του Μπέρνσταϊν όσο και τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό του Λένιν. Όπως έγραφε στον ισόβιο φίλο της και εραστή της Λέο Γιόγκιχες, ή­θελε να είναι πιστή στον εαυτό της χωρίς να την απα­σχολούν αυτά και αυτοί που την περιβάλλουν. Η Ρόζα ήταν επικίνδυνη: την έβγαλαν από τη μέση πριν κλεί­σει τα 49 της χρόνια.

ΜΑΡΙΧΟΥΑΝΑ. Σύμφωνα με τα τε­λευταία στοιχεία του ευρωπαϊκού Παρατη­ρητηρίου για τα Ναρκωτικά, περισσότεροι από 40 ε­κατομμύρια άνθρωποι κατανάλωσαν πέρυσι ινδική κάνναβη στην Ευρώπη. Και όμως, η δημοφιλής αυ­τή ουσία, που ύμνησαν οι μπήτνικς, οι χίπις και ο Πήτερ Τος, παραμένει στις περισσότερες χώρες πα­ράνομη, με αποτέλεσμα να συντηρείται μια κουλ­τούρα αμφισβήτησης των κυρίαρχων ηθών. Ο επό­μενος αιώνας είναι βέβαιο ότι θα αποποινικοποιή­σει τη μαριχουάνα – και τότε θα χάσει και αυτή τον ανατρεπτικό της χαρακτήρα.

ΝΤΕΜΠΟΡ ΓΚΥ. Στενά συνδεδεμένος με τα κινήματα των Λετριστών και των Σιτουασιονιστών, που κάποια στιγμή όμως τα ξε­πέρασε, ο συγγραφέας της «Κοινωνίας του θεάματος» ήταν μια από τις ριζοσπαστικότερες φυσιο­γνωμίες του αιώνα. Φιλόσοφος που κήρυσσε την υπέρβαση της φιλοσοφίας, καλλιτέχνης που θεω­ρούσε ως πιο επείγον έργο τον θάνατο της τέχνης και τη διάλυση της στη ζωή, σκηνοθέτης σε πόλε­μο με την απεικόνιση, επαναστάτη χωρίς κόμμα και εξουσία, παρέμεινε ασυμβίβαστος μέχρι την η­μέρα που έδωσε τέλος στη ζωή του, στις 30 Νοεμ­βρίου 1994.

ΞΕΝΟΣ. Στο μνημειώδες έργο του «Η Δημοκρατία στην Αμερική», ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ έγραφε: «Η τυραννία αφήνει το σώμα ελεύθερο και πηγαίνει κατ’ ευθείαν στην ψυχή. Ο άρχοντας δεν λέει πλέον: ή θα σκέπτεστε σαν κι εμένα ή θα πεθά­νετε. Λέει: είστε ελεύθεροι να μη σκέπτεστε σαν κι εμένα, θα κρατήσετε τη ζωή και την περιουσία σας, αλλά θα είστε ένας ξένος ανάμεσα μας». Πολλές ε­ξεγέρσεις αυτού του αιώνα τροφοδοτήθηκαν από την ανικανότητα ακριβώς ενός κοινωνικού συστήματος να δεχθεί οτιδήποτε πέρα από την ενσάρκω­ση της αντανάκλασής του.

ΟΡΓΟΥΕΛ ΤΖΩΡΤΖ. «Επαναστάτης σοσιαλιστής», «ελευθεριακός αντιφασίστας», «αντιδραστικός ριζοσπάστης», «συντηρητικός αναρχικός» είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που αποδόθηκαν στον συγγραφέα της «Φάρμας των Ζώων». Πολεμώντας ταυτόχρονα τον δυτικό ιμπεριαλισμό, τον φασισμό και τον σταλινι­σμό, ο Όργουελ απέδειξε ότι δεν ήταν τίποτα από αυτά και όλα αυτά μαζί: ένας μοναχικός πρωταγωνιστής του αιώνα, που αρνιόταν να κάνει συμβιβασμούς και έβλεπε μακριά. Με το «1984», πέτυχε τον στόχο που είχε θέσει: να μετατρέψει το πολιτι­κό γράψιμο σε τέχνη.

ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ. Αν για τον Χένρυ Μίλλερ η πορνογραφία «σπάει τις αλυσίδες», μπορεί ασφαλώς και να βάζει αλυσίδες όταν κατα­φεύγει στην εκμετάλλευση και την εκπόρνευση του ανθρωπίνου σώματος. Απαλλαγμένη όμως από τους εμπορικούς πειρασμούς, φέρει πάντα μέσα της ένα στοιχείο υπέρβασης. Ο 20ός αιώνας, λόγω της θέσης που έδωσε σης εικόνες, αντελήφθη τον ανα­τρεπτικό χαρακτήρα της πορνογραφίας. Και ουκ ο­λίγοι συγγραφείς και καλλιτέχνες, από τον Ροντέν και τον Μαν Ραίη μέχρι τον Παζολίνι και τον Τζεφ Κουνς, φρόνησαν να εισαγάγουν την πορνογραφία στη ζωγραφική, τη λογοτεχνία, τη φωτογραφία, τον κινηματογράφο.

ΡΟΛΛΙΝΓΚ ΣΤΟΟΥΝΣ. «Οι Μπήτλς κάνουν τα κορίτσια να ουρλιάζουν. Όσο για τους Στόουνς, κάνουν να ουρλιάζουν και τ’ αγόρια», έλεγε ο Πητ Τάουνσεντ πριν ακόμη γίνει αρχηγός των Who, όπως και πολλοί άλλοι έφηβοι που δεν ανέχονταν τον συντηρητικό και αυταρχικό κόσμο που γεννήθηκε από την ανοικοδόμηση και τον Ψυχρό Πόλεμο. Πολύ σύντομα, όλοι αυτοί οι απογοητευμένοι νέοι θα χόρευαν ξέφρενα στον ρυθμό τού «Let’s spend the night together». Κι έπει­τα δεν θα έλεγαν καληνύχτα για να γυρίσουν στους γονείς τους. Η μουσική των Στόουνς ήταν φτιαγμένη για πήδημα. Για την ηδονή του πηδήματος.

ΣΑΡΤΡ ΖΑΝ-ΠΩΛ. «Δεν βλέπω άλλη λύση από τη βία για να βγούμε από τη σημερι­νή κατάσταση», έγραφε το 1974 ο Γάλλος φιλόσοφος στο βιβλίο του «Η εξέγερση είναι δίκαιη». Ποτέ άλλοτε η ανάλυση του δεν ήταν τόσο αριστερή. Οι εκλογές είναι μια «παγίδα για ηλιθίους». Ο Μιτεράν δεν αξίζει περισσότερο από τον Πομπιντού. «Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι αρχηγός ενός άλλου. Η επανάσταση δεν είναι μια στιγμή ανατροπής μιας εξουσίας και αντικατάστασής της από μιαν άλλη, αλλά ένα μακρό κίνημα κατάληψης της εξουσίας. Η επιλογή είναι σαφής: σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα».

ΤΣΑΠΛΙΝ ΤΣΑΡΛΥ. Ένας τόσο πλούσιος και διάσημος καλλιτέχνης μπορεί να είναι αντάρτης και αμφισβητίας; Την απάντηση δίνουν δύο ταινίες: οι «Μοντέρνοι καιροί» (1936), όπου ο Σαρλώ φυλακίζεται επειδή ανέμισε αθώα μια κόκκινη σημαία στη διάρκεια μιας διαδήλωσης ανέργων, και ο «Δικτάτορας» (1940), όπου για πρώτη φορά γελοιοποιείται η προσωπικότητα του Χίτλερ. Η συνεχής κριτική που έκανε ο Τσάπλιν στους θεσμούς (αστυνομία, Τύπος, αφεντικά) είχε μεγαλύτερη απήχηση και από τις ταινίες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Η απέλαση του από την Αμερική το 1952 ήταν άλλος ένας τίτλος τιμής.

ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΟ. Γιατί η ψυχανάλυση, το υποσυνείδητο και το οιδιπόδειο σύ­μπλεγμα έχουν θέση σ’ αυτό το λεξικό; Επειδή σ’ αυ­τά στηρίχθηκε ένα νέο σύστημα σκέψης. Ο Φρόυντ α­ρεσκόταν άλλωστε να συγκρίνει την κατάσταση του μ’ εκείνη του Κοπέρνικου και του Δαρβίνου. Η δική τους επανάσταση είχε αποκαθηλώσει τον Άνθρωπο από την κυρίαρχη θέση του στο Σύμπαν. Εκείνος έκα­νε κάτι παραπάνω: με το «Τοτέμ και ταμπού» (1913), αλλά και τη «Μονοθεϊστική θρησκεία» (1939), διέλυ­σε και τον μύθο του πατέρα.

ΦΥΛΑΚΗ. Ο άνθρωπος δεν ανεχόταν ποτέ τον εγκλεισμό του σε τέσσερα τοίχους και εξε­γειρόταν πάντα για να διεκδικήσει την ελευθερία του. Στο εσωτερικό των φυλακών, η εξέγερση εκδηλώνε­ται είτε με στάση κατά των αρχών, που μπορεί να οδη­γήσει στη συλλογική ανταρσία, είτε με τη δραπέτευση ή την αυτοκτονία. «Το βλέπετε; Εξαφανίζομαι! Δεν θα ξαναπέσω στις ανθρώπινες παγίδες! Αποκηρύσσω τη θρησκεία μου! Αποκηρύσσω τα πάθη μου! Αυτή η στιγ­μή δόξας είναι δική μου και μόνο δική μου! Είμαι ελεύθερος!» (γράμμα 5888, από το βιβλίο του Νικολά Ουργκουάν «Η αυτοκτονία στη φυλακή», 1975).

ΧΑΚΕΡΣ. Στο ηλεκτρονικό δίκτυ που έ­χει ριχτεί στον πλανήτη υπάρχουν τρύπες, ό-na)s στο δίκτυ του ψαρέματος. As υφάνουμε λοιπόν έναν άλλον ιστό μέσα απ’ αυτέ ns τρύπες, ένα δί­κτυο παράλληλο, ασύλληπτο, παράνομο, εξεγερ­μένο. Δεν έχουν μείνει έρημα νησιά; Όλοι οι τόποι έχουν εξερευνηθεί; Υπάρχουν ακόμη τα κύματα, το διάστημα και τα ηλεκτρόνια που κυκλοφορούν ε­κεί. As τα καταλάβουμε! Οι χάκερς θα σπάσουν τους κώδικες, θα εισέλθουν στα άδυτα των αδύτων και θα μας καλέσουν να τους ακολουθήσουμε σε μια ειρηνική εξέγερση, ένα παιχνίδι και μια μέθο­δο επιβίωσης.

ΨΗΦΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ. Η φωτογραφία των βουλευτών του Κουβέιτ που ξέ­σπασαν σε χειροκροτήματα όταν απορρίφθηκε πριν από λίγες ημέρες η πρόταση να δοθεί δικαίωμα ψή­φου στις γυναίκες δεν αποτελεί, ευτυχώς, τον κανόνα. Η μάχη των γυναικών για το αυτονόητο, που ξεκίνησε το 1904 στο Βερολίνο, απέδωσε καρπούς δύο χρόνια αργότερα στη Φινλανδία, θα ακολουθήσουν η Νορ­βηγία (1913), η Ρωσία (1917), η Γερμανία (1918), η Ισπανία (1931) και, με αρκετή καθυστέρηση, οι υπόλοιπες ανεπτυγμένες χώρες. Ανάμεσα στη Σιμόν ντε Μπωβουάρ και στον Γάλλο βουλευτή που έλεγε ότι «το στόμα των γυναικών είναι για να χαμογελά και ό­χι για να μιλάει», επικράτησε ευτυχώς η πρώτη.

ΩΛΣΤΕΡ. 2 Δεκεμβρίου 1999, τρεις το από­γευμα. «Το χέρι της ιστορίας αφαιρεί επιτέλους το φορτίο του τρόμου και της βίας και διαμορφώνει το μέλλον του λαού της Βόρειας Ιρλανδίας», δηλώνει ο Τόνυ Μπλαιρ με αφορμή την πρώτη συνεδρίαση της βορειοϊρλανδικής κυβέρνησης. Και πιθανότατα έχει δίκιο. Εβδομήντα οκτώ χρόνια μετά τη διχοτόμηση του νησιού, τα παιδιά της Βόρειας Ιρλανδίας δικαιούνται για πρώτη φορά να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον. Υπεύθυνος γι’ αυτό θα είναι ένας πρώην αντάρτης ο Μάρτιν ΜακΓκίνες, άλλοτε δεύτερος στην ιεραρχία του Στν Φέιν, που ανέλαβε το υπουργείο Παιδείας