Πόσοι είναι αυτοί που συνειδητά δεν θα ψηφίσουν; Μπορεί και 500 χιλιάδες ήτοι ένα 5% ή και περισσότερο. Το γιατί δεν θα ψηφίσουν η καρδούλα τους το ξέρει. Τις κύριες δικαιολογίες όμως τις ξέρουμε όλοι. Απογοήτευση, όλοι ίδιοι είναι, τίποτα δεν αλλάζει. Η αιχμαλωσία του μυαλού (ή «σύνδρομο του ελέφαντα» όπως μου αρέσει να το αποκαλώ).
Ρε πατριώτη, έχεις δει ελέφαντα σε τσίρκο; Τον κρατάνε δεμένο από το πόδι σε έναν πάσαλο με μια (σχετικά μέτρια σε μέγεθος) αλυσίδα. Αναρωτήθηκες πώς αυτό το μεγάλο ζώο με την τεράστια δύναμη δεν προσπαθεί καν να ελευθερωθεί; Κάτι που θα του ήταν πανεύκολο. Να σου πω. Όταν αιχμαλωτίστηκε μικρούλι, το έδεσαν με τον ίδιο τρόπο και την ίδια αλυσίδα. Προσπάθησε μια, δυο, δέκα, εκατό φορές να σπάσει την αλυσίδα χωρίς αποτέλεσμα. Τελικά έμαθε να αποδέχεται τη σκλαβιά του. Είναι αυτό που λένε αρνητική «εξαρτημένη μάθηση».
Το υποκείμενο πείθεται πως δεν ωφελεί να συνεχίζει να πράττει (ενεργεί) σύμφωνα με την επιθυμία του και ως εκ τούτου εγκαταλείπει κάθε προσπάθεια. Έτσι την «πατάει» ο ελέφαντας. Μεγάλος, με τόνους βάρους και δύναμης, θα αρκούσε ένα τίναγμα του ποδιού για να σπάσει την αλυσίδα ή και να ξεριζώσει τον πάσαλο. Όμως η ανάμνηση της αδυναμίας είναι βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του και ούτε καν προσπαθεί να αμφισβητήσει αυτή την ανάμνηση και να δοκιμάσει ξανά τις δυνάμεις του.
Παρεμφερές είναι το συμπέρασμα του Martin Seligman. Σε πειράματα που έκανε προκαλούσε ηλεκτρικά σοκ σε σκύλους που είχε χωρίσει σε δύο ομάδες. Στην Α ομάδα τα σκυλιά μπορούσαν να γλιτώσουν το σοκ, αν πατούσαν έναν μοχλό. Όντως σε ελάχιστο χρόνο έμαθαν να το κάνουν. Στην ομάδα Β τα σκυλιά δεν είχαν αυτή τη δυνατότητα. Μετά αρκετές επαναλήψεις του πειράματος, δόθηκε και στα σκυλιά της ομάδας Β ο «μαγικός» μοχλός που απέτρεπε το σοκ. Αυτά όμως δεν έμπαιναν καν στη διαδικασία να πατήσουν το μοχλό και να γλυτώσουν τον πόνο. Ακόμα κι όταν κατάλαβαν πως μπορούσαν να το κάνουν, δεν το έκαναν. Απελπισμένα αποδέχονταν στωικά τον πόνο του ηλεκτροσόκ βγάζοντας απλώς ένα γρύλισμα.
Ο Seligman ονόμασε την κατάσταση αυτή learned helplessness (μαθημένο αβοήθητο). Είναι μια κατάσταση στην οποία το ον έχει μια παραίτηση και μια έλλειψη ελπίδας. Ακόμα και όταν οι καταστάσεις αλλάζουν, ή έχει τη δυνατότητα να τις αλλάξει, η χρόνια ανημποριά του δεν του το επιτρέπει. Έτσι δομεί μια σκέψη που εν τέλει γίνεται τρόπος ζωής.
Πόσες φορές έχετε ακούσει τις φράσεις: «Όλοι το ίδιο είναι», «όλοι έτσι κάνουν», «όλοι βάζουν το δάχτυλο στο μέλι», «τίποτα δεν θα γίνει», «τίποτα δεν αλλάζει», «δεν ωφελεί», «δεν γίνεται» κ.λπ. Αυτά τα χιλιοειπωμένα είναι τα αρνητικά αποτυπώματα στη μνήμη των ατόμων. Πιθανόν να ειπώθηκαν καλοπροαίρετα για προστασία έναντι μιας αποτυχίας ή μιας απογοήτευσης κ.τ.λ. Δεν παύουν όμως να λειτουργούν ως ηχογραφημένο μήνυμα που «παίζει» ξανά και ξανά στο υποσυνείδητο του ατόμου. Το αποτέλεσμα είναι πως υπονομεύεται η σκέψη και λειτουργούν ως προβοκάτορας, σαμποτάροντας τις ικανότητες, και το σπουδαιότερο συμβάλουν στη απόκτηση περιοριστικών πεποιθήσεων.
Αν σε όλα αυτά προσθέσετε τον καταιγιστικό βομβαρδισμό των πρετεντερικών «πληροφοριών», έχετε την εικόνα. Αυτό λοιπόν που λέω είναι πως το άτομο είναι δέσμιο του μυαλού του. Βιώνει ασυνείδητα μια φυλακή «εξαρτημένης μάθησης». Εγκλωβίζεται σε περιορισμούς και τελικά μαθαίνει, όπως ο ελέφαντας, να αποδέχεται τη σκλαβιά του ή ο σκύλος τον πόνο του ηλεκτροσόκ, αν και έχει τη δυνατότητα να ξεφύγει (από τη σκλαβιά ή το σοκ).
Κι αυτό δεν είναι απλώς μια απαισιόδοξη στάση ζωής. Είναι ένα συναίσθημα που έχει φωλιάσει και επηρεάζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Η ατομική παραίτηση εξαπλώνεται σαν πανώλη και μετατρέπεται σε κοινωνική παραίτηση. Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα. Στην κοινωνική και πολιτική αδράνεια και παθητικότητα που βρίσκονται στις προτεραιότητες της οικονομικής ολιγαρχίας και των πολιτικών της εκπροσώπων που την υπηρετούν.
Δείτε τι έγινε στη σύντομη προεκλογική περίοδο που τελικά πρέπει να έχει ιδιότητες Botox. Δεν εξηγείται αλλιώς. Πάρτε τη ΝΔ. Νέα, ωραία και καλού χαρακτήρα. Τι να λέμε τώρα; Πανέμορφη. Διακρίνετε διαφθορά, σκάνδαλα και διαπλοκή, κράτος ληστεμένο και χρεοκοπημένο, μνημόνια και καταστροφή της χώρας; Όχι βέβαια. Ούτε καν τις ρυτίδες Βορίδη, Γεωργιάδη, Πλεύρη, Μητσοτάκη κ.λπ. δεν μπορεί να διακρίνει κανείς.
Αλλά και να βλέπετε κάποια κουσούρια μην το κάνετε θέμα. Τα ίδια έχει και ο ΣΥΡΙΖΑ. Το λέει ο Βαγγέλης. «Έχει και ο Τσίπρας τη δική του λίστα Λαγκάρντ». Δεν είμαστε μόνο εμείς διαπλεκόμενοι, είστε κι εσείς. Δεν έχουμε μόνο εμείς μνημόνια, έχετε κι εσείς. Δεν καταστρέψαμε μόνο εμείς τη χώρα, την καταστρέψατε κι εσείς. Προσπάθεια ισοπέδωσης και εξίσωσης προς τα κάτω; Ε, και; Αν είσαι 40 χρόνια στο κουρμπέτι πώς αλλιώς να βγεις στο «νυφοπάζαρο» της κυβερνητικής εξουσίας δίπλα σε μια νεόφερτη;
Και Botox θα κάνεις, και λιποαναρρόφηση θα κάνεις και AZAX που τα κάνει αόρατα θα χρησιμοποιήσεις. Δηλαδή η Φώφη που εξαφάνισε ΓΑΠ, Βενιζέλο, Λοβέρδο, Σημίτη, Τσουκάτο κ.λπ. και έκανε ΠΑΣΟΚ με λιγότερα λιπαρά και γεύση φράουλας με τη μισή ΔΗΜΑΡ, τι είναι; Πιο μάγκας από το Βαγγέλη; Όχι δα. Ή μήπως είναι πιο μάγκας από το Βαγγέλη ο Σταύρος; Τι, επειδή ξεπλένει και ξεπλένεται με το ΠΟΤΑΜΙ;
Ναι αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ αυτό κι εκείνο και το άλλο. Ρε πατριώτη, στις 25 Ιανουαρίου έδωσες με την ψήφο σου στο μικρό «ελέφαντα» του ΣΥΡΙΖΑ, μια ευκαιρία να σπάσει την αλυσίδα που μας κρατά όλους δεμένους. Προσπάθησε; Αν κρίνεις ότι δεν προσπάθησε εντάξει. Ξαναγύρνα στο «σπίτι σου» όπως σε καλούν να το κάνεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ. Δηλαδή σ’ αυτούς που σφυρηλάτησαν 40 χρόνια τις αλυσίδες.
Μέσα σου όμως ξέρεις καλά πως προσπάθησε. Πέτυχε; Όχι δεν πέτυχε σε όλα αυτά που σου υποσχέθηκε και επιπλέον σου έφερε και μνημόνιο. Σου έδωσε όμως δείγμα γραφής. Με τα νομοσχέδια που ψήφισε (π.χ. την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης) αλλά κι αυτά που έφερε προς ψήφιση στη Βουλή αλλά δεν πρόφτασαν να ψηφιστούν (π.χ. για τα ΜΜΕ). Κυρίως όμως πως παλεύει στις διαπραγματεύσεις. Πως κυβερνά με πρωτόγνωρο αίσθημα ευθύνης. Δεν θυσίασε τη χώρα για το κόμμα του και τίμησε την πρώτη σου εντολή. Εντός ευρώ. Ή μήπως το ξέχασες; Σωστά ή όχι είναι μια συζήτηση αλλά αυτός ήταν ο πρώτος κι απαράβατος όρος που του έθεσες.
Επιπλέον είχε, την επίσης πρωτόγνωρη, τιμιότητα να σου πει την αλήθεια. Θες την «μαύρη» αλήθεια. Σύμφωνοι. Στην είπε όμως. Κι όχι μόνο στην είπε, αλλά όταν οι της ΛΑΕ τον έριξαν από την κυβέρνηση γιατί δεν συμφώνησε να παραβεί την πρώτη σου εντολή (εντός ευρώ), τι έκανε; Παρότι το διεφθαρμένο χθες του έδινε κυβερνητική ρότα αυτός επέλεξε να θέσει τον εαυτόν του και το κόμμα του στην κρίση σου. Για όσα έκανε και όσα δεν έκανε. Κυρίως όμως για να κρίνεις εσύ τι μέλλει γενέσθαι από δω και πέρα.
Γιατί ακόμα και το μνημόνιο έχει «ουρές» (για να χρησιμοποιήσω την αγαπημένη φράση του Μεϊμαράκη). Βεβαίως και έχει κι αυτό είναι κατόρθωμα του ΣΥΡΙΖΑ που δεν συμφώνησε να γράψει «τις δέκα εντολές» στην πέτρα. Αντίθετα, η αυριανή κυβέρνηση να έχει το περιθώριο και την ευχέρεια να παλέψει ακόμα περισσότερο και να διεκδικήσει ελαφρύνσεις με πρώτη και «απείρως» σπουδαιότερη, τη ρύθμιση του χρέους.
Ρε πατριώτη, αναρωτήθηκες γιατί το διεφθαρμένο χθες ήταν τόσο «γαλαντόμο» και παρείχε κυβερνητική στήριξη για να μην γίνουν εκλογές; Για την πατρίδα; Χεστήκανε για την πατρίδα. Τόσα χρόνια δεν νοιάστηκαν, τώρα τους έπιασε ο πόνος; Γιατί σήμερα καλούν το ΣΥΡΙΖΑ να συνεργαστεί ντε και καλά μαζί τους; Κάτι που έκαναν και το 2012 παρότι μπορούσαν να σχηματίσουν μόνοι τους κυβέρνηση με ισχυρή πλειοψηφία. Γιατί και τότε καλούσαν σε «εθνική Ελλάδος». Α, ναι. «Όχι για μένα. Για τη φουκαριάρα τη μάνα μου».
Πατριώτη, διακυβερνώ και κυβερνώ δεν είναι συνώνυμα. Διακυβερνώ, αντίθετα με το κυβερνώ, σημαίνει διαχειρίζομαι το υπάρχον. Βεβαίως λόγω μνημονίου η αυριανή κυβέρνηση θα πρέπει να διακυβερνήσει. Να διαχειριστεί την μνημονιακή κατάσταση. Πιστεύει κανείς στα σοβαρά πως ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ θα την διαχειριστούν το ίδιο καλά; Θα παλέψουν το ίδιο για τις «ουρές», θα διεκδικήσουν τα ίδια πράγματα και προς όφελος των ίδιων ανθρώπων; Ή μήπως θα κυβερνήσουν το ίδιο;
Μα ΝΔ, ΠΑΣΟΚ τόσα χρόνια είχαν όχι μόνο τις ευκαιρίες αλλά και σε πολύ καλύτερες συνθήκες (οικονομικές, διεθνείς κ.λπ.) να κυβερνήσουν και απέτυχαν παταγωδώς ρίχνοντας τη χώρα και το λαό στη χαράδρα. Όχι γιατί είναι κακοί άνθρωποι, βρικόλακες ή απατεώνες. Ο καθένας σε προσωπικό επίπεδο μπορεί να είναι μια χαρά. Οι πολιτικές και ιδεολογικές τους αναφορές είναι το ζήτημα. Αυτά έμαθαν, αυτά βίωσαν στα κόμματά τους και στις κυβερνητικές θέσεις που βρέθηκαν. Δεν αλλάζουν, δεν θέλουν να αλλάξουν ούτε και μπορούν.
Ρε πατριώτη, εν κατακλείδι το ζήτημα είναι πολύ απλό. Θα μείνεις στις περιοριστικές σου πεποιθήσεις (στο «όλοι το ίδιο είναι»), στην πολιτική αδράνεια και παθητικότητα και στην αιχμαλωσία του μυαλού ή θα αναγνωρίσεις έμπρακτα με τη συμμετοχή και την ψήφο σου ότι ο μικρός «ελέφαντας» αξίζει και πρέπει να έχει τις ευκαιρίες του να προσπαθήσει να σπάσει την αλυσίδα που μας κρατά όλους καθηλωμένους;
* Ο Χρήστος Γιαννίμπας είναι αρθρογράφος και συγγραφέας.