Του Ειρηναίου Μαράκη
Διαβάσαμε στον ημερήσιο τύπο και στο διαδίκτυο την είδηση σχετικά με την προβολή του ντοκιμαντέρ “Φασισμός Α.Ε” στο πλαίσιο της Documenta 14 στο Κάσελ, παρουσία του δημοσιογράφου Άρη Χατζηστεφάνου, το Σάββατο 29/4. Την ίδια ημέρα, ακολούθησε εκδήλωση με θέμα «Συμμαχίες μεταξύ αντιφασιστικών κινημάτων από την Αθήνα και το Κάσελ». Μεταξύ άλλων συμμετέχουν η Μάγδα Φύσσα, δικηγόροι της Πολιτικής Αγωγής από τη δίκη της Χρυσής Αυγής, ο ιστορικός Δημήτρης Κουσουρής, θύμα των νεοναζί τη δεκαετία του ’90 κ.α. Οι εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο των τριήμερων εκδηλώσεων της Βουλής των Σωμάτων, από το Πρόγραμμα Δημόσιων Δράσεων της Documenta 14.
Είδαμε όμως και τις αντιδράσεις που ακολούθησαν της είδησης που πολύ περιληπτικά καταδικάζουν τις συγκεκριμένες συμμετοχές ως δήθεν αντιναζιστικές, που αποκαλύπτουν έναν υποτιθέμενο κίβδηλο αντιφασισμό αφού συμμετέχουν σε μία διοργάνωση που αποτελεί, όπως υποστηρίζουν, την επιτομή του ναζισμού και της γερμανικής αποικιοκρατικής πολιτικής σήμερα στην Ευρώπη και ιδιαίτερα σε μία χώρα “κατεχόμενη” όπως η Ελλάδα, ισοπεδώνοντας στην κυριολεξία κάθε πρόοδο σε αυτό το μέτωπο, εστιάζοντας στο πρόσωπο της Μάγδας Φύσσα, παρουσιάζοντας την ως μία γυναίκα στα πρόθυρα της ψυχολογικής κατάρρευσης με αφορμή την δολοφονία του γιου της από τους Έλληνες νεοναζί, που προχωρά σε απεγνωσμένες κινήσεις συμμετέχοντας σε μια εκδήλωση αυτού του τύπου, καθώς είτε λίγο, είτε πολύ δεν ξέρει τι της γίνεται!
Είναι και αυτοί βέβαια που από μια δήθεν προοδευτική αλλά σαφέστατα νεοφιλελεύθερη σκοπιά, εγκαλούν το αντιφασιστικό κίνημα στο σύνολο του ως μια ομαδοποίηση ανθρώπων που κατασκευάζει και καταρρίπτει είδωλα ηρώων κατά την επιθυμία του (στην συγκεκριμένη περίπτωση τη μητέρα του Παύλου Φύσσα) κι όταν, υποτίθεται, δεν πληρούν (τα είδωλα, δηλαδή) τις επιθυμίες τους. Είναι οι ίδιοι που σε άλλες περιπτώσεις καλούν σε ένα πλατύ «δημοκρατικό» μέτωπο με τα αστικά κόμματα ενάντια στη φασιστική απειλή αλλά προσπερνούν ως… λαϊκίστικη ρητορεία κάθε αναφορά στις πραγματικές αιτίες της φασιστικής ανόδου.
Αυτές όμως οι κριτικές είναι βαθύτατα αντιδραστικές κι οπισθοδρομικές, θα λέγαμε σχεδόν μεταφυσικές, αφού βασίζονται σε ήδη διαμορφωμένες απόψεις σχετικά με τα προηγούμενα ζητήματα, οι οποίες δεν λαμβάνουν υπόψη τους ούτε τον αγώνα που δίνει η Μάγδα Φύσσα – μια γυναίκα, μια μάνα που δεν έχει παρατήσει τον αγώνα για δικαίωση, ούτε την ανάγκη να απλωθεί η κοινή συνειδητοποίηση ότι σε κάθε πεδίο που ο φασισμός σηκώνει κεφάλι θα πρέπει να υπάρχει εκείνη η κρίσιμη, οργανωμένη δύναμη για να αποτρέψει την εμφάνιση του. Γιατί όχι λοιπόν και στην Documenta; Ας μην ξεχνάμε ότι στη συγκεκριμένη έκθεση το κοινό που συμμετέχει μόνο αντιδραστικό δεν είναι, εξάλλου ποτέ το κοινό μιας καλλιτεχνικής έκθεσης αλλά και της κοινωνίας γενικότερα δεν ήταν ομοιογενές αλλά εύκολα μπορούμε να αναγνωρίσουμε πως όσοι συμμετέχουν σε μια τέτοια εκδήλωση δεν είναι αντιδραστικοί) ενώ παράλληλα με όλα αυτά, το ρατσιστικό μίσος και η βία δεν γνωρίζουν σύνορα όταν είναι να στοχοποιήσουν την διαφορετικότητα. Επίσης στην Documenta μόνο έλλειψη δεν υπάρχει σε έργα με αντιφασιστικό – αντιρατσιστικό και αντισεξιστικό χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα τα πορτραίτα του Χίτλερ πάνω στα οποία αναγράφεται κι από ένα όνομα ομοφυλόφιλου θύματος του Γ’ Ράιχ με την ημερομηνία δολοφονίας του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ενώ στους πίνακες αντιπαραβάλλονται καρέ της προπαγαδιστικής ταινίας της Λένι Ρίφενσταλ «Olympia» και της δικής της «εξύμνησης της ομορφιάς» (Δήμητρα Κυρίλλου, Documemnta 14: Τα πραγματικά όρια μιας έκθεσης, Εργατική Αλληλεγγύη, 3/5/2017).
Ας μην ξεχνάμε ή ας το μάθουμε όσοι το αγνοούμε, πως στη Γερμανία (και στο Κάσελ, μεταξύ άλλων) τα τελευταία τρία χρόνια, είναι σε εξέλιξη η δίκη του NSU, μιας ναζιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης που σε διάστημα δέκα χρόνων σκότωσε 9 πολίτες τουρκικής καταγωγής και 1 Έλληνα, τον Θόδωρο Βουλγαρίδη. Οι γερμανικές αρχές δεν κατόρθωσαν, γιατί προφανώς δεν θέλησαν, να σταματήσουν αυτό το κύμα φονικής βίας, παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία ήταν συντριπτικά για το ρατσιστικό και φασιστικό κίνητρο των εγκλημάτων. Για όσες και όσους δίνουμε τη μάχη της δίκης της Χρυσής Αυγής, είναι μια κρίσιμη – και χρήσιμη – δίκη. Γι’ αυτό και σε συνέχεια και προηγούμενων επαφών δικηγόρων της πολιτικής αγωγής των δύο υποθέσεων, πραγματοποιήθηκε η παραπάνω εκδήλωση για να ανοίξει η συζήτηση να με θύματα και κόσμο που αγωνίζεται για τη δίκη του NSU. Αυτό όμως που χρειάζεται να γίνει στη συνέχεια, είναι αυτή η επικοινωνία να ξεφύγει από τα όρια που βάζει η Documenta.
Σε αυτό το σημείο θέλουμε να επισημάνουμε, σχετικά και με το ζήτημα που παρουσιάσαμε, πως όταν αντιμετωπίζεις την Documenta ως πρότυπο της ναζιστικής επιβολής πάνω στην κοινωνία, αδιαφορώντας ή, έστω, υποτιμώντας τον πραγματικό φασιστικό κίνδυνο και υιοθετώντας παράλληλα τις εθνικιστικές αντιλήψεις στο νόημα και στην ουσία τους, περί των επικίνδυνων Γερμανών (δηλαδή και της κυβέρνησης της χώρας και του λαού) ισοπεδώνοντας τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των δύο πλευρών, είναι πολύ λογικό να πιστεύεις, σχεδόν μεταφυσικά κι εντελώς μηχανιστικά, πως η συμμετοχή της Μάγδας Φύσσα και του Άρη Χατζηστεφάνου με το ντοκιμαντέρ “Φασισμός Α.Ε.” και όλων των άλλων πως είναι, το λιγότερο, λανθασμένη.
Η αλήθεια είναι, όπως έχουμε γράψει πρόσφατα στο κείμενο μας “Η Σύγχρονη Τέχνη και η Documenta”, ότι η συγκεκριμένη διοργάνωση δεν είναι αθώα, υπάρχει πλήθος από καταγγελίες σχετικά για τις δράσεις της Documenta, για την κλειστή επιλογή καλλιτεχνών προς συμμετοχή ή για την θολή συζήτηση που προωθεί για τη δημοκρατία και την δικτατορία (εστιάζοντας στη Χούντα των Συνταγματαρχών αλλά όχι στην ναζιστική Κατοχή της Ελλάδας), ξεπλένοντας τον ρόλο του γερμανικού (και όχι μόνο) παράγοντα στην κρίση και με επιφανειακή ανάγνωση της και με άλλα πολλά που έχουν ευρύτερα δημοσιοποιηθεί. Κι αυτό δείχνει ότι η κριτική μας πρέπει να είναι προσεκτική αλλά και βασισμένη τόσο στα γεγονότα, όσο και κυρίως στα ίδια τα έργα και τις συζητήσεις. Είναι μια έκθεση που από τη μία αναπαράγει την κυρίαρχη ιδεολογία της κοινωνικής και ατομικής ισοπέδωσης με στόχο το κέρδος αλλά έχει κι έργα που στέκονται ενάντια σε αυτή τη λογική. Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Πρώτα από όλα, να μελετηθεί ο ρόλος της, ανοίγοντας παράλληλα την αναγκαία συζήτηση για τον ρόλο της κυρίαρχης ιδεολογίας και αισθητικής, στο πλαίσιο ότι θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο με βάση τις δικές μας ανάγκες και δεύτερον, να κρίνουμε τα διάφορα έργα αντικειμενικά, δηλαδή εάν περνάνε το μήνυμα που θέλουν ή όχι.Σκοπός και των δύο δράσεων που προτείνουμε είναι να ξεπεραστεί η Documenta και να μπουν οι βάσεις για μια πραγματικά ανεξάρτητη τέχνη.