H ιστορία και η μνήμη δεν είναι λέξεις κενές, διπλοκλειδωμένες σε συρτάρια παρωχημένων λογίων ή αντικείμενα κλεισμένα σε προθήκες μουσείων. Αυτή την απλή και κοινά -μάλλον- αποδεκτή σκέψη ήρθε να φωτίσει για τη χανιώτικη κοινωνία η δημοσιοποίηση της πρόθεσης της διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης (ΠΚ), που εδρεύει στα Χανιά, αλλά και της απόφασης της Συγκλήτου του, να εκμισθώσει σε ιδιώτη, για μακρύ χρονικό διάστημα, ένα από τα κτίρια που περιλαμβάνονται στην περιουσία του εκπαιδευτικού ιδρύματος. Όχι ένα οποιοδήποτε, αλλά το λεγόμενο κτίριο της 5ης Μεραρχίας ή Διοικητήριο Χανίων, που στέκει από το 1870 στο λόφο Καστέλλι, το κεντρικό σημείο της Παλιάς Πόλης των Χανίων, με την ωραιότερη θέα του ενετικού λιμανιού. Χώρος που, κατά κοινή ομολογία ιστορικών και αρχαιολόγων, αποτελεί την απόδειξη της ύπαρξης συνεχούς κοινωνικής ζωής στην πόλη των Χανίων επί 4.000 συνεχόμενα χρόνια.
Τον τελευταίο μήνα, συνεντεύξεις, δελτία Τύπου και σχόλια δίνουν και παίρνουν στον τοπικό -και όχι μόνο- Τύπο, αλλά και αντεγκλήσεις σε κατ’ ιδίαν -ή και όχι τόσο ιδιωτικές- συζητήσεις. Το ζήτημα δεν είναι απλό, για δύο κυρίως λόγους: πρώτον, γιατί θίγει με έντονο τρόπο, λόγω της ιστορικότητας του συγκεκριμένου κτιρίου, το φλέγον θέμα των δημόσιων χώρων και της δημόσιας περιουσίας και, δεύτερον, γιατί στο εγκαταλελειμμένο από τον ιδιοκτήτη του κτίριο, ζουν και δραστηριοποιούνται, τα τελευταία 13 χρόνια, οι καταληψίες της συλλογικότητας Rosa Nera.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, όχι χρονικά, αλλά αξιακά, αυτή που θα έπρεπε να αποτελεί μέτρο για την τοποθέτηση κάθε εμπλεκομένου και κάθε ενδιαφερόμενου, δηλαδή κάθε πολίτη: την ιστορικότητα του κτιρίου που το καθιστά μνημείο. Το κτίριο της 5ης Μεραρχίας βρίσκεται στο κεντρικότερο σημείο της μινωικής Κυδωνίας, στον πανάρχαιο οικιστικό πυρήνα της πόλης. Στέκεται πάνω από τη σπουδαία ανασκαφή στο λόφο Καστελλίου και πέριξ αυτού, που έχει φέρει στο φως ευρήματα της περιόδου αυτής, μεταξύ των οποίων το σφράγισμα μινωίτη ηγεμόνα που απεικονίζει το λόφο. Συνδέεται με σημαντικά γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας της πόλης, όπως η ύστερη Τουρκοκρατία, η διοίκηση της Κρητικής Πολιτείας, η γερμανική κατοχή και Αντίσταση και η διοίκηση της 5ης Μεραρχίας του ελληνικού στρατού. Αποτελεί, λοιπόν, αυταπόδεικτα μνημείο της αρχαίας και νεώτερης ιστορίας μας. Είναι το σημείο της πόλης που αποδεικνύει και παραθέτει την 4.000 χρόνων ιστορία της πόλης των Χανίων.
Ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό;
Αυτό το κτίριο, λοιπόν, αγοράστηκε, το 1986 από το ΠΚ, μαζί με τις Τούρκικες Φυλακές και τους Στρατώνες, κτίρια παρακείμενα. Οι εγκαταστάσεις του ΠΚ στεγάζονται, εξ ολοκλήρου πλέον, στο Ακρωτήρι, εκτός της πόλης των Χανίων. Το Μάρτιο του 2014, η Σύγκλητος αποφάσισε ομόφωνα να παραχωρήσει τη διαχείριση των κτιρίων στην Εταιρεία Αξιοποίησης Περιουσίας του Πολυτεχνείου, εταιρεία μονομετοχική που ελέγχεται 100% από το ΠΚ. Γενική συνέλευση της εταιρείας είναι η Σύγκλητος και πρόεδρος ο εκάστοτε πρύτανης. Σύμφωνα με δημόσια επιστολή του νυν πρύτανη, καθηγητή Βασίλη Διγαλάκη: «Η Εταιρεία Αξιοποίησης της Περιουσίας απεύθυνε δημόσια πρόσκληση σε κάθε ενδιαφερόμενο να υποβάλει συγκεκριμένες προτάσεις για την αξιοποίηση των κτιρίων. Στην φάση αυτή συλλέξαμε 6 προτάσεις, ορισμένες μάλιστα από τους μεγαλύτερες τουριστικές επιχειρήσεις της Κρήτης και της Ελλάδας. Όλες είχαν να κάνουν με την τουριστική αξιοποίηση. Στο επόμενο στάδιο, ανακοινώθηκε ο ανοιχτός πλειοδοτικός διαγωνισμός για 25ετή ενοικίαση των κτιρίων.» Έτσι, σήμερα το κτίριο της 5ης Μεραρχίας αναμένει την κατακύρωση του αποτελέσματος όλων των νόμιμων διαδικασιών που κατέληξαν στην εκμίσθωσή του από ισραηλιτικό τουριστικό όμιλο, μάλλον για τη μετατροπή του σε boutique hotel.
Προφανώς, για τη διοίκηση του ΠΚ και για την πνευματική ελίτ του τόπου που αποτελούν οι διδάσκοντες σε αυτό, η αξιοποίηση συνδέεται άρρηκτα με το ύψος του ποσού που θα αποφέρει η εκμίσθωση. Σύμφωνα με την ίδια επιστολή του πρύτανη Β. Διγαλάκη, «η συντριπτική πλειοψηφία των Συλλόγων του Προσωπικού του Ιδρύματος έχουν ταχθεί υπέρ της αξιοποίησης», ενώ και «το αποτέλεσμα της διαγωνιστικής διαδικασίας μας δικαιώνει: το σύνολο των μισθωμάτων που θα λάβει το Πολυτεχνείο Κρήτης για την 25ετία, ανέρχεται στα 8,9 εκατομμύρια ευρώ, ποσό που θα ανακουφίσει τον ελλειμματικό προϋπολογισμό του Ιδρύματος, και θα επιτρέψει στο Πολυτεχνείο να παραμείνει ανταγωνιστικό και αυτόνομο».
Χάθηκαν τόσα άλλα κτίρια;
Ωστόσο, υπάρχουν και μια σειρά άλλες παράμετροι που μπαίνουν από κείμενα συλλογικότητων και κινήσεων της πόλης. Η δημοτική κίνηση «Πρωτοβουλία Πολιτών – Πρώτα ο Άνθρωπος» υπογραμμίζει: «Η αξιοποίηση δεν μπορεί να γίνει ούτε με όρους πλήρους εμπορευματοποίησης, ούτε αγνοώντας την ιστορικότητα των χώρων, ούτε χωρίς διαβούλευση με την κοινωνία, αλλά αναδεικνύοντας τον πολιτιστικό, ανθρωπιστικό και κοινωνικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης. Όταν σχεδιάζεται η παραχώρηση αυτού του συγκεκριμένου κτιρίου με το επιχείρημα της απόλυτης ανάγκης εσόδων για το Πολυτεχνείο, εύλογα γεννάται το ερώτημα γιατί δεν αξιοποιήθηκαν ή δεν αξιοποιούνται τόσα άλλα κτίρια που είναι στην κυριότητα του Πολυτεχνείου, όπως το Μεγάλο Αρσενάλι (που για χρόνια είχε παραχωρηθεί απο το Γενικό Νοσοκομείο Χανίων στο Πολυτεχνείο και παρέμενε αναξιοποίητο μέχρι που δόθηκε στο δήμο Χανίων και έγινε το ΚΑΜ), το κτίριο Παπαδοπέτρου (που εκκενώθηκε άρον άρον και με τυμπανοκρουσίες για να χάσκει αναξιοποίητο ακόμα), η Γαλλική Σχολή κ.ά. Επιπλέον, η τουριστική άνθιση των Χανίων για πολλούς λόγους είναι ευπρόσδεκτη, αλλά δεν μπορεί ούτε να υπονομεύει την καθημερινότητα των κατοίκων, ούτε να μετατρέψει εξ ολοκλήρου την Παλιά Πόλη σε υπνωτήριο και διασκεδαστήριο τουριστών».
Ας προταχθεί το σημαντικό κοινό σημείο
Ο δεύτερος λόγος, που προαναφέρθηκε και καθιστά δύσκολο το ζήτημα που προκύπτει, είναι η κατάληψη της Rosa Nera. Καθότι η κατάληψη, γενικά και ειδικά, βρίσκει άλλους θετικά διακείμενους και άλλους αρνητικά, συγχέεται η θέση ή η άρνηση απέναντι στις προθέσεις της διοίκησης του ΠΚ με θέση ή άρνηση απέναντι στη συνέχιση της κατάληψης ή υπεράσπισή της γενικά. Επίσης, ενώ το θέμα της κατάληψης απασχολεί όσους εκφράζουν άποψη, συχνά αποφεύγεται να αρθρωθεί σαφής τοποθέτηση, ιδιαίτερα από αριστερές συλλογικότητες. Βέβαια, το μόνο σαφές σε όλους θα έπρεπε να είναι ότι η μη τοποθέτηση πριμοδοτεί τις προθέσεις της διοίκησης του ΠΚ.
Το θέμα έχει γνωρίσει και δύο… «παράδοξα». Το ένα εκ δεξιών και το άλλο εξ αριστερών. Ενώ η εφημερίδα «Καθημερινή» βρήκε χώρο για να παραθέσει την ανακοίνωση της ΕΛΜΕ Χανίων που υπερασπίζεται την κατάληψη της Rosa Nera, με τον τίτλο «Η ΕΛΜΕ Χανίων υπέρ κατάληψης στο Καστέλλι», δεν βρήκε χώρο για δυο λόγια για την ιστορικότητα του κτιρίου. Από την άλλη η ΝΕ ΣΥΡΙΖΑ Χανίων τηρεί ακόμη σιγή ιχθύος…
Ζωή Γεωργούλα
Υ. Γ: Ευχαριστούμε τον ιστορικό ερευνητή Μανώλη Μανούσακα για την πρόθυμη προσφορά της γνώσης του.
