Της Ναταλίας Πετρίτη
Η διατροφική συνήθεια του βιγκανισμού ανήκε για πολλά χρόνια στο περιθώριο, με μια πολύ μικρή μερίδα του πληθυσμού να επιλέγει να τρέφεται κατ’ αυτό τον τρόπο. Ο βιγκανισμός διαφέρει από τη χορτοφαγία (που είναι εδώ και χρόνια διαδεδομένη), καθώς ένας vegan τρέφεται αποκλειστικά με φυτικά προϊόντα και δεν κόβει απλά το κρέας, τα πουλερικά και το ψάρι. Με άλλα λόγια, τροφές όπως το μέλι και τα γαλακτοκομικά είναι εξίσου απαγορευμένες, αφού είναι κι αυτές ζωικά παράγωγα.
Τα τελευταία χρόνια, το κίνημα του βιγκανισμού βιώνει μια απρόσμενη άνοδο σε παγκόσμιο επίπεδο και μάλιστα σε όλες τις ηλικιακές ομάδες (πολλοί γονείς μάλιστα επιλέγουν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους ως vegans). Σύμφωνα με τον Guardian, μερικοί από τους λόγους που οι vegans πολλαπλασιάζονται είναι η προσπάθεια βελτίωσης της υγείας μέσω της διατροφής, η ανάπτυξη συνείδησης γύρω από την κλιματική αλλαγή, αλλά και το κίνημα κατά της βάρβαρης μεταχείρισης των ζώων στη βιομηχανοποιημένη κτηνοτροφία.
Vegan market
Η αγορά φρόντισε να αγκαλιάσει και η ίδια τους vegans, καθώς αντιλαμβάνεται τα τεράστια περιθώρια κέρδους που αναπτύσσονται γύρω από τις νέες αυτές διατροφικές συνήθειες. Στη Βρετανία, μεγάλες αλυσίδες όπως τα Marks & Spencer, τα Sainsbury’s και τα Tesco έχουν ήδη λανσάρει vegan κατηγορίες προϊόντων, τα εστιατόρια Wagamama και Pizza Hut διαθέτουν vegan μενού, ενώ η εταιρία Guinness υιοθέτησε πρόσφατα vegan πρακτικές στην παραγωγή της, παρά το γεγονός ότι εδώ και 250 χρόνια, η ζύμωση της μπύρας της χρησιμοποιούσε κύστες ψαριών.
Ταυτόχρονα αναπτύσσονται αμέτρητες startup εταιρίες γύρω από το βιγκανισμό, βιβλία συνταγών, κανάλια στο YouTube, hashtags στα social media και δημοφιλή events δοκιμής φαγητού. Η παραδοσιακή βιομηχανία τροφίμων μάλιστα προσπαθεί απεγνωσμένα να καλύψει την αυξανόμενη ζήτηση για βίγκαν προϊόντα, όταν νέες εταιρίες όπως η Vurger, κυκλοφορούν επιτυχημένα φυτικά burgers που κάνουν θραύση στο εμπόριο.
Η εκστρατεία Veganuary
Πρωτοφανής είναι η έκρηξη στη συμμετοχή στην ετήσια εκστρατεία Veganuary, στην οποία χορτοφάγοι και άνθρωποι με έμφυτη περιέργεια, υπογράφουν για να δοκιμάσουν το βιγκανισμό για ένα μήνα και στη συνέχεια τους παρέχονται συνταγές και άλλες συμβουλές. Η επιλογή του Ιανουαρίου είναι σημαντική, δεδομένου του συμβολισμού του μήνα για «νέα ξεκινήματα» και της ανάγκης βελτίωσης της διατροφής μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων. Το Veganuary ξεκίνησε το 2014, με 3.300 άτομα να εγγράφονται. Μέχρι το 2016 υπήρχαν 23.000 συμμετέχοντες, στη συνέχεια 59.500 για το 2017, και 168.000 το 2018. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι το 84% των εγγεγραμμένων φετινών συμμετεχόντων ήταν γυναίκες, ενώ το 60% ήταν ηλικίας κάτω των 35 ετών.
Star system και βιγκανισμός
Έντονη είναι και στροφή των celebrities στο βιγκανισμό, αφού διασημότητες όπως οι Ellie Goulding, Natalie Portman, Ariana Grande, Woody Harrelson, JME, Ellen DeGeneres και Liam Hemsworth είναι πιστοί στο κίνημα. Μάλιστα με σχετικές τους αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και φωτογραφίες τους από παπαράτσι όπου απολαμβάνουν vegan γεύματα, ασκούν τεράστια επιρροή στο ευρύ κοινό που σπεύδει να δοκιμάσει το βιγκανισμό έστω και για λίγες μέρες, αντιλαμβανόμενοι τη συνήθεια αυτή σαν μόδα.
Πως ξεκίνησε το κίνημα του βιγκανισμού
Όμως ο βιγκανισμός δεν είναι απλά ένα trend. Η ιστορία και η κουλτούρα των vegans αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Τότε αφορούσε κυρίως δύο ομάδες του πληθυσμού, τους punks και τους hippies, οι οποίοι υιοθετούσαν αυτές τις διατροφικές συνήθειες ως μέρος του πολιτικού ακτιβισμού για τα δικαιώματα των ζώων. Εκείνη την εποχή, δεν ήταν λίγες οι φορές που η πρακτική των vegans έπαιρνε βίαιες προεκτάσεις, όπως για παράδειγμα μέσω της ρήψης αντικειμένων και μπογιάς σε άτομα που φορούσαν γούνες κλπ. Οι vegans σήμερα, θεωρούν ότι με την υιοθέτηση του βιγκανισμού προσεγγίζουν την κουλτούρα του ακτιβισμού για τα δικαιώματα των ζώων με έναν ειρηνικό τρόπο, με «οικογενειακή προσέγγιση», που μπορεί να εμπνεύσει και περισσότερο κόσμο.
Μερικά στατιστικά στοιχεία για το βιγκανισμό
Τον Μάιο του 2016, η βρετανική οργάνωση Vegan Society ανέθεσε στην εταιρία Ipsos Mori τη διεξαγωγή μιας δημοσκόπησης ανάμεσα σε 10.000 άτομα, σχετικά με τις διατροφικές τους συνήθειες. Τότε διαπιστώθηκε ότι ο βρετανικός πληθυσμός των vegans είχε αυξηθεί από τους 150.000 στους 542.000 μέσα σε μια μόλις δεκαετία (με το χορτοφαγικό πληθυσμό να ανέρχεται στα 1.14 εκατομμύρια). Από αυτούς, το 63% ήταν γυναίκες, ενώ σχεδόν οι μισοί vegans βρίσκονταν στην ηλικιακή ομάδα των 15-34 ετών. Υπολογίζεται μάλιστα ότι δύο χρόνια μετά τη διεξαγωγή της δημοσκόπησης, ο αριθμός τους ενδέχεται ακόμα και να έχει διπλασιαστεί.
Ο Tim Barford, διευθυντής της μεγαλύτερης εταιρείας ευρωπαϊκών vegan events, Vegfest UK, είναι ο ίδιος vegan εδώ και τρεις δεκαετίες και επισημαίνει στο Guardian τις βαθύτερες αιτίες αυτής της πρόσφατης έκρηξης ενδιαφέροντος γύρω από το βιγκανισμό: «Υπάρχει μια τεράστια πολιτισμική μετατόπιση, μια συστηματική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τα τρόφιμα και τον τρόπο που τρεφόμαστε. Διαδοχικές κυβερνήσεις εδώ και 15 χρόνια έχουν δαπανήσει χρήματα για να πείσουν τους πολίτες να τρώνε περισσότερα φρούτα και λαχανικά, μέσω πολλών ενημερωτικών εκστρατειών. Έπειτα, υπάρχει μια πραγματική πολιτιστική αλλαγή μεταξύ των millennials, η οποία βασίζεται στη δικαιοσύνη και στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα ζώα».
Ο Barford επισημαίνει επίσης τον νέο, μη βίαιο millennial ακτιβιστή. Αυτή η λιγότερο επιθετική προσέγγιση κερδίζει πολλούς νέους υποστηρικτές, αλλά για βετεράνους όπως ο ίδιος, το πολιτικό μήνυμα του βιγκανισμού δεν πρέπει να τίθεται στο περιθώριο. «Η πρόκληση με το VegFest είναι να συνδυάσουμε τον παράγοντα της διασκέδασης και την ατμόσφαιρα κοινωνικοποίησης με την ηθική προέκταση του ζητήματος. Θέλουμε να προσελκύσουμε άτομα χωρίς να τα πιέσουμε για κάτι, αλλά μόλις τα έχουμε πάρει με το μέρος μας, δεν θέλουμε να φύγουν, πιστεύοντας ότι ο βιγκανισμός έχει να κάνει μόνο με μια μανία για την υγεία, το φαγητό, τα ψώνια και τη διασκέδαση» δηλώνει σχετικά. Θεωρεί επίσης ότι η άνοδος του Jeremy Corbyn στο Εργατικό κόμμα έχει εμπνεύσει πολύ κόσμο να στραφεί στο βιγκανισμό, μιας που και ο ίδιος είναι vegan εδώ και 50 χρόνια.
Το φαινόμενο Cowspiracy
Ακόμη ένας καθοριστικός παράγοντας που έχει ευνοήσει τον πολλαπλασιασμό των vegans είναι τα σχετικά ντοκιμαντέρ που προβάλλονται κυρίως από υπηρεσίες streaming όπως το Netflix, και αφορούν στην παρουσίαση ζητημάτων όπως η καταστροφή του περιβάλλοντος από τη βιομηχανοποιημένη κτηνοτροφία, οι επιπτώσεις του κρέατος στην υγεία του ανθρώπου και οι συνθήκες που επικρατούν σε φάρμες και σφαγεία.
Η μεγάλη επιτυχία σε αυτό το είδος ντοκιμαντέρ ήταν το “Cowspiracy” του 2014, το οποίο εξετάζει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κτηνοτροφίας, τη συμβολή της στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, την αποψίλωση και την υπερβολική κατανάλωση νερού. Πρόκειται για μια ταινία σχετικά με την κλιματική κρίση, η οποία υποστηρίζει ότι η κτηνοτροφία και η παραγωγή γάλακτος είναι οι κρυμμένοι υπεύθυνοι για τον αργό θάνατο του πλανήτη. Η ταινία δημιουργήθηκε από τους Keegan Kuhn και Kip Andersen, οι οποίοι τη γύρισαν επηρεασμένοι από το επιτυχημένο ντοκιμαντέρ του Al Gore, “An Inconvenient Truth”.
Το διαφημιστικό μότο του Cowspiracy όταν αυτό κυκλοφόρισε, έκανε λόγο για μια ταινία που «οι περιβαλλοντικές οργανώσεις δεν θέλουν να δουν». Η φερόμενη ως συνωμοσία του τίτλου είχε να κάνει με το ότι περιβαλλοντικές πργανώσεις όπως η Greenpeace και η Sierra Club επικεντρώνουν όλες τις ακτιβιστικές προσπάθειές τους στα ορυκτά καύσιμα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ αγνοούν την πραγματική απειλή της κτηνοτροφίας. Φυσικά, το vegan κίνημα υπήρχε ήδη, αλλά η επιτυχία του Cowspiracy αντικατοπτρίζει μια νέα έμφαση στην κτηνοτροφία, και ιδιαίτερα στην εκτροφή βοοειδών, στο πλαίσιο της βαθιάς κλιματικής κρίσης.
Οι εκθέσεις του ΟΗΕ
Κρίσιμη για την επανεστίαση στην καλή μεταχείριση των ζώων ως κύριο κίνητρο για το βιγκανισμό ήταν μια έκθεση του 2006, η οποία εκπονήθηκε από τον ΟΗΕ, και χαρακτήρισε τον τομέα της κτηνοτροφίας ως έναν από τους σημαντικότερους συντελεστές για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε τοπικό επίπεδο.
Μια επόμενη έκθεση του ΟΗΕ το 2010 προειδοποιούσε ότι η αύξηση της κατανάλωσης κρέατος, των γαλακτοκομικών προϊόντων και του παγκόσμιου πληθυσμού, που προβλέπεται να φτάσει τα 9.1 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, καθιστά τη στροφή προς το βιγκανισμό ζωτικής σημασίας για τη διάσωση του κόσμου από την κλιματική καταστροφή και την έλλειψη τροφίμων.
Συνολικά, η βιομηχανοποιημένη κτηνοτροφία αντιπροσωπεύει το 70% της παγκόσμιας κατανάλωσης πόσιμου νερού, το 38% της συνολικής χρήσης της γης και το 19% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων. Στο πλαίσιο αυτό, το αποτύπωμα της παραγωγής κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων είναι υπερβολικά δυσανάλογο.
Ένας vegan πλανήτης
Ο ακαδημαϊκός της Οξφόρδης, Marco Springmann, έχει προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα μοντέλο για το πως θα ήταν ο πλανήτης μας στην περίπτωση που ο πληθυσμός του γινόταν vegan, εξαιτίας της ανησυχίας του σχετικά με την κλιματική αλλαγή, την όλο και μικρότερη παραγωγή τροφίμων και του αυξανώμενου πληθυσμού.
Ο επιστήμονας προβλέπει ότι αν ο πληθυσμός υιοθετούσε το βιγκανισμό μέχρι το 2050, η παγκόσμια οικονομία θα εξοικονομούσε 1,1 τρισεκατομμύρια δολάρια από την υγειονομική περίθαλψη, 0,5 τρισεκατομμύρια από το περιβάλλον, ενώ οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα μειώνονταν κατά 65%περίπου. Φυσικά όλα αυτά είναι προβλέψεις και δεν μπορούμε να είμαστε στο 100% σίγουροι για τα αποτελέσματα.
Η άνοδος του flexitarian
Καθώς ο κόσμος είναι πια επαρκώς ενημερωμένος σχετικά με τα ωφέλη του βιγκανισμού, αλλά δυσκολεύεται ακόμη στην πλήρη υιοθέτηση μιας τέτοιου είδους διατροφής, ένα νέο διατροφικό κίνημα κάνει την εμφάνισή του. Οι flexitarians είναι άτομα που κάνουν «διαλείμματα βιγκανισμού» από την κανονική διατροφή τους, με σκοπό να περιορίσουν την κατανάλωση κρέατος και ζωικών προϊόντων όσο το δυνατόν περισσότερο. Αυτό που δείχνει σίγουρο είναι πως, με τον πλανήτη να διανύει μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο αναφορικά με το κλίμα και τα αποθέματα τροφής, ο βιγκανισμός φαίνεται πως ήρθε για να μείνει, είτε κάποιοι τον αντιμετωπίζουν σαν παροδική μόδα είτε όχι.