Η Ε.Ε. εδώ και ενάμιση χρόνο αδυνατεί να καταρτίσει ένα “βιώσιμο σχέδιο” διαχείρισης του χρέους στην Ευρώπη. Ο λόγος είναι απλός. Θα έπρεπε να αλλάξει ριζικά την οικονομική πολιτική και τον τύπο των νεοφιλελεύθερων ιδεών που πρυτανεύουν εδώ και χρόνια, και με τις οποίες επιχειρεί να διαχειριστεί την κρίση. Έτσι η ιδέα της κοινής διαχείρισης του χρέους, της ενίσχυσης του κοινοτικού προϋπολογισμού, των κοινών επενδυτικών πρωτοβουλιών και της αλλαγής της νομισματικής πολιτικής δεν τέθηκε καν προς συζήτηση.
Του Γιώργου Σταθάκη*
Έτσι το πρόβλημα άρχισε να κλιμακώνεται. Η Ε.Ε. κάθε φορά διολισθαίνει στη λήψη μέτρων που μια εβδομάδα πριν τα αποστρέφονταν. Η Ελλάδα θα τα κατάφερνε μόνη της, αλλά τελικά “διεσώθη”. Ο προσωρινός μηχανισμός θα αρκούσε, αλλά έγινε τελικά μόνιμος. Η Ιρλανδία και η Πορτογαλία θα απέφευγαν τον μηχανισμό, αλλά τελικά ακολούθησαν. Τώρα απεύχεται την πιθανότητα δοκιμασίας της Ισπανίας ή της Ιταλίας. Τα μέτρα αυτά προφανώς δεν καθιστούν το “χρέος βιώσιμο” και όλοι προσδοκούν, μαζί και οι αγορές, το επόμενο αδιέξοδο.
Μόνο που το επόμενο αδιέξοδο θέτει ως δίλημμα δύο επιλογές, που η Ε.Ε. τις απεύχεται και τις δύο. Αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους ή επιστροφή της Ελλάδας στη δραχμή. Και οι δύο περιλαμβάνουν μια γενναία διαγραφή μέρους του χρέους, η δεύτερη μάλλον περισσότερο από την πρώτη. Και οι δύο μπορεί να λειτουργήσουν ως ντόμινο για τις άλλες χώρες. Και οι δύο θα ζημιώσουν το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, και θα οδηγήσουν στην ντε φάκτο εθνικοποίηση του ελληνικού. Συνεπώς, η επιλογή ανάμεσα σε δύο ανεπιθύμητες λύσεις είναι το επόμενο αδιέξοδο.
Πώς φθάσαμε στο σημείο αυτό: Το ελληνικό πρόγραμμα δεν αποδίδει, και η επιτάχυνσή του, υπό τις σημερινές πιέσεις, δεν θα αλλάξει δραματικά την κατάσταση. Και εδώ εμφανίζονται οι διχογνωμίες από τους πολιτικούς και τους γραφειοκράτες, αυτούς που υποτίθεται ότι καθορίζουν την ευρωπαϊκή πολιτική. Ποτέ στο παρελθόν η Ε.Ε. δεν είχε την εικόνα της σημερινής Βαβέλ, που ξεπερνάει κατά πολύ την παραδοσιακή ιδέα περί διαφορετικών προσεγγίσεων, συγκρουόμενων εθνικών συμφερόντων και συμβιβασμών.
Το πρόβλημα είναι βαθύτερο και υποδηλώνει ότι οι ευρωπαϊκές ελίτ μάλλον αδυνατούν να διαχειριστούν την κατάσταση, κινούμενες από κοντόφθαλμες επιλογές. Ο λόγος μπορεί να είναι η έλλειψη απειλής ή πίεσης από κάποιο υπαρκτό κοινωνικό ή πολιτικό κίνημα. Ιστορικά κάτι τέτοιο είναι που συνήθως ενοποιεί τις ελίτ, τις ενεργοποιεί και τις εξαναγκάζει να διαμορφώνουν κυρίαρχες και βιώσιμες στρατηγικές, συντηρητικές ή μη, δεν έχει σημασία. Πάντως, στις σημερινές συνθήκες η πολιτική συγκυρία μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις.
Η ελληνική κατάσταση κινείται σήμερα ανάμεσα σε τρεις εκδοχές. Πρώτον, εντατικοποίηση της πολιτικής του Μνημονίου συμπληρωμένη από νέα χρηματοδότηση. Αυτό δεν επιλύει το πρόβλημα της βιωσιμότητας του χρέους, της ανάκαμψης της οικονομίας και πολλά άλλα. Άρα λύση δεύτερη, συνέχιση του Μνημονίου, νέα χρηματοδότηση αλλά και αναδιάρθρωση του χρέους. Σε αυτήν την περίπτωση επιλύεται το πιεστικό σκέλος της εξυπηρέτησης του χρέους, αλλά στα βασικά του σημεία το πρόβλημα παραμένει. Η τρίτη λύση είναι η έξοδος από το Ευρώ και η διαγραφή μεγάλου μέρους του χρέους.
Η αναδιάρθρωση βρίσκει σθεναρή αντίσταση. Η επιστροφή στη δραχμή δεν είναι επιθυμητή σε ευρωπαϊκό επίπεδο για προφανείς λόγους. Οι χώρες που θα απομείνουν μετά το ντόμινο, είναι ιδιαίτερα ισχυρές οικονομικά, οπότε το ευρώ θα ανατιμηθεί, με καταστροφικές συνέπειες για τις εξαγωγικές οικονομίες.
Για την Ελλάδα η έξοδος από το ευρώ θα σημάνει δύο πράγματα. Αναγκαστική διαγραφή τουλάχιστον του μισού χρέους και απαξίωση του ελληνικού κεφαλαίου και της εργασίας, άρα μισθών, συντάξεων, αξιών κάθε μορφής και είδους κατά ένα ποσoστό ανάλογο σε γενικές γραμμές με την υποτίμηση (άρα γύρω στο 60-70%). ‘Εξοδος από τις αγορές χρήματος για μεγάλο διάστημα. Η επαναφορά στα σημερινά επίπεδα εισοδήματος και παραγωγής θα χρειαστεί, με βάση την εμπειρία της Αργεντινής, τουλάχιστον μια δεκαετία. Πλεονέκτημα της λύσης είναι η νέα αρχή για την οικονομία και η έλλειψη πολιτικού κόστους, καθώς οι περικοπές μέσω της “νομισματικής αυταπάτης”, όπως έλεγε ο Κέυνς, δεν προκαλούν κοινωνικές αντιδράσεις.
Μπορεί το ηγεμονικό πολιτικό σύστημα και οι οικονομικές ελίτ να επιλέξουν ή να οδηγηθούν τελικά στη λύση αυτή; Όλα είναι πιθανά σε συνθήκες που το πολιτικό σύστημα στην Ευρώπη μετεωρίζει και το ελληνικό τείνει να γίνει γραφικό. Οι όροι της οικονομικής εξόδου θα καθορίσουν και την επανεισαγωγή στο ίδιο σύστημα. Αν επιλέγει για παράδειγμα, από την αρχή νέα σταθερή ισοτιμία με το ευρώ, τότε η νομισματική υποτίμηση, μπορεί να αποτελέσει στα μάτια τους μια πιο βιώσιμη στρατηγική, έναντι της σημερινής, καθώς δεν θα θίξει τον καθιερωμένο τρόπο λειτουργίας των πραγμάτων. Η Δαμανάκη έθεσε απλά λάθος το δίλημμα. Το πραγματικό είναι αλλαγή πολιτικής και αναδιάρθρωση του χρέους ή Μνημόνιο-επιστροφή στη δραχμή.
Στην μνήμη του Άγγελου Ελεφάντη (29/5/2008-29/5/2011).
*Ο Γ. Σταθάκης είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
[ Πηγή: Η ΑΥΓΗ ]