Της Μαριάνθης Πελεβάνη
Τον περασμένο Νοέμβριο η διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή προγραμματιζόταν να διεξαχθεί στη Βραζιλία, ωστόσο η νέα κυβέρνηση της χώρας ανακοίνωσε ότι αποσύρεται από την οργάνωση και τη φιλοξενία της διεθνούς συνόδου. Απόφαση την οποία πήρε ο ακροδεξιός πρόεδρος της χώρας Ζαΐχ Μπολσονάρο, ο οποίος εκτός του ότι θέλει να καθαρίσει τη χώρα από τα «μαρξιστικά σκουπίδια» και να χαλαρώσει το καθεστώς οπλοκατοχής, σκοπεύει να αποσύρει από τη Συμφωνία του Παρισιού τη Βραζιλία.
Η δέσμευσή του αυτή τρομάζει τους περιβαλλοντολόγους, και όχι μόνο, όπως και τα σχέδιά του να κατασκευάσει υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αμαζόνιο ή να εγκρίνει εξορύξεις στα εδάφη των ιθαγενών, των τελευταίων «φυλάκων» του μεγαλύτερου τροπικού δάσους του κόσμου.
Το γεγονός ότι το 60% της επιφάνειας του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, που θεωρείται «ο πνεύμονας του πλανήτη», βρίσκεται στη Βραζιλία σημαίνει ότι αυτήν τη στιγμή περνάει στα «χέρια» και τις «ορέξεις» του 63χρονου πρώην στρατιωτικού. Ο Αμαζόνιος αλλά και οι φυλές του αφού όπως είπε ο ίδιος: «Οι μειονότητες θα πρέπει να προσαρμοστούν στην πλειοψηφία, ή απλά να εξαφανιστούν». Ταυτόχρονα, σκοπεύει να κυνηγήσει τους συνδικαλιστές και τους ακτιβιστές, όπως τους ηγέτες του Kινήματος των Ακτήμονων Εργατών (MST), τους οποίους αποκάλεσε «αλήτες και τομάρια που πρέπει να μπουν φυλακή».
Στη Βραζιλία κρίνεται το μέλλον του πλανήτη
Μεταξύ του 2005 και του 2012, η Βραζιλία διεξήγαγε μια επιτυχημένη εκστρατεία για τη μείωση της αποψίλωσης των δασών κατά περίπου 80%. Ο Μπολσονάρο όμως πιστεύει ότι η οικονομική ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος δεν πάνε μαζί. Έτσι υποσχέθηκε να ανοίξει νέες περιοχές της Αμαζονίας σε εξορυκτικές δραστηριότητες, να καταργήσει το δικαίωμα των αυτοχθόνων να διεκδικούν προστατευόμενες περιοχές, να στείλει στα δικαστήρια τους οικολόγους ακτιβιστές και να ενισχύσει τις γεωργικές δραστηριότητες.
«Η προεδρία Μπολσονάρο ισοδυναμεί με ανυπολόγιστη καταστροφή για το δάσος του Αμαζονίου και τις φυλές που κατοικούν σε αυτό», δήλωσε στην Deutsche Welle ο διευθυντής της οργάνωσης Amazon Watch Κριστιάν Πουαριέ. «Η εχθρότητά του για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων στη γη και η απέχθειά του για την περιβαλλοντική προστασία θέτουν σε κίνδυνο γιγάντιες εκτάσεις προστατευόμενων δασών, που μπορεί να γίνουν βορά σε δραστηριότητες όπως η βιομηχανική γεωργία και κτηνοτροφία και οι εξορύξεις», προσέθεσε.
«Η ανήκεστος βλάβη στο μεγαλύτερο τροπικό δάσος του πλανήτη απειλεί να επιταχύνει την κλιματική αλλαγή με μη αναστρέψιμο τρόπο, επηρεάζοντας τις μελλοντικές γενιές σε όλο τον κόσμο», σημείωσε η επικεφαλής του βραζιλιάνικου τμήματος της οργάνωσης Cafod, Εστερ Γκίλιγκαμ.
Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, ο Μπολσονάρο κέρδισε την υποστήριξη του εμπορικού λόμπι της Βραζιλίας, που πλέον αποτελούν ένα από τα πιο ισχυρά μπλοκ του Κογκρέσου. Ενώ οι δωρεές εταιρικών εκστρατειών είναι παράνομες στη Βραζιλία, πολλοί πλούσιοι γαιοκτήμονες ήταν σε θέση να αυτοχρηματοδοτήσουν τις εκστρατείες τους και να εκλεγούν, με αποτέλεσμα να έχουν γίνει μια ισχυρή δύναμη στο Κογκρέσο.
Οι αυτόχθονες προστατευόμενες εκτάσεις, που είναι νόμιμα ιδιοκτησία του κράτους, αποτελούν το 13% της συνολικής επικράτειας της Βραζιλίας. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί της χώρας ζουν από τις περιοχές αυτές, οι οποίες βρίσκονται στο τροπικό δάσος και αναμένεται να συμβάλλουν στην προστασία της. Η δραστηριότητα εξόρυξης απαγορεύεται σε αυτές τις προστατευόμενες περιοχές εκτός εάν το Βραζιλιανό Κογκρέσο και οι αντίστοιχες φυλές των αυτόχθονων που κατοικούν στην περιοχή συμφωνούν να το επιτρέψουν.
Από το 2004, ολοένα και μεγαλύτερες περιοχές της επικράτειας χαρακτηρίστηκαν ως αυτόχθονες εκτάσεις και φυσικά αποθέματα. Αυτό βοήθησε σημαντικά στην επιβράδυνση της αποψίλωσης του τροπικού δάσους του Αμαζονίου. Το Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας της Βραζιλίας (INEP) ανέφερε ότι η αποψίλωση των δασών μειώθηκε από ετήσια έκταση 25.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων σε μόλις 5.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα το 2014. Ωστόσο, από τότε, η εκκαθάριση και η υλοτόμηση στην πλάγια όψη αυξάνονται και πάλι . Υπολογίζεται ότι 7.900 τετραγωνικά χιλιόμετρα τροπικού δάσους καταστράφηκαν το 2018.
Όπως επισημαίνει και το δημοσίευμα του Foreign Policy, η σημαντικότερη συμβολή της Βραζιλίας στην παγκόσμια υγεία του κλίματος είναι η μείωση της αποψίλωσης του Αμαζονίου. Σύμφωνα με τη συμφωνία για το κλίμα του Παρισιού, η Βραζιλία δεσμεύτηκε να εξαλείψει την παράνομη αποψίλωση των δασών στο Αμαζόνιο και να αναδασώσει 12 εκατομμύρια εκτάρια μέχρι το 2030. Οι προσπάθειες της χώρας στο θέμα αυτό έχουν παγκόσμια σημασία: Ο Αμαζόνιος εκτιμάται ότι περιέχει το 10% της παγκόσμιας βιομάζας αποθηκεύοντας τεράστιες ποσότητες ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα. Το 2015, το 46% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της Βραζιλίας προέκυψε από την αλλαγή χρήσης της γης, όπως η αποψίλωση και η αύξηση των καλλιεργειών, και η τεράστια μείωση των εκπομπών της Βραζιλίας μεταξύ 2005 και 2012 οφειλόταν κυρίως στη μείωση της αποδάσωσης. Αυτό δείχνει ότι είναι δυνατή η πρόοδος, αλλά η αύξηση της αποψίλωσης από το 2012 σημαίνει ότι η Βραζιλία πρέπει να κάνει πολλά περισσότερα.
Οι πολιτικές για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, των καθαρών μεταφορών και της διατήρησης έχουν καταστήσει τη Βραζιλία μοντέλο παγκόσμιου κλιματολογικού ρόλου τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά ο Μπολσονάρο αποτελεί σοβαρή απειλή για την πρόοδο αυτή και αντίθετα φαίνεται πως οδηγεί στην τραγική απώλεια μιας μεγάλης παγκόσμιας οικονομίας από την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Για την ώρα, ο νέος πρόεδρος της Βραζιλίας Ζαΐχ Μπολσονάρου εξέδωσε προεδρικό διάταγμα, το οποίο ορίζει ότι στο εξής αρμόδιος φορέας για τη διαχείριση της γης των αυτοχθόνων θα είναι το υπουργείο Γεωργίας. Η απόφαση θεωρείται μια νίκη του λόμπι των μεγαλοϊδιοκτητών και των επιχειρήσεων του αγροτικού τομέα. Προεκλογικά ο Μπολσονάρου είχε επίσης υποσχεθεί ότι θα μειώσει τα πρόστιμα για παράνομη υλοτομία και ότι θα αποδυναμώσει την επιρροή της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος.
Μάλιστα, επειδή υπάρχει ένα κίνημα αλληλεγγύης προς τους αυτόχθονες, από κοινωνικές, οικολογικές οργανώσεις, αλλά και θεσμικό από διεθνείς οργανισμούς, υπέγραψε και ένα άλλο προσωρινό εκτελεστικό διάταγμα (η ισχύς του οποίου είναι τρίμηνη και θα παύσει να ισχύσει σε περίπτωση που δεν το επικυρώσει το Κογκρέσο της Βραζιλίας) που ορίζει ότι ο γενικός γραμματέας της κυβέρνησης έχει, πλέον, τη δυνατότητα να «επιβλέπει, να συντονίζει, να παρακολουθεί και να συνοδεύει τις δραστηριότητες και τις ενέργειες των διεθνών οργανισμών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων στην επικράτεια» της Βραζιλίας.
Στην ουσία ο Κάλος Αλμπέρτο Ντος Σάντος Κρους θα επιχειρήσει να περιορίσει τη δράση των συγκεκριμένων οργανισμών και φορέων στη χώρα, δικαιολογώντας την απόφασή του αυτή με το επιχείρημα ότι «εκμεταλλεύονται και χειραγωγούν τον ιθαγενή πληθυσμό της χώρας».
Οι φυλές του Αμαζονίου υπό απειλή
Ο Txana Bane, 32 ετών, είναι ο γιος του αρχηγού της φυλής Huni Kuin, που αποτελείται από περίπου 15.000 άτομα.. Η φυλή ζει στο Αμαζόνιο της Βραζιλίας στην πολιτεία Acre. Ο Bane πήγε στο σχολείο στην περιφερειακή πόλη Rio Branco στην ηλικία των 13 ετών και όταν ήταν 17 ετών ταξίδεψε στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Πρόσφατα έδωσε συνέντευξη στην εφημερίδα Tageszeitung, στην οποία λέει χαρακτηριστικά: «Παλαιότερα ήμασταν πολύ απομονωμένοι. Εξασφαλίζαμε ότι χρειαζόμασταν για την καθημερινή ζωή από το δάσος και τα παράγαμε οι ίδιοι. Παραδοσιακά ο πολιτισμός μας δεν ξέρει από χρήματα. Μας αρέσει πολύ να δωρίζουμε τα πράγματά μας. Γι ‘αυτό ήταν πολύ δραματικό για εμάς όταν είχαμε επαφή με ανθρώπους απόεξω, γιατί δίναμε πολλά και παίρναμε λίγα πίσω. Δεν γνωρίζαμε πώς λειτουργεί το σύστημα. Ακόμα δεν είναι εύκολο για μας να καταλάβουμε ότι τα πράγματα έχουν μια συγκεκριμένη τιμή. Έχουμε ιδρύσει έναν συνεταιρισμό που μας επιτρέπει την απο κοινού οικονομική διαχείριση. Αυτή είναι η πρώτη συλλογική οικονομική οργάνωση των Huni Kuin. Είναι σημαντικό εμείς οι Huni Kuin να πάρουμε την οικονομία μας οι ίδιοι στα χέρια μας. Ο συνεταιρισμός πωλεί τα αγαθά που παράγουμε στο δάσος, για παράδειγμα τα κοσμήματα και τα ρούχα και ταυτόχρονα προσφέρει αγαθά που χρειάζονται οι άνθρωποί μας σε φθηνότερη τιμή από ότι στα μεγάλα καταστήματα. Τώρα με τον Μπολσονάρο η γη της φυλής μας απειλείται. Η άμεση καταστολή εκφράζεται προφορικά αυτή τη στιγμή. Αλλά πολλοί ακτιβιστές δολοφονούνται στη Βραζιλία – και αυτό είναι βέβαιο ότι θα επιδεινωθεί. Είναι απειλητικό, αλλά τι σημαίνει αυτό για κάθε άτομο, δεν το γνωρίζουμε ακόμα. Η προστασία του πολιτισμού μας μαζί με τη προστασία της φύση στην οποία ζούμε, είναι πάντα μέρος της ζωής μας. Δεν ξέρω ακριβώς τι καταλαβαίνετε με τον όρο αυτόχθονες. Για μένα, «αυτόχθων» σημαίνει να ζει αρμονικά και σε συνεργασία με τη φύση. Ο Μπολσονάρο, μας ζητάει να γίνουμε μέρος του καταναλωτικού συστήματος και να εγκαταλείψουμε την αυτόχθονη ταυτότητά μας».
Τι θα θέλατε να πείτε στους ανθρώπους εκεί έξω;, τον ρωτάει ο δημοσιογράφος και ο Txana Bane απαντά: «Έχω ένα μήνυμα από το δάσος: Δεν είμαστε μόνοι. Είμαστε συνδεδεμένοι. Η φύση είναι πολύ όμορφη. Ας πάμε μαζί στο μέλλον, τότε θα είμαστε πολύ ισχυρότεροι και ασφαλέστεροι. Οι διαφορετικές ήπειροι είναι σαν την καρδιά μας και την ψυχή μας. Αλλά το σώμα μας είναι η γη».