Συνεχίζοντας την επίδειξη των τεχνολογικών κατακτήσεών της στον χώρο της διαστημικής εξερεύνησης, η Κίνα έγινε η πρώτη χώρα που πρώτη «άγγιξε» τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, όπου προσεληνώθηκε το ρομποτικό σκάφος της Chang’e-4.
Με λίγες ημέρες διαφορά, το εξερευνητικό σκάφος New Horizons της NASA πέταξε πάνω από το πιο μακρινό ουράνιο σώμα που έχει ποτέ μελετηθεί από τον άνθρωπο, ανακοίνωσε ο Άλαν Στερν, επιστημονικός διευθυντής της αποστολής. «Εμπρός New Horizons!», αναφώνησε ο Άλαν Στερν ενώ η ομάδα του επευφημούσε στο εργαστήριο εφαρμοσμένης Φυσικής Johns Hopkins, στο Μέριλαντ, τη στιγμή που το New Horizons έστρεφε τις κάμερές του στην Έσχατη Θούλη, ένα παγωμένο απομεινάρι από το σχηματισμό του ηλιακού συστήματος. «Ποτέ μέχρι τώρα ένα διαστημικό σκάφος δεν είχε εξερευνήσει ένα τόσο απομακρυσμένο αντικείμενο», υπογράμμισε ο Στερν.
Και καθώς η Κίνα προσγειώνεται στην άκρη του φεγγαριού, και η ΝASA αντικρίζει το πιο μακρινό ουράνιο σώμα που έχουμε δει μέχρι τώρα, η ανθρωπότητα συνεχίζει να κοιτάζει στο διαστημικό χώρο για σωτηρία. Κι όμως, 50 χρόνια μετά την πρώτη προσγείωση στο φεγγάρι, δεν έχουμε βρει ακόμα τις απαντήσεις που ψάχνουμε, όπως εξηγεί και η ανάλυση του Νew Statesman.
Στο τελευταίο του βιβλίο, «Σύντομες απαντήσεις στις μεγάλες ερωτήσεις», ο Στίβεν Χόκινγκ προειδοποιεί ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να εκκενώσουμε τον πλανήτη Γη μέσα στον επόμενο αιώνα αν θέλουμε να επιζήσουμε ως είδος. Ο Χόκινγκ μάλιστα λέει ότι πρέπει να βρούμε ένα άλλο σπίτι πριν καταστρέψουμε αυτό που έχουμε. Η πρώτη προσγείωση στο φεγγάρι της διαστημικής αποστολής «Απόλλων 11» της NASA το 1969, όπως λέει, ήταν το πρώτο βήμα, αλλά δεν καταφέραμε να το ακολουθήσουμε.
Είναι σίγουρο ότι η Σελήνη, που κάπως είχε ξεχαστεί τις τελευταίες δεκαετίες, επανέρχεται για τα καλά στο προσκήνιο, σε μια κατάλληλη μάλιστα συγκυρία, καθώς φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την πρώτη προσσελήνωση ανθρώπου στο φεγγάρι, του Νιλ Άρμστρονγκ, στις 21 Ιουλίου 1969.
Αδιαμφισβήτητο ταυτόχρονα είναι το γεγονός ότι πέρα από την ατμόσφαιρα ο διαστημικός χώρος είναι πολύ «ακριβός», ζοφερός, μοναχικός και αφιλόξενος. Θα μπορούσε κανείς να πει πως δεν επιστρέψαμε στο διάστημα, γιατί ξέρουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα για εμάς, αλλά μια όμορφη, άγρια φρίκη. Και η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε βρει ακόμα ένα περιβάλλον εκεί έξω, στο οποίο θα έχουμε την παραμικρή προοπτική δημιουργίας ενός εναλλακτικού μακροχρόνιου σπιτιού για τον άνθρωπο.
Το ανθρώπινο σώμα επίσης δεν είναι φτιαγμένο για το Διάστημα. Πενήντα χρόνια μετά την πρώτη επανδρωμένη πτήση πολλά ιατρικά προβλήματα είναι ήδη γνωστά: Η αύξηση της πιθανότητας εκδήλωσης καρκίνου λόγω της κοσμικής ακτινοβολίας, η αραίωση της πυκνότητας των οστών, η καταπόνηση της καρδιάς, προβλήματα όρασης αλλά και ψυχικής υγείας, κ.λπ. Όμως οι επιστήμονες εξακολουθούν να εκπλήσσονται με νέα προβλήματα που έρχονται στο φως κατά την παραμονή αστροναυτών στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
Η ιστορία της εξερεύνησης
Παρά τη σημερινή ρητορική «Κολόμβου» για την ανθρώπινη εξερεύνηση του διαστήματος, η αφήγηση του πρώιμου αμερικανικού διαστημικού προγράμματος ήταν ρητά στρατιωτική και εθνικιστική: ο στόχος ήταν να νικήσει τους «Κόκκινους».
Βλέποντας μάλιστα το φεγγάρι, αυτό το απόλυτο μέρος του μύθου και της φαντασίας, ήταν τόσο γυμνό και άγονο που ήταν απογοητευτικό. Όπως έγραψε ο ποιητής Richard Brautigan για την προσγείωση στο φεγγάρι, «Οι άνδρες περπατούν σήμερα στο φεγγάρι / φυτεύουν τα βήματά τους σαν να ήταν κολοκυθάκια σε έναν νεκρό κόσμο».
Παράλληλα η επιστημονική κοινότητα και όχι μόνο κλήθηκε να αντιμετωπίσει τεχνικά ζητήματα, καθώς και ηθικές προεκτάσεις που αφορούν την εξερεύνηση του Διαστήματος, όπως η υγεία των αστροναυτών αλλά και το ερώτημα «αξίζει να δαπανά η ανθρωπότητα τεράστια ποσά για το Διάστημα;». Οι διανοούμενοι επίσης απωθήθηκαν από το πνευματικό κενό στην καρδιά της προσπάθειας. Ο Χόκινγκ έδωσε από την πλευρά του μια «προφανή απάντηση» στο ερώτημα «γιατί η επιχείρηση στο διάστημα». «Γιατί είναι εκεί» είπε.
Το πρόγραμμα «Απόλλων» συνεχίστηκε έως το 1972 με πέντε επιτυχημένες αποστολές στη Σελήνη (Απόλλων 12, 14, 15, 16, 17) και μία αποτυχημένη (Απόλλων 13). Ακόμη όμως και ο περίφημος φυσικός Max Born χαρακτήρισε την αποστολή «έναν θρίαμβο της διάνοιας, αλλά μια τραγική αποτυχία του λόγου». Το περιοδικό Wall Street Journal ρώτησε: «Προς τι οι άσκοπες εξωγήινες επισκέψεις, ελάχιστου οφέλους για τον άνθρωπο, ενώ η γήινη κατάστασή του επιδεινώνεται;».
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, η επιστημονική φαντασία ταινιών απεικόνιζε τον αποπροσανατολισμό, τη φθορά, την τρέλα και τον θάνατο μπροστά στη συντριπτική και ανούσια απελπισία του χώρου. Ενδεικτική και εύστοχη η ταινία «Solaris» του Αντρέι Τάρκοφσκι, αλλά και η παραδοχή του Τζορτζ Λούκας ότι η πρόθεσή του με το Star Wars ήταν να παραδώσει ένα παραμύθι σε μια γενιά που δεν είχε πια κανένα. Και μπορεί να μην έχει ακόμη δοθεί ουσιαστικό, πειστικό επιχείρημα – φιλοσοφικό, επιστημονικό ή πολιτιστικό – στο γιατί οι αστροναύτες είναι εκεί έξω, μπορεί να ισχύει ακόμη ότι η εξερεύνηση δεν είναι μια ιδιαίτερα ελπιδοφόρα επιχείρηση, ωστόσο ο αγώνας συνεχίζεται.
Αλλαγή ισορροπιών
Η κούρσα του διαστήματος επισήμως ξεκίνησε με την εκτόξευση του δορυφόρουSputnik από τους Σοβιετικούς το 1957. Έληξε επί της ουσίας 18 χρόνια αργότερα με την περίφημη χειραψία μεταξύ του Ρώσου κοσμοναύτη Αλεξέι Λεόνοφ και του Αμερικανού Τομ Στάφορντ κατά την διάρκεια μιας κοινής αμερικανο-σοβιετικής αποστολής το 1985. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν ΗΠΑ και Ρωσία είχαν μια περισσότερο συνεργατική παρά ανταγωνιστική σχέση αναφορικά με τους στόχους των διαστημικών προγραμμάτων τους. Καρπός αυτής της συνεργασίας ήταν και η λειτουργία του πρώτου διεθνή διαστημικού σταθμού (ISS). Μετά τον τερματισμό όμως του προγράμματος διαστημικών λεωφορείων της NASA, της καθυστέρησης στην κατασκευή του νέου οχήματός της με την ονομασία Ορίων, καθώς και των προβλημάτων που παρουσιάζουν τα ρωσικά διαστημικά σκάφη Σογιούζ, η μεταφορά αστροναυτών και εμπορευμάτων στο ISS είχε μετατραπεί τα τελευταία χρόνια σε ένα ακανθώδες διεθνές πρόβλημα.
Τότε ήταν που για πρώτη φορά στην ιστορία των διαστημικών πτήσεων, η λύση δεν προήλθε από τους αδιαμφησβήτητους «αστέρες» του διαστήματος όπως η NASA αλλά αντιθέτως από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Για την Κίνα και την Ινδία, η εξερεύνηση του διαστήματος έχει γίνει και πάλι ένα εθνικιστικό όραμα ή καλύτερα όχημα. Για τον Ελον Μασκ, τον Ρίτσαρντ Μπράνσον και τους φίλους τους είναι μια ευκαιρία για κέρδος και διαφήμιση. Η ανθρώπινη διαστημική πτήση απομακρύνεται από τη μυστικιστική μαρτυρία από την οποία εξαρτάται η γοητεία της και γίνεται τουρισμός, βιομηχανία, ένα άλλο θέατρο του εμπορίου και θα διεξάγεται από πωλητές και διευθύνοντες συμβούλους.
Το Διάστημα στους ιδιώτες
Το 2019 θα είναι το έτος που οι ΗΠΑ θα μπορέσουν ύστερα από πολλά χρόνια να στείλουν αστροναύτες τους στο διάστημα με αφετηρία το αμερικανικό έδαφος, χωρίς να χρειάζεται πια να εξαρτώνται από τα ρωσικά Σογιούζ για τα ταξίδια των αμερικανών αστροναυτών στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS).
Η Space X που ιδρύθηκε από τον Ελον Μασκ κατάφερε το 2012 να είναι η πρώτη εμπορική εταιρεία στην ιστορία, που με την βοήθεια του δικού της διαστημικού οχήματος προσδέθηκε στον ISS, μεταφέροντας πολύτιμα εφόδια από την Γη. Αποτέλεσμα της επιτυχίας αυτής ήταν να συνάψει η εταιρεία συμβόλαια δισεκατομμυρίων δολαρίων με την NASA. Ο ιδρυτής όμως της Space X, Ελον Μασκ, δεν σκοπεύει να σταματήσει εδώ. Κατασκευάζει ήδη έναν πολύ μεγαλύτερο πύραυλο με την ονομασία Falcon Heavy με προδιαγραφές εφάμιλλες του μεγαλύτερου πυραύλου που είχε ποτέ κατασκευάσει η NASA, του Saturn 5, για τις ανάγκες του τότε προγράμματος Apollo. Ο Μασκ έχει δηλώσει πως σκοπεύει να στείλει με τον Falcon Heavy αστροναύτες στην Σελήνη μέχρι το 2019, ενώ στοχεύει ακόμα και στον πλανήτη Άρη σε ορίζοντα δεκαετίας.
Πέρα όμως από την Space X στο προσκήνιο έχουν έρθει και άλλες ιδιωτικές εταιρείες όπως η Blue Origin, η Virgin Galactic αλλά και η Planetary Recourses, στοχεύοντας η κάθε μία σε διαφορετικούς τομείς της αγοράς του διαστήματος.
Η Blue Origin του Τζεφ Μπέζος, ιδρυτή της Amazon και η Virgin Galactic του επιχειρηματία Ρίτσαρντ Μπράνσον στοχεύουν στην εμπορική αξιοποίηση υπο-τροχιακών πτήσεων για τουριστικούς σκοπούς. Με απλά λόγια, θα μπορούν όσοι πληρώσουν εισιτήριο της τάξης των εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων να ταξιδέψουν στα όρια μεταξύ γήινης ατμόσφαιρας και διαστήματος, αντικρίζοντας την Γη όπως μόνο οι αστροναύτες μέχρι τώρα την έχουν δει. Σε μια τέτοια δοκιμαστική πτήση, ο Ρίτσαρντ Μπράνσον προσέφερε μια δωρεάν θέση στον μεγάλο αστροφυσικό Στήβεν Χόκινγκ.
Σε αντίθεση με την Blue Origin και την Virgin Galactic, η Planetary Recourses του Πήτερ Διαμαντής ακολουθεί μια πιο ριζοσπαστική στρατηγική. Στοχεύει στην εξόρυξη νερού και πολύτιμων μετάλλων από αστεροειδείς. Το νερό θα αποτελέσει πολύτιμο στοιχείο για τον ανεφοδιασμό μελλοντικών διαστημοπλοίων σε καύσιμα αλλά και για την υποστήριξη διαστημικών αποικιών. Η αξία από την άλλη των πολύτιμων μετάλλων που ενυπάρχουν σε αστεροειδείς, σχετικά κοντινούς στην Γη, εκτιμάται σε δεκάδες τρισεκατομμύρια δολάρια.
Οι κυριότερες διαστημικές αποστολές το 2019
Το υπόλοιπο 2019 αναμένεται πλούσιο σε διαστημικές αποστολές και αστρονομικές ανακαλύψεις. Στις 13 Φεβρουαρίου η ισραηλινή εταιρεία SpaceILσχεδιάζει να εκτοξεύσει για το φεγγάρι -με πύραυλο Falcon 9 της Space X– το σκάφος Beresheet, που θα μεταφέρει την ομώνυμη άκατο προσσελήνωσης. Αν πετύχει, το Ισραήλ θα γίνει η τέταρτη χώρα που θα προσσεληνωθεί μετά τις ΗΠΑ, την ΕΣΣΔ-Ρωσία και την Κίνα.
Ίσως όμως το Ισραήλ το προλάβει η Ινδία, η οποία προγραμματίζει να εκτοξεύσει για τη Σελήνη, πιθανώς στις 30 Ιανουαρίου, την αποστολή Chandrayaan-2, που θα περιλαμβάνει ένα σεληνιακό δορυφόρο, μια στατική άκατο προσσελήνωσης και ένα ρόβερ. Η ινδική αποστολή επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το 2018, αλλά καθυστέρησε. Η Κίνα σχεδιάζει έως το τέλος του έτους άλλη μια αποστολή στο φεγγάρι με το σκάφος Chang’e-5, με το οποίο πρώτη φορά οι Κινέζοι θα συλλέξουν δείγμα του σεληνιακού εδάφους και θα το φέρουν στη Γη για ανάλυση.
Σχέδια για αποστολές στη Σελήνη έχουν επίσης η γερμανική εταιρεία ALINA σε συνεργασία με τη Space X, που θέλει να προσσεληνώσει δύο ρόβερ Audi, και η αμερικανική Moon Express, που θέλει να στείλει δύο ακάτους στο φεγγάρι. Νέες εταιρείες έχουν σχέδια εκτόξευσης μικρών πυραύλων, μεταξύ άλλων η Virgin Orbitτου Ρίτσαρντ Μπράνσον, η οποία θα εκτοξεύει τους πυραύλους όχι από τη Γη, αλλά από ένα αεροσκάφος Boeing 747 εν πτήσει. Η Vector ετοιμάζεται επίσης για το πρώτο τεστ της από το διαστημοδρόμιο της Αλάσκας, ενώ η Blue Origin του Τζεφ Μπέζος (Amazon) θα συνεχίσει τις δοκιμές του πυραύλου της New Shepard. Ακόμη, ο Falcon Heavy θα θέσει τους πρώτους δορυφόρους του σε τροχιά εντός του 2019.
Μέσα στο έτος θα ξεκαθαριστεί επίσης η τύχη του ρόβερ Opportunity της NASA, το οποίο έχει σιγήσει στον Άρη εδώ και πολλούς μήνες έπειτα από ισχυρή αμμοθύελλα και μάλλον θα κηρυχτεί επισήμως νεκρό. Ακόμη, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) πιθανώς θα εκτοξεύσει το φθινόπωρο -με πύραυλο Σογιούζ- το διαστημικό τηλεσκόπιο CHEOPS σε αναζήτηση εξωπλανητών. Η Ρωσία σχεδιάζει να εκτοξεύσει το Μάρτιο, σε συνεργασία με τη Γερμανία, το αστρονομικό παρατηρητήριο ακτίνων-Χ Spektr RG.
Κίνηση στους δρόμους του διαστήματος….