Ο Χανιώτης σκηνοθέτης Θοδωρής Παπαδουλάκης παρουσίασε το δικό του όραμα για τη μεταφορά στο μεγάλο πανί του αριστουργήματος του Νίκου Καζαντζάκη “Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται”.
Η παρουσίαση έγινε στο θέατρο Μίκης Θεοδωράκης παρουσία αρχών αλλά και συντελεστών της ταινίας καθώς και απλών πολιτών.
Ο κ. Παπαδουλάκης αναφέρθηκε στις προηγούμενες κινηματογραφικές μεταφορές έργων του Καζαντζάκη ενώ σημείωσε ότι τον εμπνέει “ο διαχρονικός, οικουμενικός και επίκαιρος λόγος του Νίκου Καζαντζάκη” τονίζοντας όμως ότι στόχος είναι να θίξει “το συμφέρον, το βύσμα το βόλεμα” αφού θα πρόκειται για μία σύγχρονη μεταφορά του βιβλίου.
Η πλειοψηφία των γυρισμάτων της ταινίας θα γίνει στα νότια παράλια των Χανίων ενώ επιθυμία του σκηνοθέτη είναι τους βασικούς ρόλους να ερμηνεύσουν μεγάλα ονόματα του διεθνή κινηματογράφου.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι το παρών στην εκδήλωση έδωσαν και οι ηθοποιοί Β. Μπισμπίκης, Γ. Στάνκογλου, Τ. Νουσιας, Ν. Ορφανός.
Ο Καζαντζάκης με αυτό το μυθιστόρημα, ουσιαστικά περιγράφει τη ζωή του Χριστού όπως τη γνωρίζουμε από το Ευαγγέλιο, μεταφέροντάς την απλώς σ’ ένα χωριό της Ανατολής. Εκεί, όπου ζει και βασιλεύει η απληστία των δημογερόντων, που τα έχουν κάνει «πλακάκια» με τον Αγά και την τουρκική εξουσία, για να μην έχουν προβλήματα. Μιλά για την αδικία, τη φτώχεια, τον κατατρεγμό και τη δουλοπρέπεια που προσπάθησε να πολεμήσει κι ο ίδιος ο Χριστός, ο οποίος είναι στο πρόσωπο του Μανωλιού.
Για το έργο αυτό αλλά και για το “Ο Τελευταιος Πειρασμός” και “Καπετάν Μιχάλης” η Εκκλησία ζήτησε τον αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη.
Ο Χριστός ξανασταυρώνεται
Σύμφωνα με τον Bien, Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται είναι η ίδια ιστορία με τους Αδερφοφάδες με ορισμένα περιττά μυθολογικά φκιασίδια αλλά χωρίς το σύγχρονο ένδυμα και το ρεαλιστικό προσωπείο των Αδερφοφάδων στην προκειμένη περίπτωση έχουμε -πάλι- μια σταύρωση ενός κοινωνικού διαφωτιστή συνειδήσεων και ιδεών. Συνάμα με τις αναφορές στον εμφύλιο ελληνικό αδερφοσπαραγμό, ο συγγραφέας συμφύρει ρητές αναφορές στη Μικρασιατική Καταστροφή με έμμεσους υπαινιγμούς στη Γερμανική Κατοχή.
Στο έργο του ο Καζαντζάκης κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα λογοτεχνικά μεταφορικό μυθιστόρημα που πηγάζει από την περιγραφή των Παθών του Θεανθρώπου Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται αποτελεί μια ιστορία με επικά και ρεαλιστικά στοιχεία το σύμβολο του ανθρώπου που καταδιώκεται και βασανίζεται, που θυσιάζεται και αγωνίζεται υπέρ του Ανθρώπου και της Ελευθερίας: τα Θεανθρώπινα Πάθη του Χριστού προσωποποιούνται μυθιστορηματικά στο πρόσωπο ενός νέου αγνού αγράμματου βοσκόπουλου, ο οποίος κατορθώνει με ασκητική αγιότητα να προβάλει την έννοια της ανθρωπιάς και της θυσίας ως σύμβολα διαρκούς δράσης και αέναης αναζήτησης.
Η μυθιστορηματική δομή χαρακτηρίζεται από πλεονασματική αρτιότητα, ενώ τα έντονα συναισθήματα που διαποτίζουν τις περιγραφές και τα πρόσωπα του κειμένου δημιουργούν σκηνές εξαιρετικής αξίας, τόσο από την άποψη της λογοτεχνίας όσο και από την άποψη της γενικότερης διδασκαλίας ιδεών και ιδανικών της μυθιστορίας. Επιπρόσθετα, ο Νίκος Καζαντζάκης με εξαιρετική λογοτεχνική και συγγραφική δεξιότητα καταφέρνει να σκιαγραφήσει χαρακτήρες με έντονα ρεαλιστικά και φανταστικά στοιχεία, οι οποίοι παρουσιάζονται ως ήρωες και ως «αντι-ήρωες»: στοιχεία και χαρακτηριστικά που συνυπάρχουν και ενυπάρχουν σε κάθε σημείο του έργου
Οι ήρωες
Εκφραστής των ηρώων του μυθιστορήματος είναι ο Μανολιός: ένας αγράμματος βοσκός, που εκφράζει τη λαϊκή αρχή, έχει χαρακτήρα προσφιλή και φανερώνει κυρίως μια ασκητική αγιότητα ως υπερ-ανθρώπινη συμπεριφορά, αναδεικνύοντας εξαιρετική κοινωνική δράση ενός ήρωα με πρόσωπο αγγελικό, καθώς προβάλλει ιδιαίτερα το νόημα της θυσίας και την έννοια του καλού και του ηθικού, ενώ εκφράζεται με λαϊκό ύφος.
Οι αντι-ήρωες
Προσωποποίηση των αντι-ηρώων της ιστορίας είναι ο παπα-Γρηγόρης: ένας γραμματιζούμενος ιερέας, που εκφράζει την εξουσιαστική αρχή, έχει χαρακτήρα εχθρικό και φανερώνει κυρίως μια φαρισαϊκή θρησκευτικότητα ως υπο-ανθρώπινη συμπεριφορά, αναδεικνύοντας φασιστική θρησκευτική δράση ενός ήρωα με προσωπείο δαιμονικό, καθώς προβάλλει ιδιαίτερα το νόημα της προδοσίας και την έννοια του κακού και του ανήθικου, ενώ εκφράζεται με ψευδολόγιο ύφος.
Ο Μανολιός αποτελεί σύμβολο της ανθρώπινης αυτοθυσίας για το καλό και το δίκαιο, ενώ ο παπα-Γρηγόρης είναι το σύμβολο της υπερεξουσίας του κακού και του άδικου. Οι αντρικοί χαρακτήρες του έργου, λοιπόν, παρουσιάζουν το ελληνικό αδερφοφάγωμα και τον εμφύλιο αλληλοσπαραγμό? μέσα από τις ιστορικά αντιτιθέμενες δράσεις και αντιδράσεις προβάλλεται με τρόπο λογοτεχνικά εξαιρετικό το νόημα της θυσίας ως αυτοδιάθεσης και το νόημα της εξουσίας ως κατάχρησης.
Οι λοιποί ήρωες
Στο έργο οι ήρωες σχεδόν στην ολότητά τους αποτελούν σημεία ενός διπολικού και αντιθετικού συνεχούς που δημιουργεί τη λογοτεχνική ασάφεια των χαρακτήρων και των προσωπικοτήτων τους: τα αντιθετικά αυτά ζεύγη χρωματίζουν εντονότερα τα επικά, βιβλικά, θεολογικά και μυθιστορηματικά στοιχεία των χαρακτήρων του μυθιστορήματος.
Μέσα στις σελίδες του βιβλίου αποκαλύπτονται και περιγράφονται έννοιες ανθρώπινα σημαντικές όπως πατρίδα, φυλή, ανθρωπιά, αγώνας, θυσία, ελευθερία, θάνατος. Η μυθιστορία του Χριστός Ξανασταυρώνεται αποτελεί αφενός μια ιστορία αυτοθυσιαστικής δράσης και αφετέρου μια ιστορία αγώνα υπέρ της ανθρώπινης ελευθερίας σε οποιοδήποτε επίπεδο -άλλωστε η ελευθερία σε τελευταία ανάλυση νοείται ποικιλοτρόπως.
Η αφηγηματική δομή του Χριστός Ξανασταυρώνεται προσομοιάζει περισσότερο με δομή μιας επικής αλληγορίας παρά με δομή λογοτεχνικού μυθιστορήματος, αφού -όπως αποδεικνύεται με μια πρώτη ανάγνωση- βασίζεται κυρίως σε παρατακτική εξιστόρηση γεγονότων και επεισοδίων παρά σε σύνθεση φανταστικών ιστοριών. Η μυθιστορηματική αλληγορία του Χριστού αποτελεί μια μορφή συγγραφικής επιτομής του έργου του Καζαντζάκη, αφού προβάλλει άμεσα και έμμεσα τις ατομικές, πνευματικές, ιδεολογικές και φιλοσοφικές απόψεις του Κρητικού συγγραφέα.
Ο Καζαντζάκης κατάφερε να συνθέσει μια ιδιότυπη μεταφυσικά φιλοσοφική λογοτεχνική πραγματεία, που ισορροπεί ανάμεσα στον μύθο και στην ιστορία, και κυρίως ανάμεσα σε μια ανθρώπινη ρεαλιστικότητα και μια θεολογική πνευματικότητα, πραγματοποιημένη με μια «υπερ-οντοτική» μυθιστορηματική μορφή.
Η λογοτεχνική προσέγγιση του έργου αποτελεί μια περιοχή με έντονη υποκειμενική ασάφεια? ο συγγραφέας περίτεχνα αποκαλύπτει τον χώρο, τον χρόνο και τα πρόσωπα του έργου με τρόπο έντονα δραματικό, δημιουργώντας τραγικές σκηνές οι οποίες καταδεικνύουν μια πολύπτυχη κινηματογραφική δράση.
Για τον λόγο αυτό, οι αναγνώσεις του βιβλίου Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται είναι μαθηματικά τόσες σε αριθμό όσοι και οι πιθανοί αναγνώστες του. Το σημαντικό γεγονός όμως είναι ότι φανερώνεται η πραγματική γοητεία της λογοτεχνίας: το μήνυμα του συγγραφέα μεταφέρεται και μεταδίδεται με άπειρους τρόπους προκειμένου να ικανοποιήσει την ψυχή του κάθε -μοναδικού- αποδέκτη.
Αυτός που πρέπει να πεθάνει
Το βιβλίο Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται αποτελεί ένα από τα πλέον γνωστά έργα του Νίκου Καζαντζάκη τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στο εξωτερικό. Η διεθνής απήχηση και η διαχρονική ανταπόκριση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη αποδεικνύεται συνεχώς τόσο από την πληθώρα των εκδόσεών του σε ξένες γλώσσες όσο και από την πρόσληψη και μετάπλαση του έργου του σε άλλες τέχνες.
Στη μουσική
Με το έργο έχουν ασχοληθεί σε μορφή μουσικής και σε μορφή όπερας ο Bohuslav Martinu, ο Szokolay Sandor και ο Louis Durey.
Στο θέατρο
Οι ήρωες του Νίκου Καζαντζάκη διασκευάστηκαν αρκετές φορές και αναπαραστάθηκαν σε ελληνικές και διεθνείς σκηνές σε περίπου 12 παραγωγές. Μία από τις πιο σημαντικές ήταν η παράσταση από το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Μάνου Κατράκη το 1956, σε διασκευή Νότη Περγιάλη – Γεράσιμου Σταύρου, σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη, μουσική Φοίβου Ανωγειανάκη και σε σκηνικά Σπύρου Βασιλείου. Ο θίασος γιόρτασε τις 100 παραστάσεις του έργου, παρουσία της Ελένης Καζαντζάκη και του Ι. Θ. Κακριδή.
Στον κινηματογράφο
Το μυθιστόρημα Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται έχει διεθνώς κινηματογραφικά παρασταθεί με τον τίτλο Αυτός που πρέπει να πεθάνει (ο πρωτότυπος τίτλος στα γαλλικά Celui qui doit mourir), σε σκηνοθεσία του αριστουργηματικού Jules Dassin, σε σενάριο των Ben Barzman, Jules Dassin & Andre Obey και σε μουσική του Georges Auric, ενώ ο παραγωγός της ταινίας ήταν ο Henri Berard. Οι ηθοποιοί που ενσάρκωσαν τους ήρωες του έργου είναι: Pierre Vaneck -Μανολιός, Maurice Ronet – Μιχελής, Roger Hanin – Παναγιώταρος, Μελίνα Μερκούρη – χήρα Κατερίνα, Rene Lefevre – Γιαννακός, Lucien Raimbourg – Κωνσταντής, Gert Frobe – Πατριαρχέας, Fernand Ledoux – παπα-Γρηγόρης, Jean Servais – παπα-Φώτης, Carl Mohner – Αγάς και πολλοί άλλοι.
Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Κανών το 1957 και στην πρεμιέρα παραβρέθηκε το ζεύγος Καζαντζάκη. Η μνημειώδης αυτή κινηματογραφική μεταφορά των Παθών του Χριστού αποτέλεσε μια παγκόσμια επιτυχία που προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων -κυρίως αρνητικών- εξαιτίας του ειδικού θεολογικού θέματος του έργου. Παρ’ όλα αυτά, ο Καζαντζάκης είναι ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους Ελληνες συγγραφείς σε διεθνή κλίμακα.