Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΜΑΡΤΙΝΟΣ ΛΟΥΘΗΡΟΣ – MARTIN LUTHER
(Άισλεμπεν, Θουριγγία 1483-1546)
Κορυφαία προσωπικότητα του δυτικού χριστιανισμού, γερμανός θεολόγος, καθηγητής στη Βιττεμβέργη, εισηγητής της θρησκευτικής μεταρρύθμισης. Μοναχός του τάγματος των Αυγουστινιανών, διακατέχεται από την ιδέα της σωτηρίας και εκδηλώνει την αντίθεσή του στο εμπόριο των συγχωροχαρτιών, αμφισβητώντας γενικά τη θέση του Πάπα και την Καθολική Εκκλησία. Αρνούμενος να ανακαλέσει τις ιδέες του, προωθεί τη μεταρρύθμιση στη Γερμανία, τάσσεται υπέρ των γαιοκτημόνων στον πόλεμο των χωρικών και καθιερώνει στον προτεσταντισμό το δόγμα της δικαίωσης δια της πίστεως και τη θεωρία του απολύτου προορισμού, αρνούμενος τα μυστήρια και το τυπικό της Εκκλησίας (solus Christus – sola scriptura – sola fide – sola gratia – soli Deo gloria).
Έργα: Υπόμνημα εις την προς ρωμαίους επιστολή (1515-1516), Ενενηνταπέντε θέσεις (1517), Οι νέες βούλλες και τα ψεύδη του Εκ (1520), Εναντίον της βδελυράς βούλλας του Αντιχρίστου (1520), Μετάφραση της Καινής Διαθήκης (1521-1534), Περί πολιτικής εξουσίας (1523), Προτροπή προς ειρήνευση (1525), Εναντίον των ληστρικών και δολοφονικών συμμοριών των χωρικών (1525), Μεγάλη κατήχησις, μικρά κατήχησις (1529), Περί δούλης ελευθερίας (1525), Συλλογή εκκλησιαστικών ύμνων (1517-1520), Πραγματεία περί του μυστικού δείπνου του Χριστού (1520), Η βαβυλώνια αιχμαλωσία (1520), Μικρή πραγματεία περί της χριστιανικής ελευθερίας (1520), Οι εβραίοι και τa ψεύδη τους (1543).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. D. Martin Luthers Werke, Kritische Gesammtausgabe, Weimar, 1883-, 70 τόμ., H.T. Lehman – J. Pelikan, St. Louis Philadelfia (1955-1986)], M. Michelet, The life of Luther written by himself, 1904, H. Strohl, La pensée de la Reforme, 1951, H. Bornkamm, Luther’s world of thought, 1958, G. Casalis, Luther et le Luthéranisme, 1961, H. Oberman, Luther, Man between God and the Devil, 1989, Scott Hendrix, Martin Luther, Reformer, 2007.
Εικονογραφία: Κήρυγμα κατά τις αρχές του Λουθηρανισμού, πίνακας, Σόφελεν, Φλωρεντία, Προσωπογραφία, Λουκάς Κράναχ πρεσβύτερος, 1529, Μουσείο Darmstadt.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Semper peccator semper justus ac semper poenitens» (Υπόμνημα 1515-1516).
* * *
Καθώς η δράση γεννά πάντοτε την αντίδραση, από τον καθολικισμό προήλθε ως αναγκαία απάντηση ο προτεσταντισμός. Ο Λούθηρος, ο Ζβίγγλιος, ο Καλβίνος, δημιούργησαν έτσι μια τρίτη, μεγάλη ομάδα χριστιανών στον κόσμο. Μια ομάδα όμως διασπασμένη σε τόσα πολλά κομμάτια και με τόσες αντιθέσεις μεταξύ τους, που είναι δύσκολο να αντιμετωπίζεται σαν ομάδα.
Οι πρόδρομοι της Μεταρρύθμισης του 16ου αιώνα είχαν ήδη ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, με τον Ουίκλεφ, τον Ούσο, τον Ιερώνυμο, τον Σαβαναρόλα. Όταν η μεταρρύθμιση αποκρυσταλλώθηκε, ξεχώρισε πια και από τον καθολικισμό και από την ορθοδοξία. Ο προτεσταντισμός έχει για πηγή του μόνο την Αγία Γραφή και δέχεται την Ιερή Παράδοση μόνο όπου συμφωνεί μαζί της. Αρνείται την τιμή των αγίων, την εικόνα, τα μυστήρια (εκτός από τη βάφτιση και την ευχαριστία), την ιερωσύνη. Πιστεύει στη δικαίωση και τη σωτηρία μόνο με την πίστη (sola fide), στον απόλυτο προορισμό (τουλάχιστον αρχικά), στον φόβο του Θεού, στον εγκόσμιο ασκητισμό. Εκείνο που προέχει για τους διαμαρτυρόμενους είναι η αντίθεσή τους προς την καθολική εκκλησία.
Θεωρούν τον Πάπα ως αντίχριστο, προβάλλουν μάλλον μιαν άρνηση παρά μια θέση. Αποκομμένοι από την παράδοση, τη μεταφυσική και την ουσιαστική ζωή, στρέφονται στην πρακτική δουλειά, στην αποξένωση της ατομικής ζωής, στην ευσέβεια. Απ’ αυτό το σύστημα της αυστηρής ηθικότητας, της οικονομικής προόδου και της οργανωμένης τυπικότητας, δεν μπορούσε παρά να προέλθει το αρχικό πνεύμα του καπιταλισμού. Και σήμερα το αίτημα για απελευθέρωση από τα δεσμά του καθολικού δόγματος και της λατρείας έχει οδηγήσει πλέον στη χάλκευση ισοδύναμων ή και μεγαλύτερων δεσμών για όλο τον κόσμο. Το πνεύμα της δύσης, μετουσιωμένο σε παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό, δεσμεύει και καταστρέφει τη φύση με την αλόγιστη ανάπτυξη, τους λαούς με την ισοπεδωτική επιβολή του συστήματός του και την εκτόπιση του πολιτισμού τους, τους ανθρώπους με την μετατροπή τους σε απλούς καταναλωτές υλικών και άϋλων εμπορευμάτων.