Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ – GREGORIUS NYSSENUS
(Καισάρεια, Καππαδοκία/Νεοκαισάρεια, Πόντος περ. 335 – Κωνσταντινούπολη 395)
Από τους σημαντικότερους Πατέρες της ορθόδοξης εκκλησίας, «διδάσκαλος της οικουμένης», «Πατέρας των Πατέρων», αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου, Επίσκοπος Νύσσης, Καππαδοκίας, ρήτορας, συγγραφέας και μυστικός θεολόγος, πολέμιος του αρειανισμού. Μετείχε στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο και άσκησε σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη της ορθόδοξης θεολογίας και στη διατύπωση της χριστιανικής ανθρωπολογίας. Στη θεολογία του συνδέει αρμονικά το Θεό, τον κόσμο και τον άνθρωπο, τονίζοντας στη μεταφυσική του «είναι» την ύπαρξη σε σχέση με την ουσία, διακρίνοντας την πίστη από τη γνώση και αιτιολογώντας την επικοινωνία ανθρώπου – Θεού δια της ενσαρκώσεως και αναστάσεως, αλλά και καθορίζοντας τη διάκριση αισθητού χρόνου και αιώνος. Το έργο του Περί κατασκευής του ανθρώπου, αποτελεί ουσιαστικά την πρώτη πλήρη συνοπτική διατύπωση της ορθόδοξης χριστιανικής διδασκαλίας.
Έργα: Περί κατασκευής του ανθρώπου, Απολογητικός εις την Εξαήμερον, Υπόμνημα εις το Άσμα Ασμάτων, Μέγας Κατηχητικός Λόγος, Υποτύπωσις, Ομιλίες, Επιστολές, Εις τον βίον της Οσίας Μακρίνης, Περί ψυχής και αναστάσεως λόγος (Μακρίνεια), Προς Ευνόμιον αντιρρητικοί λόγοι, Κατά ειμαρμένης, Περί του βίου Μωυσέως.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 44-46, Β. Γαίγκερ (1921)], Μπερντιάεφ, Το νόημα της ιστορίας, 1923, Hans Urs von Balthasar, Présence et pensée, Essay sur la philosophie religieuse de Grégoire de Nysse, 1942, R. Leys, L’ image de Dieu chez Saint Grégoire de Nysse, 1951, W. Jaeger, Two rediscovered of ancient christian literature Gregory of Nyssa and Macarius, 1954, J. Daniélou, Platonisme et théologie mystique, 1954, Β. Τατάκης, Η συμβολή της Καππαδοκίας στη χριστιανική σκέψη, 1960, Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος Βλάχος, Η ζωή μετά τον θάνατο, 2005.
Εικονογραφία: Τοιχογραφία, Ανώνυμος, Μονή Χώρας, Κωνσταντινούπολη.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ, ΠΕΡΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (P.G. 44, ΚΕΦ. Α΄-Λ΄)
* * *
Η Ορθοδοξία είναι δημιουργία. Ο Θεός είναι ο Δημιουργός, ο κόσμος και ο άνθρωπος τα δημιουργήματά του. Η ορθόδοξη κοσμολογία δέχεται τον κόσμο ως αποτέλεσμα της θεϊκής ενέργειας, ως αντικείμενο διαφορετικό κατά την ουσία του από τον Θεό, κτιστή ενέργεια του ακτίστου Θεού. Όλα τα κτιστά όντα τείνουν σ’ ένα σκοπό για τον οποίο υπάρχουν. Να μετάσχουν στη ζωή του Θεού, να αποτελέσουν δόξα, φανέρωση του Θεού. Ο άνθρωπος κατά τη Γένεση είναι ο μεσίτης ανάμεσα στον κόσμο και στον Θεό, γιατί είναι ο μόνος που μπορεί ελεύθερα να ενεργήσει ανάμεσα στην ύπαρξη και στο σκοπό της ύπαρξης. Ο άνθρωπος λοιπόν είναι ο ιερέας της φύσης, είναι εκείνος που αναφέρει τη φύση στο Θεό, είναι ο μικρόκοσμος που συγκεφαλαιώνει τα στοιχεία του σύμπαντος.
Ο τρόπος ζωής και χρήσης του κόσμου συνιστά την έκφραση του ανθρώπινου πολιτισμού. Ενός πολιτισμού, που είτε σέβεται, αγαπά, φροντίζει τον κόσμο, με την τεχνική, την οικονομία, την πολιτική, την τέχνη του, είτε τον αγνοεί, τον φθείρει, τον καταστρέφει, κατά την απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου.
Προς το τέλος του περασμένου αιώνα, μια νέα επιστήμη, μια νέα θεωρία και κίνηση παρουσιάστηκε, η οικολογία. Προσπαθεί ν’ αντισταθεί στις καταστροφικές συνέπειες του ανθρώπινου τεχνικού πολιτισμού, να διασώσει το μέλλον του κόσμου, να διατηρήσει το περιβάλλον του ανθρώπου. Η οικολογία θα ήταν προφανώς άχρηστη, αν η τεχνολογία ακολουθούσε τους σκοπούς που θέτει η Ορθοδοξία στις σχέσεις ανθρώπου και κόσμου. Αν η γνώση της ύλης χρησιμοποιόταν όχι για την καταστροφή, αλλά για την αναδημιουργία της, για την αρμονική σύζευξη ανάλωσης και δημιουργίας, ακριβώς όπως κάνει η φύση, σε αντίθεση με τον άνθρωπο. Ο κόσμος της τεχνολογίας και της ασταμάτητης ανάπτυξης, η κοινωνία της κατανάλωσης, ο άνθρωπος καταναλωτής, προφανώς δεν έχει σχέση με τον άνθρωπο μεσίτη, ιερέα, προστάτη της φύσης.