Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΦΙΛΟΛΑΟΣ – PHILOLAUS
(Τάρας/Κρότων, Κάτω Ιταλία Ε΄ αι. π.Χ.)
Μεγάλος πυθαγορικός φιλόσοφος της Κάτω Ιταλίας, σύγχρονος του Σωκράτη, εκλεκτικός ιατρός και πρόδρομος των σύγχρονων κοσμολογικών αντιλήψεων. Μετά τη διάλυση των πυθαγορείων δίδαξε στη Θήβα και ανέπτυξε την αλληγορική ερμηνεία των μαθηματικών, τη σημασία των αριθμητικών συνόλων και τις ιδιότητες της δεκάδας. Φαίνεται δε ότι συνδέει τη φύση των στοιχείων με τη μαθηματική τους μορφή (πυρ – τετράεδρο, αήρ – οκτάεδρο, ύδωρ – εικοσάεδρο, γη – κύβος, αιθήρ – δωδεκάεδρο). Αρχή όλων των πραγμάτων κατά τον Φιλόλαο είναι το περατό, το περιττό, το άρτιο, το άπειρο. Το κοσμικό του σύστημα βασίζεται στις αριθμητικές σχέσεις και περιλαμβάνει ένα κεντρικό πυρ με τα ουράνια σώματα να περιστρέφονται γύρω του, ένα σφαιρικό σύμπαν με δέκα σφαίρες (ήλιος, σελήνη, γη, πέντε πλανήτες, απλανείς, αντίχθων). Πρώτος έτσι υποστήριξε την τολμηρή θεωρία ότι η γη κινείται και δεν βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου.
Έργα: Περί φύσεως, Βάκχαι, Αποσπάσματα.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. H. Diels-W. Kranz, Αθήνα (2005), Α΄], Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, Αέτιος, Σπεύσιπος, Περί πυθαγορείων αριθμών, Αριστοτέλης, Περί ουρανού, Anatolius, Sur les dix premier nombres, 1901, D. Furley, The greek cosmologists, 1987, H.S. Schibli, On “the one” in Philolaus, Fragment 7, 1996, C.A. Huffman, The philolaic method, The pythagoreanism behind the Philebus, 2001, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Stanford Encyclopedia of Philosophy, Βικιπαίδεια.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Ὁ κόσμος εἷς ἐστί» (Φιλόλαος).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΦΙΛΟΛΑΟΣ, ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ (D.K. Α΄)
** ** **
Κατά το τέλος της πρώτης περιόδου της ιστορίας των επιστημών η ανθρωπότητα, κυρίως η Δύση, είναι απόλυτα σίγουρη για τον κόσμο. Η ταύτιση φιλοσοφίας και επιστήμης προσδιορίζει τη γη ακίνητη, κέντρο του σύμπαντος και τον άνθρωπο απόλυτο κύριό του, εικόνα και ομοίωση του Θεού. Η ελληνική επιστημονική σκέψη έχει καλυφθεί από τη σχολαστική μεσαιωνική φιλοσοφία και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αλήθεια της Καθολικής Εκκλησίας. Η επιστήμη ανέλαβε το έργο της απομυθοποίησης του ανθρώπου.
Όταν το 1543 τυπώνεται στην Νυρεμβέργη το περίφημο έργο του πολωνού Κοπέρνικου De revolutionibus orbium coelestium έχουν ήδη περάσει 17 ολόκληροι αιώνες από τότε που ο Αρίσταρχος ο Σάμιος διατύπωσε το ηλιοκεντρικό του σύστημα. Ο Κοπέρνικος αποσιωπώντάς τον, γράφει “Η ακινησία του ηλίου… η ετήσια κίνηση του κέντρου (της γης) ή οποία περιγράφει κύκλο περί τον ήλιο” (Α΄ 9, 11). Αλλά ο “Ἀρίσταρχος τὸν ἥλιον ἵστησι” (Στοβαίος, Φυσικά, Α΄ 25) και “Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος… υποτίθεσθαι τὰν… γᾶν περιφέρεσθαι περί τὸν ἥλιον, κατὰ κύκλου περιφέρειαν” (Αρχιμήδης, Ψαμμίτης, 4-5). Ήδη ο Φιλόλαος και οι άλλοι πυθαγόρειοι του 5ου αιώνα π.Χ. έχουν προετοιμάσει το έδαφος για τον ηλιοκεντρισμό με τη διατύπωση της θεωρίας της κυκλικής κίνησης της γης περί τον ήλιο (Αριστοτέλης, Περί ουρανού Β 13, Αέτιος ΙΙΙ 13, 1.2).
Εντούτοις η ανθρωπότητα υφίσταται το πρώτο καίριο πλήγμα της αλαζονείας της. Το κοσμολογικό τραύμα σημαδεύει την ιστορία του πολιτισμού. Και η νέα εποχή σβήνει τη βεβαιότητα και την ψευδαίσθηση του μέχρι τότε κυριάρχου του σύμπαντος.