Με την τουρκική πλευρά να επιδιώκει και να πυροδοτεί συνεχώς ένταση στο Αιγαίο, σε καθημερινή βάση πλέον ακούμε και διαβάζουμε λέξεις που για πολλούς είναι άγνωστες, όπως ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα, NAVTEX, ακόμα και τα χωρικά ύδατα.
Ειδικά όταν ανεβαίνει η ένταση με τις τουρκικές προκλήσεις όπως τώρα, συναντάμε τις συγκεκριμένες λέξεις που περιλαμβάνουν νομικούς και κυριαρχικούς όρους, σύμφωνα με τους επίσημους ορισμούς που δίνει ο ΟΗΕ.
Τι είναι η ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη)
Σύμφωνα με τη Διεθνή Συνθήκη του ΟΗΕ περί Δικαίου της Θάλασσας (1982), η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) θεωρείται η θαλάσσια έκταση εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό και τον άνεμο.
Η ΑΟΖ εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων μιας χώρας στα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή. Η ΑΟΖ αποτελεί απλό κυριαρχικό δικαίωμα, το οποίο αναφέρεται στη δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους μέχρι και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (βυθός και υπέδαφος). Η επιφάνεια είναι διεθνή ύδατα.
Τι είναι η υφαλοκρηπίδα
Η υφαλοκρηπίδα, όπως αναφέρεται και στο wikipedia, είναι τμήμα του παράκτιου βυθού της θάλασσας. Σύμφωνα με την Ωκεανογραφία, ο ορισμός της είναι το τμήμα το οποίο αποτελεί την ομαλή προέκταση της ακτής κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ως το σημείο στο οποίο αυτή διακόπτεται απότομα.
Η υφαλοκρηπίδα διακόπτεται εκεί όπου ο βυθός αποκτά απότομη κλίση 30-45 μοιρών. Το τμήμα με την απότομη κλίση ονομάζεται υφαλοπρανές. Το πλάτος της υφαλοκρηπίδας ποικίλλει ανάλογα με τη μορφολογία της κάθε περιοχής. Στη βάση του υφαλοπρανούς βρίσκεται το ηπειρωτικό ανύψωμα και από τα 2.500 μ. βάθος και πέρα αρχίζει η ωκεάνια άβυσσος. Υφαλοκρηπίδα, υφαλοπρανές και ηπειρωτικό ανύψωμα συναποτελούν το υφαλοπλαίσιο. Όταν η προέκταση αυτή της υφαλοκρηπίδας υπολογίζεται από ίχνη «ηπειρωτικής ακτής», τότε πρόκειται για ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα (continental shelf), ενώ όταν αυτή υπολογίζεται από ίχνη «νησιωτικής ακτής», τότε πρόκειται για νησιωτική υφαλοκρηπίδα (insular shelf). Τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική υφαλοκρηπίδα, κατά το Γενικό Ιδιωτικό Δίκαιο, η κυριαρχία ανήκει στο κράτος όπου ανήκουν οι αντίστοιχες ακτές.
Η υφαλοκρηπίδα έχει μεγάλη οικονομική σημασία για τον άνθρωπο, αφού σχετίζεται με την αλιεία, την εξόρυξη υδρογονανθράκων κ.ά. Επίσης, διότι συχνά βρίσκονται σε αυτήν ή κάτω από αυτήν ορυκτός πλούτος (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα), καθώς και άβια και έμβια ακίνητα είδη (βενθικά είδη), όπως κοράλλια, σφουγγάρια κ.λπ. Έτσι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την εκμετάλλευσή της. Στον βαθμό που ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) του παράκτιου κράτους, η εκμετάλλευσή της ανήκει αναμφισβήτητα σε αυτό. Πρόβλημα ανέκυψε στο Διεθνές Δίκαιο με την υφαλοκρηπίδα πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης, σχετικά με το αν και αυτή ανήκει στο πλησιέστερο παράκτιο κράτος ή αν καλύπτεται από την ελευθερία των θαλασσών που ισχύει στην ανοιχτή θάλασσα.
Η υφαλοκρηπίδα και το καθεστώς της σήμερα ορίζεται στο Διεθνές Δίκαιο και παραχωρείται στο παράκτιο κράτος. Για λόγους πρακτικούς και πολιτικούς, όμως, ο νομικός ορισμός της διαφέρει από τον γεωλογικό. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, ως υφαλοκρηπίδα ορίζεται κατά βάση ο βυθός της θάλασσας εντός ακτίνας 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από τη γεωλογική μορφή του βυθού. Σε περίπτωση όμως που το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται και πέρα των 200 μιλίων από την ακτή, τότε η υφαλοκρηπίδα κατά το Διεθνές Δίκαιο προεκτείνεται είτε ως τα 350 ν.μ. είτε ως τα 100 ν.μ. πέραν της ισοβαθούς των 2.500μ., είτε ως τα 60 ν.μ. από τη βάση του ηπειρωτικού ανυψώματος.
Για πρώτη φορά στο Διεθνές Δίκαιο η υφαλοκρηπίδα ορίστηκε στη Διεθνή Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα του 1958. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους εκτεινόταν στο τμήμα του θαλάσσιου βυθού που βρίσκεται γύρω από τις ακτές του και πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη μέχρι βάθους 200 μέτρων, εκτός αν ήταν εφικτή η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και σε μεγαλύτερο βάθος, οπότε εκτεινόταν ως το βάθος εκείνο.
Όπως κάθε Διεθνής Συνθήκη, έτσι και η Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 εφαρμόζεται. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όμως, στην «υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας», έκρινε ότι ο ορισμός της υφαλοκρηπίδας με βάση τα άρθρα 1-3 της προγενέστερης Συνθήκης του 1958 για την υφαλοκρηπίδα αποτελούν πλέον διεθνές έθιμο και δεσμεύουν όλα τα κράτη του κόσμου, ανεξάρτητα από το αν έχουν προσχωρήσει στη Συνθήκη του 1958 ή όχι.
Το παράκτιο κράτος έχει συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας. Στο παράκτιο κράτος ανήκουν, σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982, τα ορυκτά του εδάφους και του υπεδάφους του βυθού, οι μη ζώντες οργανισμοί του βυθού, καθώς και οι ζώντες οργανισμοί του βυθού που ανήκουν στα καθιστικά είδη (είδη που δεν μπορούν να κινηθούν μόνα τους χωρίς συνεχή επαφή με τον βυθό). Τα παράκτια αυτά δικαιώματα του κράτους τού ανήκουν αυτοδικαίως, ανεξάρτητα από την τήρηση οποιωνδήποτε διατυπώσεων (π.χ. δήλωσης, οριοθέτησης κ.λπ.) και είναι αποκλειστικά: ακόμα κι αν δεν τα ασκήσει το παράκτιο κράτος, δεν δικαιούται να τα ασκήσει κανένα άλλο κράτος.
Τα δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας δεν αφορούν και δεν επηρεάζουν το καθεστώς των υπερκειμένων υδάτων. Στην πράξη, εφόσον η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται ως τα 200 ν.μ., τα υπερκείμενα ύδατα θα ανήκουν στην αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) του παρακτίου κράτους. Πέραν των 200 ν.μ. από την ακτή, τα ύδατα αποτελούν την ανοιχτή θάλασσα, στην οποία ισχύει η ελευθερία των θαλασσών.
Τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι, που περιβάλλονται μεν από θάλασσα πλην όμως δεν καλύπτονται από το χειμέριο κύμα ή τη μεγίστη πλύμη, έχουν κι αυτά υφαλοκρηπίδα. Εξαίρεση αποτελούν, σύμφωνα με το άρθρο 121 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, οι βραχονησίδες και οι βράχοι οι οποίοι δεν μπορούν να διατηρήσουν ανθρώπινο πληθυσμό ή αυτόνομη οικονομική ζωή (καλλιέργεια ή κτηνοτροφία). Αυτοί οι βράχοι έχουν μεν αιγιαλίτιδα ζώνη, δεν έχουν όμως δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα ή στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (αφού δεν υφίσταται επ΄ αυτών). Το Διεθνές Δικαστήριο στην υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας το 1969 αναγνώρισε ότι απόκλιση από τον κανόνα της υφαλοκρηπίδας δικαιολογείται μόνο για νησίδες, βράχους και ελαφρές προεξοχές της ακτής (islets, rocks and minor coastal projections / îlots, rochers ou légers saillants de la côte, σκέψη 57 της απόφασης), άρα, εξ αντιδιαστολής, οι εθιμικοί κανόνες για την ύπαρξη και εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας που δεσμεύουν όλα τα κράτη ανεξάρτητα από διεθνείς Συνθήκες καλύπτουν και τα νησιά.
Πώς ορίζονται τα χωρικά ύδατα – Αιγιαλίτιδα ζώνη
Η αιγιαλίτιδα ζώνη (γνωστή και ως χωρικά ύδατα ή χωρική θάλασσα) είναι μια θαλάσσια ζώνη που βρίσκεται δίπλα ακριβώς στις ακτές ενός κράτους. Σύμφωνα με το ΓΕΣ, περιλαμβάνει το νερό, τον βυθό και το υπέδαφος και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο, και εκεί το κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία. Η κυριαρχία αυτή εκτείνεται στον εναέριο χώρο πάνω από την αιγιαλίτιδα ζώνη, όπως και στον βυθό και στο υπέδαφος.
«Πλάτος Ιστορικά»: Το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης ήταν 3 ναυτικά µίλια (κανών βολής πυροβόλου), που υποτίθεται ότι αντιπροσώπευε την απόσταση στην οποία ένα κράτος µπορούσε να ασκήσει άµεσο έλεγχο. Τις τελευταίες όµως δεκαετίες, πολλά κράτη άρχισαν να διεκδικούν κυριαρχία σε ευρύτερες ζώνες. Τόσο διαφορετικές ήταν οι απόψεις και η πρακτική κρατών, ώστε η Σύµβαση για την Αιγιαλίτιδα Ζώνη το 1958 δεν πέτυχε να περιλαµβάνει συµφωνία για το πλάτος της «αιγιαλίτιδας ζώνης». Από την αρχή, ωστόσο, της τρίτης σύσκεψης στα Ηνωµένα Έθνη για τον Νόµο της Θάλασσας, τα συµµετέχοντα κράτη πέτυχαν συναίνεση, που αντανακλά στη Σύµβαση του 1982 για τον Νόµο της Θάλασσας: «Κάθε κράτος έχει το δικαίωµα να καθορίσει το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης µέχρι το όριο των 12 ναυτικών μιλίων, µετρώµενη σύµφωνα µε τα καθοριζόµενα στη Σύµβαση αυτή».
«Αβλαβής Διέλευση»: Το παράκτιο κράτος δεν µπορεί να σταµατήσει ξένο πλοίο διερχόµενο διαµέσου της αιγιαλίτιδας ζώνης του για νηοψία. Επιπρόσθετα, τα πολεµικά πλοία και άλλα κυβερνητικά σκάφη που δεν είναι σε εµπορική αποστολή, εξαιρούνται από υποψία ακόµη και για έγκληµα. Το άρθρο όµως 30 της Σύµβασης του ΟΗΕ για τον Νόµο της Θάλασσας δίνει το δικαίωµα στο παράκτιο κράτος να απαιτήσει από το πολεµικό πλοίο να εγκαταλείψει αµέσως την αιγιαλίτιδα ζώνη, αν δεν συµµορφώνεται µε τους νόµους και τους κανονισµούς του παράκτιου κράτους, σε ό,τι αφορά στη διέλευση από την αιγιαλίτιδα ζώνη.
«Συνορεύουσα Ζώνη»: Το παράκτιο κράτος µπορεί επίσης να καθορίσει µια συνορεύουσα ζώνη παρακείµενη στην αιγιαλίτιδα ζώνη, που να εκτείνεται µέχρι 24 ναυτικά µίλια από την ακτή και στη ζώνη αυτή µπορεί να ασκεί τον αναγκαίο έλεγχο για την πρόληψη και τιµωρία σε ό,τι αφορά σε παραβάσεις τελωνείων, υγειονοµικές παραβάσεις ή οικονοµικούς πρόσφυγες (Άρθρο 33 της Σύµβασης του ΟΗΕ για τον Νόµο της Θάλασσας).
Τι είναι η NAVTEX
Η NAVTEX είναι μια διεθνής προσφερόμενη υπηρεσία που σκοπό έχει τη διασπορά, στα πλοία εν πλω, ναυτιλιακών, μετεωρολογικών και κατεπειγούσης φύσεως πληροφοριών που αφορούν στις παράκτιες θαλάσσιες περιοχές. Οι πληροφορίες λαμβάνονται αυτόματα και εκτυπώνονται απευθείας με τηλετυπικό τρόπο. Εντάσσεται σε ένα διεθνώς συντονισμένο δίκτυο εκπομπών (Maritime Safety Information – MIS). Το MIS διαθέτει τρεις υπηρεσίες εκπομπής, μία εκ των οποίων είναι και το NAVTEX.
Στην ουσία η NAVTEX είναι ένα επίγειο σύστημα μεσαίας εμβέλειας (240-400 ν.μ.) που λειτουργεί στην περιοχή των μεσαίων συχνοτήτων (MF) για την κάλυψη των περισσότερων ακτοπλοϊκών περιοχών. Τα μηνύματα εκπέμπονται από ειδικούς σταθμούς της ξηράς και λαμβάνονται με ειδικούς δέκτες άμεσης εκτύπωσης.
Σκοπός έκδοσης μιας NAVTEX είναι είτε για να στείλει προειδοποίηση για τυχόν κακές καιρικές συνθήκες που επικρατούν ανοιχτά της θάλασσας και άλλες πληροφορίες ασφαλείας που αφορούν τα πλοία που κινούνται στην περιοχή.
Παρ’ όλα αυτά, η υπηρεσία NAVTEX μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για έκδοση σήματος κινδύνου, συντονισμό επιχειρήσεων διάσωσης, τοπικές επικοινωνίες και σήματα τοποθεσίας, εντούτοις αυτό δεν εντάσσεται στο ακριβές πλαίσιο της χρήσης της.
Τα μηνύματα NAVTEX
Σύμφωνα με την Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού, όλα τα μηνύματα του NAVTEX έχουν πρόθεμα που αποτελείται από ομάδα τεσσάρων (4) αλφαριθμητικών χαρακτήρων, Β1, Β2, Β3, Β4:
Ο πρώτος χαρακτήρας Β1 (γράμμα) καθορίζει την ταυτότητα του σταθμού εκπομπής.
Ο δεύτερος χαρακτήρας Β2 (γράμμα) καθορίζει την κατηγορία του μηνύματος (όπως περιγράφονται παρακάτω).
Ο τρίτος και τέταρτος χαρακτήρας Β3, Β4 (αριθμός) είναι ο αύξων αριθμός του μηνύματος που αριθμείται από 01 μέχρι και 99. Στη συνέχεια η αρίθμηση αρχίζει πάλι από 01, αποφεύγοντας αριθμούς NAVTEX που είναι σε ισχύ.
Έκτακτα μεταδιδόμενα μηνύματα που κρίνεται ότι πρέπει να ληφθούν απαραιτήτως από τα πλοία, λαμβάνουν αύξοντα αριθμό 00, και έτσι δεν απορρίπτονται από τον δέκτη, αλλά πάντοτε εκτυπώνονται ανεξάρτητα από τον προγραμματισμό του.
Ο δεύτερος χαρακτήρας Β2 (γράμμα) του προθέματος των μηνυμάτων δηλώνει την κατηγορία του μηνύματος και χρησιμοποιούνται τα εξής γράμματα (χαρακτήρες):
Α – Ναυτιλιακές Προειδοποιήσεις.
Β – Αναγγελία Θυελλωδών Ανέμων.
C – Αναφορές Πάγων.
D – Πληροφορίες Έρευνας – Διάσωσης.
E – Δελτίο Καιρού.
F – Μηνύματα Πλοηγικής Υπηρεσίας.
G – Μηνύματα DECCA.
Η – Μηνύματα LORAN.
Ι – Μηνύματα OMEGA.
J – Μηνύματα SATNAV.
K – Άλλα Μηνύματα Ηλεκτρονικών Ραδιοβοηθημάτων.
L – Ναυτιλιακές Προειδοποιήσεις – επιπρόσθετες του γράμματος Α.Ζ – Μη Ύπαρξη Μηνυμάτων.
Οι ελληνικές θάλασσες εξυπηρετούνται με μηνύματα NAVTEX που εκδίδονται στην αγγλική και την ελληνική γλώσσα (Διεθνή και Εθνική Υπηρεσία NAVTEX) και εκπέμπονται από τρεις (3) ελληνικούς σταθμούς εγκατεστημένους στο Ηράκλειο (35° 19´ 19,7´´ – 25° 44´ 54,9´´) με χαρακτηριστικό [Η],[Q],[S] αντίστοιχα για το Νότιο Αιγαίο, στην Κέρκυρα (39° 36´ 25,7´´ – 19° 53´ 28,4´´) με χαρακτηριστικό [Κ],[Ρ] αντίστοιχα για το Ιόνιο Πέλαγος και Λήμνο (39° 54´ 24,7´´ – 25° 10´ 50,7´´) με χαρακτηριστικό [L],[R] αντίστοιχα για το Αιγαίο. Η περιοχή εξυπηρετήσεως του κάθε σταθμού καθώς και τα όριά του απεικονίζονται στον χάρτη με τίτλο «Ελληνικοί Σταθμοί NAVTEX – Περιοχές Εξυπηρέτησης».