Του Γιάννη Αγγελάκη
Η αλήθεια είναι ότι τίποτα από όλα αυτά δεν ήταν ολότελα καινούργιο.
Και πριν την πανδημία, ο άνθρωπος των σύγχρονων κοινωνιών είχε συναινέσει στην παράδοση της ιδιωτικότητάς του με αντάλλαγμα τη χρήση «δωρεάν» υπηρεσιών.
Το αντίτιμο που αποδέχτηκε για τη χρήση υπερυπολογιστών και των προγραμμάτων τους ήταν η παράδοση των πιο προσωπικών του πληροφοριών σε εταιρείες που τις συλλέγουν και τις συνθέτουν σα παζλ ώστε να γνωρίζουν τα πάντα γι’ αυτόν πριν ακόμα αυτός ο ίδιος τα γνωρίζει.
Η επιλογή που δόθηκε στο άτομο ήταν μεταξύ της διαρκούς παρακολούθησης ή της επιστροφής σε έναν κόσμο περιορισμένων δυνατοτήτων.
Από την ιδιωτικότητά, ο σύγχρονος άνθρωπος των δυτικών κοινωνιών επέλεξε την υπολογιστική ισχύ. Ουσιαστικά όμως, ποτέ δεν είχε κάποια πραγματική άλλη επιλογή να κάνει.
Πριν μόλις 15 χρόνια αυτό που συμβαίνει τώρα θα ήταν απολύτως αφύσικο. Η έννοια της ιδιωτικής ζωής και των ιδιωτικών στιγμών είχε πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα.
Είχαμε οικογενειακά άλμπουμ με φωτογραφίες τις οποίες μοιραζόμασταν με λίγους ανθρώπους που εμπιστευόμασταν. Η θέασή τους γινόταν συνήθως σε γιορτές ή ειδικές περιπτώσεις, ίσως μετά το φαγητό και σε στιγμές χαλάρωσης, και αποτελούσε έναν τρόπο για να δείξουμε στον άλλο με τον οποίο μοιραζόμαστε το υλικό, ότι πλέον ανήκει σε έναν κλειστό κύκλο ανθρώπων που εμπιστευόμαστε, στους οποίους επιτρέπουμε να εισέλθουν στον κόσμο μας και να δουν μαζί μας στιγμιότυπα των πιο σημαντικών στιγμών της ζωής μας. Αυτή η άδεια εισαγωγής στον ιδιωτικό κόσμο ήταν ένα προνόμιο για λίγους επιλεγμένους ανθρώπους.
Τώρα όμως, οι άνθρωποι ανεβάζουν στα social media την κάθε τους στιγμή, ακόμα και τις πιο ιδιαίτερες, για να τις δει ο οποισδήποτε χρήστης.
Το κάνουν οικειοθελώς με αντάλλαγμα τη δίψα για αποδοχή από τους υπόλοιπους χρήστες, χρήστες που αποτελούν ένα ετερογενές μείγμα πολύ διαφορετικών ανθρώπων τους οποίους άλλους τους γνωρίζουν, άλλους όμως δε γνωρίζουν σχεδόν καθόλου. Προκύπτει η ανάγκη για διαμόρφωση ενός ψηφιακού ιδεατού εαυτού που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του κοινού. Επιζητούμε να διαμορφώσουμε τις συνθήκες ώστε το κοινό να ενδιαφέρεται να μάθει όσα περισσότερα γίνεται για εμάς.
Η αποδοχή είναι μία μετρήσιμη αξία, είναι η στιγμιαία εντύπωση που αποτυπώνεται στον αριθμο likes που λαμβάνει αυτό που ο άνθρωπος μοιράζεται. Οι χρήστες εθίζονται στο “like” και επιζητούν την αύξηση του αριθμού των “friends”, ο μεγάλος αριθμός των οποίων αποτυπώνει τη δημοφιλία, δηλαδή, τη σημαντικότητά τους ως άτομα. Η αποδοχή του ψηφιακού εαυτού αποτυπώνει την αληθινή τους αξία η οποία είναι μετρήσιμη.
Παρουσιάζουμε το πρόσωπο του εαυτού που θα αυξήσει τον αριθμό των likes, shares, comments.
Άρθρα «ειδικών» ενημερώνουν για το ποια είναι η καλύτερη ώρα για να ποστάρεις ώστε να λάβεις τα περισσότερα likes. Έχουν δημιουργηθεί ειδικά προγράμματα για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των λογαριασμών στα social media ώστε να μεγιστοποιείται η αποδοτικότητα του υλικού που αναρτείται.
Οι εταιρείες επιβραβεύουν συγκεκριμένες συμπεριφορές που αυξάνουν τον εθισμό, θέτουν τον ένα χρήστη απέναντι από τον άλλο, σε ανταγωνισμό για το ποιος θα κατορθώσει να αντλήσσει περισσότερο την προσοχή των χρηστών, αναζητούν τρόπους για τη μεγιστοποίηση του χρόνου αφοσίωσης στις πλατφόρμες τους που είναι αναγκαία συνθήκη για τη δημιουργία περισσότερων πολύτιμων δεδομένων. Οι χρήστες εκπαιδεύονται με μικρο-επιβραβεύσεις και μικρο-τιμωρίες ώστε να επιδεικνύουν τις επιθυμητές συμπεριφορές. Η πόλωση είναι αναπόφευκτη. Ο διάλογος εξελίσσεται ως μία μάχη χρηστών η οποία πάντα βρίσκεται υπό την παρακολούθηση και την αξιολόγηση ενό κοινού που σπεύδει να επιβραβεύσει ή να αποδοκιμάσει τις απόψεις που εκφράζονται. Όλα τελούν υπό διαρκή κρίση.
Έχουμε αποδεχθεί τη λειτουργία ενός καπιταλισμού που βασίζεται στη διαρκή παρακολούθηση ως φυσικό και αναπόδραστο κομμάτι της ζωής μας στα πλαίσια μίας νέας οικονομίας που βασίζεται όλο και παραπάνω σε έναν ανταγωνισμό για τη συγκέντρωση της μετρήσιμης ανθρώπινης προσοχής των χρηστών και σε τεχνολογίες και προγράμματα που βασίζονται στην επιτήρηση και στη συλλογή δεδομένων.
Τα δεδομένα αυτής της χρήσης συλλέγονται από τις εταιρείες και αξιοποιούνται αναλόγως. Αποτελούν την πρώτη ύλη για μια τεράστια γκάμα «έξυπνων» εφαρμογών, συντελούν στη δημιουργία προβλεπτικών μοντέλων της ανθρώπινης συμπεριφοράς που παράγουν μέγα-κέρδη.
Δίνουμε τα δεδομένα μας οικειοθελώς. Αποδεχόμαστε τη λογική της παράδοσης των προσωπικών δεδομένων και της εκμετάλλευσής τους, αφού πρώτα οι ίδιοι ως χρήστες τα μοιραζόμαστε «ελεύθερα» με άλλους χρήστες, στην αναζήτηση μίας μετρήσιμης αποδοχής της οποίας το μέγεθος είναι πάντα συγκρίσιμο με το μέγεθος της αποδοχής που λαμβάνουν άλλοι χρήστες. Σημασία έχει ο αριθμός που συγκεντρώνεις, όχι από ποιους τον συγκεντρώνεις. Η σύγκριση γίνεται πάντα στη βάση του αριθμού που συγκεντρώνουν άλλοι χρήστες.
Σύμφωνα με την Alisson Graham σε αυτόν τον κόσμο, «είμαστε οι εταιρείες δημοσίων σχέσεων του εαυτού μας και διαρκώς αναζητούμε τρόπους για να αυξήσουμε τα νούμερά μας».
Αυτό που χάνει αξία μέσα απ’ όλη αυτή τη διαδικασία είναι η χρονοβόρα διαδικασία που χρειαζόταν για να κερδίσει ένας άνθρωπος την εμπιστοσύνη από έναν άλλο άνθρωπο, εμπιστοσύνη που αποτελούσε αναγκαία συνθήκη για να μοιραστεί μαζί του ιδιωτικές στιγμές, και να προχωρήσει σε εκμυστηρεύσεις, ή να αφηγηθεί προσωπικές σκέψεις. Περιορίζεται η αξία της διαδρομής και της προσπάθειας που χρειάζεται για να κερδίσει ένα άτομο την εμπιστοσύνη από ένα άλλο, και μαζί όλα όσα προκύπτουν στην πορεία αυτής της διαδρομής.
Η εμπιστοσύνη πλέον δεν είναι προαπαιτούμενο. Αυτό που μετρά είναι ο βαθμός της αποδοχής, δηλαδή, πόσο θα αρέσει αυτό που θα διαμοιραστεί, πώς θα κριθεί και θα αξιολογηθεί από το κοινό.
Άραγε, με αυτή την απώλεια, η δημιουργία βάθους στις σχέσεις των ανθρώπων δεν έχει πλέον την ίδια βαρύτητα για να λειτουργούν αρμονικά οι κοινωνίες που ζούμε; Απελευθερωνόμαστε από τον βαθύ δεσμό με τον άνθρωπο για τον οποίο χρειάζεται χρόνος και προσπάθεια;
Σε αυτό τον κόσμο της λειτουργίας από απόσταση, του περιορισμού της ανάγκης δημιουργίας εμβάθυνσης στις σχέσεις των ανθρώπων για να μοιραστούμε αυτό που ως πρόσφατα ήταν το ιδιωτικό, της διαρκούς αξιολόγησης και της πίεσης που αυτή δημιουργεί στο άτομο, ανθίζει η ανάγκη για ορθότητα, για χρήση των κατάλληλων «ασφαλών» λέξεων και εικόνων που δε θα προσβάλλουν και δε θα «πληγώνουν». Προσαρμοζόμαστε στις ανάγκες ενός κοινού που δε μας γνωρίζει όμως διαρκώς κρίνει.
Ο «χρήστης» προσπαθεί να προσφέρει το ιδανικό ασφαλές προϊόν για το ετερογενές κοινό του και διαμορφώνει ανάλογα την εικόνα του εαυτού την οποία προωθεί.
Ο σημερινός άνθρωπος δεν χρειαζόταν την πανδημία για να μάθει να λειτουργεί υπό επιτήρηση, με ασφάλεια από απόσταση. Είχε εν μέρει αποδεχτεί ότι το να έρχεσαι κοντά σε άλλους ανθρώπους δεν είναι τόσο αναγκαίο, αναγνώριζε ότι θα μπορούσε να είναι και ένας περιορισμός της ελευθερίας του εαυτού που οδηγεί σε μη αποδεκτούς συμβιβασμούς. Τώρα, αποδέχεται ότι το να έρχεται κοντά σε άλλους ανθρώπους είναι εν δυνάμει επικίνδυνο για την δημόσια υγεία.
Το 2007, ένα μικρό μόνο τμήμα του ελεύθερου χρόνου μας αφιερωνόταν μπροστά από οθόνες. 10 χρόνια μετα, σχεδόν το σύνολο του ελεύθερου χρόνου των ανθρώπων των δυτικών κοινωνιών περνά μπροστά από οθόνες.
Τον καιρό της καραντίνας, ο άνθρωπος ξόδεψε περισσότερο χρόνο παρά ποτέ μπροστά από οθόνες.
Ο άνθρωπος επικοινώνησε μέσω ειδικών προγραμμάτων όπως το Skype ή Zoom, εργάστηκε και διασκέδασε από απόσταση, συμμετείχε σε challenges.
Η επιλογή της επικοινωνίας μέσω της οθόνης ταυτίστηκε με τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας.
Αναγνωρίστηκε ότι η επαφή με τον άλλο άνθρωπο είναι επιθυμητή μόνο υπό όρους ασφάλειας. Ο άνθρωπος διατήρησε μέσω οθονών την επαφή με τον άλλο άνθρωπο από τον οποίο έπρεπε να κρατήσει αποστάσεις επειδή αναγνωρίστηκε ως εν δυνάμει επικίνδυνος.
Είναι μία πολύ διαφορετική πανδημία αυτή που ζούμε. Πρωτόγνωρη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι η πρώτη πανδημία στην ιστορία της ανθρωπότητας που καταγράφεται σε τέτοιο βάθος και με τόσα διαφορετικά μέσα.
Αποτυπώνεται στα κείμενα που αναρτώνται στα κοινωνικά μέσα, στα like, σε κάθε έκφραση θαυμασμού, πόνου, χαράς.
Παίρνει τη μορφή emoticon.
Αμέτρητα live stream που σχολιάζονται ζωντανά από τους χρήστες, βίντεο, φωτογραφίες, ηχητικά προσφέρουν πολύτιμα δεδομένα.
Καταγράφεται στη μορφή που παίρνουν οι κινήσεις των ανθρώπων στον αστικό ιστό μέσω ενός δικτύου εκατομμύρια καμερών.
Τα στοιχεια συλλέγονται και αποτυπώνουν όλο και πιο ξεκάθαρα τις συναισθηματικές αντιδράσεις των ανθρώπων στην πραγματικότητα της πανδημίας όπως εξελίσσεται.
Προσφέρουμε δεδομένα σε μία πρωτόγνωρη κλίμακα που μετατρέπονται σε γνώση γύρω από τον άνθρωπο. Ένα μεγάλο μερίδιο αυτών των δεδομένων και της γνώση που δημιουργούν ανήκει σε έναν μικρό αριθμό πανίσχυρων εταιρειών. Μαθαίνουν πώς φέρεται ο άνθρωπος όταν βρίσκεται υπό πίεση, όταν είναι τρομοκρατημένος, όταν αισθάνεται απειλή για την ίδια του την ύπαρξη.
Οι αντιδράσεις κατηγοριοποιούνται αναλόγως των ειδικών χαρακτηριστικών κάθε ανθρώπου. Μέσα από τη συλλογή αυτού του τεράστιου όγκου δεδομένων εκατομμύριων χρηστών προκύπτουν μοτίβα συμπεριφορών τα οποία επειδή επαναλαμβάνονται μετατρέπονται σε προβλεπτικά μοντέλα που έχουν τεράστια αξία.
Είναι στοιχεία τα οποία θα αξιοποιηθούν.
Ζούμε την πρώτη πανδημία της εποχής του απελευθερωμένου εαυτού που βρίσκεται διαρκώς υπό επιτήρηση.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
- Κορωνοϊός και τεχνολογία, το διπλό κύμα: Ζώντας στην πρώτη πανδημία της εποχής του απελευθερωμένου εαυτού και της εξ αποστάσεως λειτουργίας (1ο μέρος)
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (2ο μέρος): Οι θεωρίες που κερδίζουν έδαφος
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (3ο μέρος): Στην αναζήτηση ενός ασφαλούς καταφυγίου
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (4o μέρος): Φτώχια και πανδημία, δύο φαινόμενα που μοιάζουν
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (5ο μέρος): Από τον κορωνοϊό στον ιό της επιτήρησης