Του Ηρακλή Καλογεράκη, Αντιναύαρχου ε.α. *
Η ειρηνευτική διαδικασία στη Λιβύη αποφασίστηκε μέσω μιας σειράς συναντήσεων, πρωτοβουλιών και δράσεων με στόχο την επίλυση του μακροχρόνιου εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη. Για το σκοπό αυτό, έγινε στο Βερολίνο ένα συνέδριο τον περασμένο Ιανουάριο στο οποίο συμμετείχαν οι «μεγάλες δυνάμεις», διεθνείς και περιφερειακοί οργανισμοί και εκπρόσωποι Μεσογειακών χωρών.
Όλα τα κράτη δεσμεύτηκαν για να βρουν μια ειρηνική λύση στον εμφύλιο της Λιβύης.
Στη Διάσκεψη αυτή του Βερολίνου συμφωνήθηκε πως μόνο οι πολιτικές λύσεις και ο απόλυτος σεβασμός του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ που αποφασίστηκε με το ψήφισμα 2292/16 του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ), θα φέρουν λύση στην κρίση της Λιβύης.
Η περίοδος εφαρμογής του ψηφίσματος αυτού ανανεωνόταν συνεχώς κάθε χρόνο με τη τελευταία ανανέωση (2526/20 ψήφισμα του ΣΑ/ΟΗΕ), να ισχύει μέχρι 5 Ιουνίου 2021.
Επειδή η διπλωματία σε τέτοιες καταστάσεις δεν μπορεί να πετύχει πολλά, εκτός και άν υποστηρίζεται από δράση, αποφασίστηκε να οργανωθεί μια Ναυτική Επιχείρηση προκειμένου να συμβάλει στην επικράτηση της ειρήνης στην Λιβύη μέσω μιας μόνιμης κατάπαυσης του πυρός.
Έτσι στις 17 Φεβρουαρίου το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποφάσισε στις να τερματίσει την επιχείρηση «ΣΟΦΙΑ» (Operation SOPHIA) που αποστολή είχε την εξάλειψη διακινητών μεταναστών και των ασκούντων εμπορία ανθρώπων στο νότιο τμήμα της Κεντρικής Μεσογείου και να εκτελέσει μια νέα επιχείρηση την επιχείρηση “ΕΙΡΗΝΗ” (EUNAVFOR MED IRINI) με κύρια αποστολή την επίβλεψη της εφαρμογής των αποφάσεων του ΣΑ/ΟΗΕ, σχετικά με την απαγόρευση διακίνησης όπλων στην Λιβύη (επιβολή εμπάργκο όπλων) και δευτερευόντως την αποστολή της προηγούμενης.
Η Επιχείρηση αυτή που πήρε το όνομα της από την Ελληνική λέξη «ΕΙΡΗΝΗ», είναι υπό τον στενό έλεγχο των κρατών μελών της ΕΕ, μέσω της Επιτροπής Πολιτικής και Ασφάλειας της ΕΕ (PSC), άρχισε τις δραστηριότητες της στις 31 Μαρτίου ενώ προβλέπεται να διαρκέσει έως τις 31 Μαρτίου 2021, με τη δυνατότητα να παραταθεί περαιτέρω αν αυτό αποφασιστεί από την ΕΕ και το ΣΑ/ΟΗΕ.
Βασική αποστολή της ναυτικής δύναμης είναι η εφαρμογή του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ στη Λιβύη μέσω της χρήσης εναέριων, δορυφορικών και θαλάσσιων πόρων. Συγκεκριμένα, η δύναμη έχει την εντολή να διενεργεί στην ανοικτή θάλασσα απέναντι από τις ακτές της Λιβύης, νηοψίες δηλ. επιθεωρήσεις στα σκάφη για τα οποία υπάρχουν υπόνοιες ότι μεταφέρουν όπλα ή σχετικό πολεμικό υλικό από και προς τη Λιβύη σύμφωνα με την απόφαση 2292 (2016) του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, όπως επίσης και την παρακολούθηση και αναφορά μέσω εναέριων και χερσαίων περιπολιών, των παραβιάσεων που διαπράττονται. Σαν δευτερεύουσα αποστολή η δύναμη έχει και τα παρακάτω έργα:
- παρακολούθηση και συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις παράνομες εξαγωγές πετρελαίου, αργού πετρελαίου και εξευγενισμένων προϊόντων πετρελαίου από τη Λιβύη.
- βοήθεια στην εκπαίδευση της Λιβυκής Ακτοφυλακής και του Ναυτικού.
- συμβολή στη διακοπή του λαθρεμπορίου και διακίνησης ανθρώπων
Στην επιχείρηση «Ειρήνη» συνεισφέρουν με προσωπικό, μονάδες και μέσα, περίπου 21 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ το Δορυφορικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (SatCen) παρέχει την απαιτούμενη δορυφορική κάλυψη.
Η δύναμη διευθύνεται από τον Ιταλό Υποναύαρχο Fabio Agostini ως Διοικητή Επιχειρήσεων της ΕΕ και τον υποδιοικητή τον Γάλλο Αρχιπλοίαρχο Jean-Michel Martinet που βρίσκονται στη Ρώμη της Ιταλίας ενώ η ναυτική δύναμη διοικείται από την 19 Οκτωβρίου από τον Έλληνα Αρχιπλοίαρχο Θ. Μικρόπουλο που επιβαίνει στη Φ/Γ ΑΔΡΙΑΣ.
Από την οργάνωση αυτή και μόνο είναι σαφές σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, πως ο Έλληνας διοικητής της δύναμης στο θέμα που ήγειρε η Τουρκία με αφορμή τη τελευταία νηοψία σε τουρκικό πλοίο, δεν έχει καμιά ευθύνη. Η ευθύνη και οι οδηγίες προέρχονται από αλλού. Η Ναυτική Δύναμη και ο Διοικητής της είναι εκτελεστικά όργανα και ενεργούν με βάσει κατευθυντήριες οδηγίες και νόμους. Κάτι βέβαια που η Τουρκία επιμελώς παραβλέπει. Δεν ξέρει και δεν αναγνωρίζει νόμους και δίκαιο.
Η ναυτική δύναμη, που δημιουργήθηκε παρά την πανδημία του Covid-19 στις 31 Μαρτίου 2020 έχει τέσσερα πλοία (από Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα), πέντε αεροσκάφη (από Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Λουξεμβούργο και Πολωνία) και η δύναμις της ανέρχεται σε περίπου 600 άτομα. Η χώρα μας έχει αυξημένη συμμετοχή στη δύναμη αυτή με μέσα και προσωπικό από την πρώτη στιγμή που ενεργοποιήθηκε και έχει δηλώσει ότι θα συμμετέχει και στα δύο επόμενα εξάμηνα έως 31 Μαρτίου 21, επιβεβαιώνοντας το σταθεροποιητικό ρόλο της στην περιοχή και τη δυνατότητα της να συνεισφέρει έμπρακτα στις επιχειρήσεις και τις αποστολές της ΕΕ.
Η ναυτική αυτή δύναμη ξεκίνησε ουσιαστικά τις δραστηριότητες της στις 4η Μαΐου 2020, ήταν σε πλήρη επιχειρησιακή ετοιμότητα τον Σεπτέμβριο του 2020 ενώ έκανε τη πρώτη νηοψία σε εμπορικό πλοίο στις 10 Σεπτεμβρίου 2020.
Μέχρι τώρα έχει πραγματοποιήσει 650 εξ’ αποστάσεως ελέγχους πλοίων και 12 νηοψίες.
Οι μονάδες της δύναμης παρακολουθούν συνεχώς τα «ύποπτα» σκάφη στη θάλασσα και επιτηρούν δορυφορικά και με αεροσκάφη πάνω από δέκα λιμάνια και περιοχές-σημεία προσέγγισης πλοίων στη Λιβύη. Επίσης, η δύναμη παρακολουθεί δορυφορικά και με αεροπλάνα περίπου 25 αεροδρόμια και διαδρόμους προσγείωσης και έχει εντοπίσει πάνω από 80 ύποπτες πτήσεις που ενδεχομένως μετέφεραν φορτία που σχετίζονται με το στρατό προς τη Λιβύη.
Μέχρις σήμερα η δύναμη έχει στοιχειοθετήσει και υποβάλει στην ειδική ομάδα εμπειρογνωμόνων των Ηνωμένων Εθνών, 14 ειδικές εκθέσεις παραβίασης του εμπάργκο.
Νηοψία
Νηοψία (boarding, search ή inspection of a ship) είναι η ενέργεια που γίνεται από πολεμικά ή κρατικά πλοία και αεροσκάφη, για να διακόπτουν την πορεία ενός εμπορικού πλοίου, προκειμένου να προβούν σε ελέγχους προς εξακρίβωση τέλεσης απαγορευμένων ή αξιόποινων πράξεων.
Σε περίοδο ειρήνης, οι νηοψίες διενεργούνται ως επί το πλείστον στα χωρικά ύδατα από πολεμικά πλοία ή την Ακτοφυλακή της Χώρας τους ενώ σε διεθνή ύδατα το εμπορικό πλοίο μπορεί να ελεγχθεί μόνο από πολεμικό πλοίο της χώρας του (της χώρας της οποίας τη σημαία φέρει).
Ο κανόνας αυτός δεν ισχύει σε περιπτώσεις εγκλημάτων όπως πειρατεία, δουλεμπόριο, παράνομες ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές κοκ. Οπότε κάθε πολεμικό μπορεί να κάνει τον έλεγχο. Τα περί νηοψίας στην ανοιχτή θάλασσα ρυθμίζονται από το άρθρο 110 σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας που έχει αποκρυσταλλώσει ισχύον εθιμικό δίκαιο.
Σε αντίθεση με τις νηοψίες που γινόταν στο παρελθόν π.χ. με τις επιχειρήσεις εξασφάλισης εφαρμογής του «εμπάργκο» στη πρώην Γιουγκοσλαβία (επιχείρηση Maritime Guard και Sharp Guard) στο Ιράν και Ιράκ, τώρα είναι απαραίτητη η συγκατάθεση του κράτους, τη σημαία του οποίου το ελεγχόμενο πλοίο φέρει. Τα ψηφίσματα του ΣΑ/ΟΗΕ είναι τώρα πιο «δημοκρατικά» και αυτό αναφέρεται ρητά στη παράγραφο 3του ψηφίσματος 2292/2016. Να θυμηθούμε πως στη περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας τα ύποπτα πλοία, εάν υπήρχαν αμφιβολίες από τη νηοψία, οδηγούντο σε λιμάνια (Τάραντα- Ανκόνα) για ενδελεχή έλεγχο. Εκεί και αν υπήρχαν καθυστερήσεις και κανείς δεν αντιδρούσε φωνάζοντας και απειλώντας.
Η πρόσφατη νηοψία σε Τουρκικό πλοίο.
Η δύναμη είχε πληροφορίες για το MV ROSELINE A, ένα φορτηγό πλοίο με τουρκική σημαία, το οποίο απέπλευσε στις 20 Νοεμβρίου από το λιμάνι Yarimaca (στη θάλασσα του Μαρμαρά κοντά στη Κωνσταντινούπολη) με προορισμό τη Μισράτα της Λιβύης.
Το απόγευμα της 22 Νοεμβρίου, η Γερμανική Φρεγάτα “Hamburg” (F124) με κυβερνήτη τον Πλοίαρχο Jan Fitschen συνάντησε, 160 ναυτικά μίλια βόρεια του λιμανιού της Βεγγάζης, το ύποπτο πλοίο. Ένα πλοίο μεταφοράς κοντέινερ τουρκικής σημαίας που απ ότι φαίνεται στις φωτογραφίες που είδαν το φως της δημοσιότητας, δεν την είχε επηρμένη σε εμφανές σημείο. Αυτό σε συνδυασμό με τις μη πειστικές απαντήσεις στον αρχικό έλεγχο που του έγινε, οδήγησε τον Κυβερνήτη σε εφαρμογή των υφισταμένων οδηγιών της επιχείρησης συνεπεία των ψηφισμάτων 2292 (2016) και 2526 (2020) του ΣΑ/ΟΗΕ σχετικά με τα όπλα εμπάργκο στη Λιβύη, να εκτελέσει νηοψία, αναφέροντας σχετικά στους προϊσταμένους του. Ο κυβερνήτης της φρεγάτας σύμφωνα τις οδηγίες που είχε, κατέβαλε με καλή πίστη προσπάθειες να ζητήσει τη συγκατάθεση του κράτους του οποίου τη σημαία έφερε το πλοίο. Εδώ αξίζει να αναφερθεί πως εκτός των τεκταινομένων στη θάλασσα, το επιτελείο της επιχείρησης από τη Ρώμη κατέβαλε προσπάθειες για να πάρει τη συγκατάθεση του κράτους τη σημαίας και μάλιστα επικοινώνησε με τη πρεσβεία της Τουρκίας στη Ρώμη, δίδοντας, σύμφωνα με τη διεθνή ναυτιλιακή πρακτική, προθεσμία 4 ωρών πράγμα που μεταφέρθηκε στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών.
Όπως δε ανέφερε και επισήμανε ο εκπρόσωπος της Κομισιόν για θέματα Εξωτερικών Υποθέσεων κος Πίτερ Στάνο «συμφωνήθηκε ακόμη και να παραταθεί αυτή η ειδοποίηση για μια επιπλέον ώρα κατόπιν αιτήματος της τουρκικής πρεσβείας στη Ρώμη».
Αφού η «επιχείρηση Ειρήνη» δεν έλαβε καμία απάντηση από την Τουρκία μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου, διετάχθη η πραγματοποίηση της νηοψίας και έτσι στάλθηκε με το ελικόπτερο της φρεγάτας το άγημα προκειμένου να επιβιβαστεί στο πλοίο για την προβλεπόμενη επιθεώρηση. Οι διαδικασίες αυτές είναι συμφωνημένες και είναι οι ίδιες που χρησιμοποιούνται και από το ΝΑΤΟ. Το άγημα επιβιβάστηκε στο πλοίο και η επιθεώρηση παρά τις αντιδράσεις του πληρώματος, άρχισε.
Όταν το κράτος σημαίας κατέστησε σαφές ότι αρνείται και δεν δίνει την άδεια επιθεώρησης του σκάφους, η επιχείρηση IRINI ανέστειλε τις δραστηριότητες, κατά τις οποίες δεν βρέθηκαν στοιχεία παράνομου υλικού επί του σκάφους, και το σκάφος εκκαθαρίστηκε για να συνεχίσει τη διαδρομή του.
Η Τουρκία με αφορμή το περιστατικό αυτό διαμαρτυρήθηκε έντονα και άκομψα και κατά την άποψη μου δεν έχει δίκιο. Από τη μια πλευρά το πλοίο της δεν είχε εμφανώς επηρμένη τη σημαία του και από την άλλη υπήρξαν καθυστερήσεις απαντήσεως από το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών. Ήταν βλέπετε απόγευμα Κυριακής εκτός και αν η καθυστέρηση ήταν σκόπιμη. Ότι όμως και να ήταν, η όποια καθυστέρηση δεν επέφερε σημαντική καθυστέρηση στον πλου του πλοίου αφού η όλη διαδικασία γινόταν με τα πλοία να πλέουν με μειωμένη ταχύτητα. Το εμπορικό δεν σταμάτησε για να γίνει η νηοψία και ελάχιστα καθυστέρησε στο ταξίδι του.
Επίσης σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της Κομισιόν, «η ομάδα επιβίβασης της επιχείρησης IRINI ενήργησε με τον υψηλότερο βαθμό επαγγελματισμού και δεν σημειώθηκε κανένα περιστατικό καθ ‘όλη τη διάρκεια της δράσης». Αντιθέτως και σύμφωνα με το ειδησεογραφικό πρακτορείο Ανατολού, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου ανέφερε “θα δώσουμε απάντηση και στο πεδίο της δράσης, ενώ θα παρακολουθούμε και τις νομικές και πολιτικές διαδικασίες. Θα κάνουμε αυτό που χρειάζεται. Αυτή είναι η εντολή του Προέδρου μας”.
Η Τουρκία δια του προέδρου της για άλλη μια φορά αγνοεί τα ψηφίσματα του ΣΑ/ΟΗΕ αφού παραβλέπει πως αυτά τα ψηφίσματα είναι δεσμευτικά για όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ. Αν ήταν αθώα και το φορτίο δεν είχε καμιά παρανομία ας άφηνε να ολοκληρωθεί η νηοψία και να δικαιωθεί πανηγυρικά.
Η Τουρκία για άλλη μια φορά προκαλεί και απειλεί γείτονες και εταίρους. Η Τουρκία για άλλη μια φορά κάνει πως δεν καταλαβαίνει, κάνει πως δεν ξέρει, ή πράγματι δεν ξέρει, τις διαδικασίες, τους θεσμούς και τις δημοκρατικές αξίες που αυτοί έχουν.
Άραγε μέχρι πότε;