Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΧΑΜΠΕΡΜΑΣ – JÜRGEN HABERMAS
(Γκούμερσμαχ, Ντύσελντορφ 1929-)
Σπουδαίος γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος της σχολής της Φρανκφούρτης, καθηγητής στα Πανεπιστήμια Μάρμπουργκ, Χαϊδελβέργης και Φραγκφούρτης, διευθυντής του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ. Στο έργο του αναλύει τις σχέσεις τεχνολογίας, εξουσίας και επικοινωνίας, τοποθετώντας το δίκαιο ως κατηγορία κοινωνικής διαμεσολάβησης μεταξύ πραγματικού και ισχύοντος. Ξεκινώντας από την ευρωπαϊκή φιλοσοφική παράδοση, αναπτύσσει ένα επικοινωνιακό ορθολογισμό μέσα σ’ ένα ηθικό και δικαιικό πλαίσιο, όπου διακρίνονται οι αρχές του διαφωτισμού και του δημοκρατικού σοσιαλισμού, για την μετατροπή του κόσμου σε μια πιο ανθρώπινη και δίκαιη κοινωνία. Εισάγοντας την έννοια της επανορθωτικής επιστήμης, μιας γενικής θεωρίας της κοινωνίας, μεταξύ φιλοσοφίας και κοινωνικών επιστημών, για την κατανόηση του κόσμου και την ορθολογική οργάνωση της κοινωνίας, ο Χάμπερμας θεωρείται ο σημαντικότερος ίσως φιλόσοφος της εποχής μας.
Έργα: Ο δομικός μετασχηματισμός της δημόσιας σφαίρας (1962), Η τεχνολογία και η επιστήμη ως ιδεολογία (1968), Τεχνολογία και επιστήμη ως ιδεολογία (1968), Η θεωρία της επικοινωνιακής πρακτικής (1971), Επικοινωνία και κοινωνική εξέλιξη (1976), Θεωρία της επικοινωνιακής πράξης (1981), Νεωτερικότητα κατά μετανεωτερικότητας (1981), Ο φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας (1985), Μεταμεταφυσική σκέψη (1988), Το πραγματικό και το ισχύον (1992), Το μέλλον της ανθρώπινης φύσης (2001), Ο μεταεθνικός αστερισμός (2003), Η διάσπαση της Δύσης (2007).
Βιβλιογραφία: Thom. McCarthy, The critical theory of Jürgen Habermas, 1978, Martin Jay, Marxism and totality, The adventures of a concept from Lukacs to Habermas, 1986, Jane Braaten, Habermas’s critical theory of society, 1991, M. Rintala, Jürgen Habermas, A philosophical-political profile, 2002, Giov. Borradori, Philosophy in the time of terror, Dialogues with Jürgen Habermas and Jacque Derrida, 2003, D. Levy-M. Pensky-J. Jorpey, Old Europe, new Europe, core Europe, Transatlantic relations after the Iraq war, 2005, Mike Sandbothe, Habermas, Pragmatism and the media, 2008, Γ. Ξηροπαΐδης, Η διαμάχη των ερμηνειών, Γκάνταμερ-Χάμπερμας, 2008, Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ ΧΑΜΠΕΡΜΑΣ, ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ (ΚΕΦ. Ι-ΙΙΙ)
** ** **
Αν θελήσομε να απαριθμήσομε τα κύρια προβλήματα της φιλοσοφίας του δικαίου πρέπει να αναφέρομε το ζήτημα της γέννησης του δικαίου και του κράτους, της φύσης και του σκοπού του δικαίου και του κράτους, τη σχέση δικαίου και ηθικής, το ζήτημα της λογικής βάσης του δικαίου, το πρόβλημα του ορισμού της έννοιας και της ιδέας του δικαίου.
Βάση όμως για την εξέταση αυτών των προβλημάτων είναι η τοποθέτηση του δικαίου και της φιλοσοφίας του δικαίου στην κατηγορία της αξιολογίας, παραπλεύρως της ηθικής, μέσα στην πρακτική φιλοσοφία, χωρίς αυτό να σημαίνει και την πλήρη αποκοπή του από τη θεωρητική φιλοσοφία. Το δέον βασίζεται στο είναι αλλά είναι πρωτίστως δέον. Η φιλοσοφία του δικαίου οφείλει να εξετάσει αρχικά τη φιλοσοφική πλευρά της πράξεως (καθορισμό και εκτέλεση) και την ηθική, ως τρόπο του καθορισμού του δικαίου. Ακολούθως να εξετάσει το σύστημα του δικαίου και την ιστορική πραγμάτωση του δικαίου. Και τέλος τα ιδιαίτερα ζητήματα του ορθού δικαίου, της ανυποταγής, της επανάστασης, της σχέσης θετικού και φυσικού δικαίου, κανόνα δικαίου, αξίας και συμπεριφοράς.
Τελικά το δίκαιο δεν μπορεί να παραμένει σταθερό, αλλά μεταβάλλεται μέσα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της ύπαρξής του. Η ιδέα του δικαίου είναι δύσκολο να χαρακτηρισθεί ως ιδιαίτερο, συγκεκριμένο, φυσικό ή λογικό δίκαιο. Δεν είναι παρά ο λόγος που επικρατεί στο δίκαιο, ο καθαρός σκοπός του δικαίου προς τον οποίο κατευθύνεται η κοινωνική βούληση για την αρμονική ρύθμιση της κοινωνικής ζωής. Το δίκαιο είναι ορθό, όταν είναι αληθινό, δηλαδή θετικό δίκαιο, αντίστοιχο προς την ιδέα του δικαίου, με βάση τον επιδιωκόμενο σκοπό, το ιδεώδες προς το οποίο τείνει το δίκαιο. Έτσι το θετικό δίκαιο μπορεί να συμπίπτει προς το λογικό δίκαιο, καθώς προσαρμόζεται προς τους γενικούς σκοπούς του πολιτισμού, που συμπορεύονται προς τις ηθικές ιδέες της κοινωνίας και διαμορφώνουν αρμονικές σχέσεις μαζί της. Το δίκαιο έτσι γίνεται η ηθική της κοινωνίας, διαμορφώνεται με βάση τις κοινωνικές αξίες, τείνει και στοχεύει στην τελειότητα, στην αυτοτελείωση, στο απόλυτο όπως μπορεί να ορισθεί μέσα στη σχετικότητα του κόσμου, της ζωής και του ανθρώπου.